Chiêu Hiến Nguyên Thánh Hoàng hậu (chữ Hán: 昭獻元聖皇后; ? - 1 tháng 11, 1322), tên thật Đáp kỷ (答己, ) là vợ của Đáp Lạt Ma Bát Lạt - con trai Hoàng thái tử Chân Kim và cháu nội Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt.
Bà là sinh mẫu của Nguyên Vũ Tông và Nguyên Nhân Tông; bà nội của Nguyên Anh Tông, Nguyên Minh Tông, Nguyên Văn Tông; và bà ngoại của Bốc Đáp Thất Lý Hoàng hậu. Bà chưa từng được làm Hoàng hậu khi còn sống, chỉ được tôn Hoàng thái hậu sau khi Vũ Tông đăng cơ. Dưới thời Anh Tông, bà được tôn Thái hoàng thái hậu, trở thành Thái Hoàng thái hậu đầu tiên của triều đại.
Tiểu sử
Đáp Kỷ sinh vào khoảng năm 1266. Xuất thân bộ tộc Hoằng Cát Lạt thị (弘吉剌氏), con gái của Hỗn Đô Thiếp Mộc Nhi (渾都帖木兒) - cháu nội của Án Trần (按陳).
Không rõ năm gả cho Đáp Lạt Ma Bát Lạt, chỉ biết năm 1281, bà sinh con trai đầu là Hải Sơn (sau là Nguyên Vũ Tông). Năm 1285 sinh con thứ Ái Dục Lê Bạt Lực Bát Đạt (sau là Nguyên Thành Tông). Bà còn một con gái là Tang Ca Lạt Cát (sau hạ giá lấy Lỗ vương Điêu Á Bất Lạt, phong Lỗ quốc Công chúa).
Năm 1292, Hải Sơn chuyển đến Mạc Bắc, bỏ lại bà và Bát Đạt. Năm 1294, em chồng bà là Nguyên Thành Tông đăng cơ, tôn thân mẫu Khoát Khoát Chân làm Hoàng thái hậu. Mẫu tử bà được Thái hậu đón vào cung sinh sống, Thái hậu còn tuyển hiền sĩ Lý Mãnh dạy học cho Bát Đạt. Bốc Lỗ Hãn, Hoàng hậu của Thành Tông thấy Bát Đạt thông minh cứng rắn thì muôn phần dè chừng.
6 năm sau (1300) Thái hậu băng thệ, Bốc Lỗ Hãn liền đày Đáp Kỷ và con trai đến Hoài Châu.
Trở lại hoàng cung
Đăng ngôi Hoàng thái hậu
Năm 1307, Thành Tông bạo băng, con trai ông cũng mất sớm. Hoàng hậu Bốc Lỗ Hãn can thiệp triều chính, đòi lập A Nan Đáp lên ngôi nhưng bị quần thần phản đối. Bát Đạt liên lạc Hải Sơn về Đại Đô giành ngôi, nhưng Hải Sơn đang ở Mạc Bắc nên Bát Đạt đi trước. Vài ngày sau ông bắt giam Bốc Lỗ Hãn và A Nan Đáp, rồi xử tử hai người họ. Hải Sơn lên ngôi, tức Nguyên Vũ Tông, Đáp Kỷ được tôn Hoàng thái hậu.
Vì Bát Đạt có công phò trợ, lại giúp Vũ Tông xử lý triều chính ổn thỏa nên được phong Hoàng thái đệ kiêm chức Trung thư lệnh. Tuy vậy, điều kiện để Bát Đạt kế vị là sau khi mất phải trả ngôi lại cho hậu duệ Vũ Tông, gồm Hòa Thế Lạt (sau là Nguyên Minh Tông) và Đồ Thiếp Mục Nhi (sau là Nguyên Văn Tông).
Năm Chí Đại thứ 3 (1310), Vũ Tông cùng Hoàng thái đệ, các Thân vương và văn võ bá quan đến Hưng Thánh cung (兴圣宫) dâng sách bảo cho Hoàng thái hậu Đáp Kỷ, tôn hiệu cho bà là [Nghi Thiên Hưng Thánh Từ Nhân Chiêu Ý Thọ Nguyên Hoàng thái hậu; 仪天兴圣慈仁昭懿寿元皇太后].
Lưu đày cháu nội
Năm 1311, Bát Đạt kế vị, tức Nguyên Nhân Tông, Đáp Kỷ vẫn là Hoàng thái hậu. Nghe lời nịnh bợ của Thiếp Mộc Điệp và gian thần Đảo Thích Sa, Nhân Tông cố ý làm trái di nguyện của Vũ Tông, phong con trai là Thạc Đức Bát Thích làm Hoàng thái tử. Thái hậu không những không can, còn tiếp tay đuổi hai người con của Vũ Tông là Hòa Thế Lạt và Đồ Thiếp Mục Nhi khỏi cung để bảo toàn ngôi vị Thái tử. Việc Thái hậu thông đồng Nhân Tông, đày ải cháu nội được lý giải theo vài cách sau:
-
Năm xưa Vũ Tông từng bỏ mẹ và em trai đến Mạc Bắc sinh sống. Bà chịu muôn ngàn gian khổ: nuôi con nhỏ đơn độc, bị Bốc Lỗ Hãn chèn ép, lưu đày khỏi hoàng cung... Thời gian đó chỉ có Nhân Tông cùng bà đồng cam cộng khổ, làm tròn đạo hiếu. Sau Nhân Tông một tay giành ngai vàng, cho mẹ cuộc sống tôn quý, nhưng lại nhường Vũ Tông kế vị dù việc triều chính vẫn do mình gánh vác. Luận công lao và khổ lao, Nhân Tông mới là Hoàng đế chân chính, giúp thiên hạ thái bình. Hậu duệ của Nhân Tông, tức Thạc Đức Bát Thích là người xứng đáng nhận ngôi hơn hậu duệ của Vũ Tông;
-
Hòa Thế Lạt và Đồ Thiếp Mục Nhi không phải do Chân Ca Hoàng hậu sở sinh, mà là hai phi thiếp Diệc Khất Liệt thị và Đường Ngột thị. Thạc Đức Bát Thích là con trai A Nạp Thất Thất Lý Hoàng hậu, thân phận Đích trưởng tử cao quý, xứng đáng kế thừa đại thống hơn hai người anh họ;
-
Mẹ Hòa Thế Lạt và Đồ Thiếp Mục Nhi không thuộc Hoằng Cát Lạt thị, thị tộc xuất thân của Thái hậu. Nếu một trong hai kế vị, quyền lực ngoại thích sẽ rơi vào tay người ngoài, khi đó Thái hậu không thể tùy tiện can chính. Cách lý giải này được cho là nguyên nhân chính, vì sau khi Thạc Đức Bát Thích đăng cơ, tức Nguyên Anh Tông, Thái hậu cố gắng điều khiển Anh Tông trong việc triều chính.
Năm Diên Hữu thứ 7 (1320), Nhân Tông triệu tập các Thân vương và hàng trăm văn võ bá quan trong triều, dâng sách dụ cho Đáp Kỷ Hoàng thái hậu, gia tăng tôn hào của bà thành [Nghi Thiên Hưng Thánh Từ Nhân Chiêu Ý Thọ Nguyên Toàn Đức Thái Ninh Phúc Khánh Hoàng thái hậu; 仪天兴圣慈仁昭懿寿元全德泰宁福庆皇太后].
Đăng ngôi Thái hoàng thái hậu
Cùng năm, Nhân Tông qua đời. Thạc Đức Bát Thích kế vị, tức Nguyên Anh Tông. Đáp Kỷ cố gắng thao túng Anh Tông nhưng không thành, bà nhận ra mình đã lầm khi Anh Tông là người mạnh mẽ và tham vọng, không yếu đuối như bà tưởng. Bà thốt lên:"Biết thế ta chẳng lập thằng oắt con cứng đầu này" rồi bỏ cuộc.
Ngày 11 tháng 3 ÂL (19 tháng 4 DL), Anh Tông tôn Đáp Kỷ làm Thái hoàng thái hậu. Một tháng sau tăng tôn hào của bà thành [Nghi Thiên Hưng Thánh Từ Nhân Chiêu Ý Thọ Nguyên Toàn Đức Thái Ninh Phúc Khánh Huy Văn Sùng Hữu Thái hoàng thái hậu; 仪天兴圣慈仁昭懿寿元全德泰宁福庆徽文崇佑太皇太后]. Sách văn viết:
Ngày 22 tháng 9 ÂL (1 tháng 11 DL) năm Chí Trị thứ 2 (1322), Thái hoàng thái hậu mắc bệnh qua đời, thọ 56 tuổi. Ngày 17 tháng 3 năm sau, Anh Tông truy phong tổ mẫu quá cố là [Chiêu Hiến Nguyên Thánh Hoàng hậu; 昭献元圣皇后], đưa vào Tông miếu thờ phụng.
Gia quyến
-
Thân phụ: Hỗn Đô Thiếp Mộc Nhi, cháu nội của Án Trần.
-
Thân mẫu: Không rõ.
-
Phối ngẫu: Đáp Lạt Ma Bát Lạt, con trai Thái tử Chân Kim và cháu nội Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt, được Vũ Tông truy phong Nguyên Thuận Tông.
-
Con trai:
Nguyên Vũ Tông Hải Sơn;
Nguyên Nhân Tông Ái Dục Lê Bạt Lực Bát Đạt.
-
Con gái:
Lỗ quốc Công chúa Tang Ca Lạt Cát, hạ giá lấy Lỗ vương Điêu Á Bất Lạt.
-
Cháu nội:
Nguyên Minh Tông Hòa Thế Lạt, con trai Nguyên Vũ Tông;
Nguyên Văn Tông Đồ Thiếp Mục Nhĩ, con trai Nguyên Vũ Tông;
Nguyên Anh Tông Thạc Đức Bát Lạt, con trai Nguyên Nhân Tông.
-
Cháu ngoại:
Bốc Đáp Thất Lý, con gái Công chúa Tang Ca Lạt Cát, Hoàng hậu của Nguyên Văn Tông.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Chiêu Hiến Nguyên Thánh Hoàng hậu** (chữ Hán: 昭獻元聖皇后; ? - 1 tháng 11, 1322), tên thật **Đáp kỷ** (答己, ) là vợ của Đáp Lạt Ma Bát Lạt - con trai Hoàng thái tử
[[Đập Krasnoyarsk, Nga]] **Đập nước** là loại công trình nhằm ngăn dòng nước mặt hoặc ngăn dòng giữ nước từ các con sông, suối nhằm khai thác sử dụng tài nguyên nước. Các nhà máy
Đập Tam Hiệp, phía thượng lưu có mức nước cao, [[26 tháng 7 năm 2004]] **Đập Tam Hiệp** () là đập thủy điện nằm chặn ngang sông Trường Giang (sông dài thứ ba trên thế
**Đập Tabqa** (, _Sadd al-Ṭabqa_; ; ), còn được gọi là **đập al-Thawra** (, _Sadd al-'thawra_, nghĩa đen "Đập Cách mạng") hay **đập Euphrates** (, _Sadd al-Furāt_; ; ) là một đập nước trên sông
**Bốc Đáp Thất Lý**（；tiếng Hoa: 卜答失里; 1305 - 1340), nguyên phối và là chính thất Hoàng hậu của Nguyên Văn Tông Đồ Thiếp Mục Nhi, Hoàng đế thứ 8 và thứ 10 của triều Nguyên
**Địa chất kĩ thuật** là ứng dụng của Địa chất học - là môn khoa học nghiên cứu về các vật chất rắn và lỏng cấu tạo nên Trái Đất, đúng ra là nghiên cứu
**Công binh Lục quân Hoa Kỳ** (_United States Army Corps of Engineers_ hay viết tắt là **_USACE_**) là một cơ quan liên bang và là một bộ tư lệnh chính yếu của Lục quân Hoa
**Vải địa kỹ thuật** là tấm vải có tính thấm, khi sử dụng lót trong đất nó có khả năng phân cách, lọc, bảo vệ, gia cường và thoát nước. Loại vải này thường được
nhỏ|320x320px|Các hệ thống điều khiển đóng một vai trò quan trọng trong du hành không gian **Kỹ thuật điều khiển** hoặc **Kỹ thuật hệ thống điều khiển **là chuyên ngành kỹ thuật mà áp dụng
Trong Chiến tranh Việt Nam, quân đội Hoa Kỳ và các lực lượng đồng minh đã gây ra hàng loạt tội ác như giết người, hãm hiếp, đánh đập tù nhân, ném bom vào thường
Vào ngày 6 tháng 6 năm 2023, đập nước Kakhovka ở Ukraina bị vỡ, gây ra lũ lụt trên diện rộng. Nằm trên sông Dnepr ở tỉnh Kherson, con đập nằm dưới sự kiểm soát
**Đập Grand Coulee** là một đập lực trên sông Columbia ở tiểu bang Washington của Hoa Kỳ được xây dựng để sản xuất năng lượng thủy điện và cung cấp thủy lợi. Nó được xây
**Thiết kế cho sản xuất đắp dần** (**DfAM **hoặc **DFAM**) là thiết kế để có khả năng sản xuất như được áp dụng cho sản xuất đắp dần (AM). Đó là một loại phương pháp
thumb|[[Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump (trái) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) gặp nhau tại Hamburg, Đức tháng 7 năm 2017.]] thumb|Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Trung Quốcthumb|Đại sứ quán
thumb|Hệ thống chính trị Hoa Kỳ Hoa Kỳ là một nước cộng hòa liên bang, trong đó Tổng thống, Quốc hội, và Toà án cùng nắm giữ và chia sẻ quyền lực của chính quyền
nhỏ|180x180px|Một cái dập ghim và bộ ghim hình chữ U. **Dập ghim**, hay **bấm kim**, là một dụng cụ tác dụng lực lên những chiếc ghim để gắn các tờ giấy, hoặc những vật liệu
**Đập Xayabury** là một con đập thủy điện đang được xây dựng trên sông Mê Kông, vào khoảng về phía đông của huyện Xayabury, tỉnh Xayabury ở miền bắc Lào. Các nhà hoạt động phản
**Đập Myitsone** (, là một dự án đập thủy điện lớn đang được xây dựng trên sông Irawaddy Miến Điện (Myanmar). Nếu hoàn thành theo kế hoạch vào năm 2017, nó sẽ là đập thủy
Mùa thứ nhất của chương trình _**Cuộc đua kỳ thú**_ được phát sóng vào lúc 20:00 tối thứ sáu hàng tuần trên kênh VTV3 từ ngày 18 tháng 5 đến ngày 10 tháng 8 năm
**Đập Itaipu** (, ; , ) là một đập thủy điện trên sông Paraná nằm ở biên giới giữa Brazil và Paraguay. Cái tên "Itaipu" được lấy từ một hòn đảo gần vị trí xây
**Đập Glen Canyon** là một đập nước dạng vòm trọng lực trên sông Colorado, phía bắc Arizona, Mỹ, gần thị trấn Page. Đập cao 220 m được xây dựng bởi Cục Khai hoang Hoa kỳ
phải|nhỏ|634x634px| Sơ đồ thể hiện tiến trình của chu kỳ kinh nguyệt và các hormone có tác động đến tiến trình này. **Chu kỳ kinh nguyệt** là sự biến đổi tự nhiên thường xuyên xảy
phải|nhỏ| Một cơn lũ tấn công một đập ngăn ở [[Rockhampton, Úc ]] **Đập ngăn** là một loại đập thấp, có nhiều dòng chảy dẫn nước, bao gồm một số cánh cửa lớn có thể
Vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, một nhóm người ủng hộ cựu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã nỗ lực lật ngược cuộc bầu cử tổng thống 2020 bằng cách tiến vào Washington,
Sau cuộc bạo loạn tại Điện Capitol Hoa Kỳ 2021, các cuộc điều tra tội phạm, lo ngại về sức khỏe cộng đồng và các tác động chính trị khác nhau đã xảy ra, đáng
**Thế kỷ 20** là khoảng thời gian tính từ ngày 1 tháng 1 năm 1901 đến hết ngày 31 tháng 12 năm 2000, nghĩa là bằng 100 năm. Thế kỷ 20 bị chi phối bởi
Mối **quan hệ ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ - Israel** được thiết lập tháng 3 năm 1949 khi Thổ Nhĩ Kỳ trở thành quốc gia đa số người Hồi giáo đầu tiên (trước Iran vào
right|thumb|upright=1.2|Lính nhảy dù Mỹ thuộc Lữ đoàn dù 173 tuần tra vào tháng 3 năm 1966 **Hoa Kỳ can thiệp quân sự tại Việt Nam** trong giai đoạn 1948–1975 là quá trình diễn biến của
nhỏ|Đập sông Thamesnhỏ|Cận cảnh hàng rào, cổng, được đóng lại khi một lũ cảnh báo được phát hành**Đập sông Thames** (_tiếng Anh_: **_Thames Barrier_**) là một cái đập di động dùng để ngăn nước lũ
**Chủ nghĩa tự do hiện đại Hoa Kỳ** là phiên bản chủ đạo của chủ nghĩa tự do tại Hoa Kỳ. Nó kết hợp ý tưởng của tự do dân sự (_civil liberty_) và bình
Cuộc **bầu cử tổng thống Hoa Kỳ năm 2020** diễn ra vào thứ Ba ngày 3 tháng 11 năm 2020, là cuộc bầu cử tổng thống thứ 59 liên tục 4 năm 1 lần trong
**Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Công Nghiệp** (tên tiếng Anh: University of Economics - Technology for Industries, tên viết tắt: UNETI), là trường đại học công lập định hướng nghề nghiệp ứng
thumb|Khrushchev tại cuộc họp của Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc vào ngày 22 tháng 9, ba tuần trước khi vụ việc xảy ra **Sự cố đập giày** xảy ra khi Nikita Khrushchev, Bí thư
**_Cuộc đua kỳ thú - Người nổi tiếng: The Amazing Race Vietnam 2014 _** là chương trình thứ ba của loạt chương trình gameshow được phát sóng tại Việt Nam, dựa trên chương trình truyền
**Chiến tranh Hoa Kỳ - Anh Quốc**, hay thường được biết đến với cái tên **Chiến tranh năm 1812**, là một cuộc chiến giữa các lực lượng quân đội Hoa Kỳ và quân đội Đế
Đây là danh sách các **đập cao nhất thế giới**. Con đập cao nhất thế giới là đập Jinping-I, một đập vòm ở Trung Quốc với chiều cao . Đập kè cao nhất và đập
, còn gọi là **thời kỳ Tokugawa** (徳川時代 _Tokugawa-jidai_, "Đức Xuyên thời đại’’), là một giai đoạn trong lịch sử Nhật Bản từ năm 1603 đến năm 1868. Thời kỳ này đánh dấu bằng sự
, hay **Thời đại Meiji**, là thời kỳ 45 năm dưới triều Thiên hoàng Minh Trị, theo lịch Gregory, từ 23 tháng 10 năm 1868 (tức 8 tháng 9 âm lịch năm Mậu Thìn) đến
Bản đồ thể hiện sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ trên thế giới, năm 2007. Màu càng đậm nghĩa là ảnh hưởng quân sự càng nhiều, màu càng nhạt thì sự ảnh hưởng
**Nội chiến Hoa Kỳ** (, 12 tháng 4 năm 1861 – 9 tháng 5 năm 1865, còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau), là một cuộc nội chiến diễn ra ở Hoa
**Cục Công viên Quốc gia**, cũng gọi là **Sở Công viên** hay **Sở Lâm viên** (tiếng Anh: _National Park Service_ hay viết tắt là **NPS**) là một cơ quan liên bang Hoa Kỳ đặc trách
**Cục Kiểm lâm Hoa Kỳ** (tiếng Anh: _United States Forest Service_) là một cơ quan thuộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ có trách nhiệm quản lý 155 khu rừng quốc gia và 20 đồng cỏ
**Tôn giáo tại Hoa Kỳ** đặc trưng bởi sự đa dạng các niềm tin và thực hành tôn giáo. Theo các cuộc thăm dò ý kiến gần đây, 76% tổng số dân Hoa Kỳ nhận
nhỏ|[[Donald Trump (phải) và Kim Jong-un gặp nhau tại Khách sạn Capella.]] **Hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ-CHDCND Triều Tiên** là một cuộc họp giữa hai nhà lãnh đạo của hai nước là Hoa Kỳ
**Thuế thu nhập cá nhân ở Hoa Kỳ** được áp đặt bởi liên bang, hầu hết các tiểu bang và nhiều chính quyền địa phương. Thuế thu nhập được xác định bằng cách áp dụng
**Tu chính án thứ 19** (**Tu chính án XIX**) cấm chính phủ liên bang, tiểu bang từ chối quyền bầu cử của công dân Hoa Kỳ theo giới tính. Tuy đề xuất lên Quốc hội
là một bộ chỉ huy thống nhất trực thuộc Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Hoa Kỳ (USINDOPACOM). Đơn vị được kích hoạt tại Phi trường Fuchū ở Tokyo, Nhật Bản, vào ngày
**Kỹ thuật ô tô** (Hay ở Việt Nam còn gọi là Công nghệ Kĩ thuật ô tô) hiện đại là một nhánh của kỹ thuật giao thông, bao gồm các yếu tố như kỹ thuật
**Kỹ thuật hệ thống công nghiệp** là một chuyên ngành kỹ thuật rất phổ biến và lâu đời tại các nước phát triển và hiện đang có nhu cầu lớn tại các nước đang phát
nhỏ|Tháng 3 ngày 7 năm 1965: Cảnh sát [[Alabama tấn công cuộc tuần hành Selma-to-Montgomery]] **Tệ nạn cảnh sát bạo hành tại Hoa Kỳ** là sự lạm dụng quyền lực và những tra khảo không