✨Chân đăng

Chân đăng () hay pieds engagé là những người Việt Nam "tham gia dưới dạng khế ước" đến làm việc ở Nouvelle-Calédonie vào cuối thế kỷ 19 sang đầu thế kỷ 20 thời Pháp thuộc mà thời đó gọi là Tân Thế giới và một phần ở Tân Đảo (Nouvelles-Hébrides, nay là Vanuatu) (nhiều người cũng gọi gộp 2 quần đảo này là Tân Đảo, một số người khác thì lẫn lộn hai tên này với nhau). Danh từ này nghĩa đen trong tiếng Pháp là "chân tham gia", dùng để chỉ những người có hợp đồng lao động khi họ đến nhận việc; trong khi đó "chân" trong tiếng Việt hàm nhiều nghĩa, như "địa vị" hoặc "việc làm". Pieds engagé cũng tương tự như "pieds-noirs", danh từ áp dụng cho những người châu Âu di cư đến Algérie.

Người Việt đặt chân đến Nouvelle Calédonie lần đầu vào năm 1891, hơn phân nửa là tù nhân từ Poulo Condor. Từ năm 1895 trở đi, việc tuyển dụng nhân công thực hiện trực tiếp tại cảng Hải Phòng và tiếp tục cho đến những năm 1930 mới ngưng. Lực lượng lao động này được thuê theo hợp đồng dài hạn, hẹn trong 5 năm thì sẽ được hồi hương.

Sau Thế chiến thứ 2, một số chân đăng chọn hồi hương. Việc về nước bị gián đoạn vào thập niên 1950 nhưng rồi tái tục vào những năm 1960-64. Những người ở lại dần hòa nhập vào xã hội Caldoche, lập gia đình với người bản xứ. Con cháu của họ cho đến nay vẫn còn giữ lại ít nhiều nét văn hóa người Việt tuy đại đa số không còn nói được tiếng Việt nữa.

Tên gọi

Vào cuối thế kỷ 19, tên gọi trên các văn bản để chỉ người Việt Nam thường ghi Tonkinois (người Đông Kinh, Đàng Ngoài), Indochinois (người ở Đông Dương thuộc Pháp nói chung, gồm Lào, Việt Nam, Khơ-me), Annamite (người An Nam), engagé (người được tuyển chọn/tuyển mộ, còn chỉ lính mộ - hàm ý tự nguyện), cu-li (thợ không rành nghề, hàm ý tiêu cực), kẻ làm thuê/mướn - phu (journalier, ouvrier, mercenaire, travailleur...).

Trong các danh từ trên, sau này đặc biệt có cách gọi "chân đăng" dùng để chỉ thế hệ đầu tiên.

Lịch sử

Thời kỳ đầu

Chuyến đầu tiên đưa những người chân Đăng đến đảo Tân Thế giới vào năm 1891, trên tàu Chéribon . Nhóm này gồm 768 người Việt trong đó có 479 tù nhân lao động khổ sai từ Poulo Condor. Khi đến nơi, 96 người không được nhận việc và cuối cùng chết ở bến vì chủ thuê không chấp nhận lý lịch của họ. Năm 1895 đoàn phu tới từ Hải Phòng với hợp đồng năm (5) năm, có thể gia hạn một lần. Phần lớn họ là người Bắc Kỳ từ đồng bằng sông Hồng, nhất là từ ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình vốn là các tỉnh đông dân cư với mức sống rất thấp và nạn đói hoành hành. Mỗi người khi xuốn bến thì được cấp một con số căn cước nhà chức trách dùng trong mọi giao dịch vì cho rằng tên họ quá khó phát âm nên dùng số cho dễ. Từ Tháng 8, 1947 đến Tháng 10, 1950, bốn chuyến tàu đưa 1791 người Việt Nam về nước..

Trong khi đó Chiến tranh Đông Dương bùng nổ; Việt Nam bị chia thành hai nước: Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Việt Nam Cộng hòa. Vì đa số chân đăng là gốc Bắc, họ muốn về lại miền Bắc nhưng Pháp chỉ công nhận chính thể Việt Nam Cộng hòa nên vấp phải trở ngại ngoại giao. Cùng lúc đó cả dân địa phương Nouvelle Calédonia lẫn người chân đăng đều ráo riết vận động đòi Pháp giải quyết vấn đề. món thịt kho và phở.

Di tích

Di tích người Việt tại Tân Đảo phải kể đến cổng vào nhà thờ Mele xây kiểu bài phường, dựng năm 1944. Vị trí này nay là cổng vào quán Tanna Coffee. Trong Port Vila thì có nhà thờ Thiên Môn (Porte du Ciel) xây năm 1954. Ngoài ra là một số mộ cổ ở nghĩa địa thành phố, có khu riêng của người Việt.

Trong văn hóa đại chúng

Nhạc kịch South Pacific phỏng theo tập truyện giành Giải Pulitzer cho tác phẩm hư cấu có một câu chuyện về một mối tình giữa một Đại úy Hải quân Hoa Kỳ và một cô gái chân đăng Bắc Kỳ.