✨Chaebol

Các chaebol (( , ; , ) là các nhóm doanh nghiệp lớn tại Hàn Quốc tương tự như một tập đoàn đa quốc gia nhưng không có công ty mẹ hoặc cơ cấu sở hữu trung tâm, chúng thường được điều hành và kiểm soát bởi một cá nhân hoặc gia tộc duy nhất. Thông thường, chaebol là các tập đoàn đa quốc gia với tập hợp thành viên bao gồm rất nhiều doanh nghiệp độc lập nằm dưới sự điều khiển của một ông chủ duy nhất nắm quyền hành trên tất cả những cơ sở này. Thuật ngữ này lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1984. Nhiều công ty gia đình Hàn Quốc đã bị chỉ trích vì chi trả cổ tức thấp và các hoạt động quản trị khác có lợi cho các cổ đông kiểm soát thay vì các nhà đầu tư thông thường.

Từ nguyên

"Chaebol" bắt nguồn từ chữ Latinh hóa McCune–Reischauer của từ tiếng Hàn (chaebŏl), không có breve phía trên chữ o. Năm 2000, Bộ Du lịch Hàn Quốc đã giới thiệu một hệ thống mới để chuyển đổi tiếng Hàn sang bảng chữ cái La Mã, được gọi là Revised Romanization. Theo phong cách phiên âm mới, được viết là jaebeol, không phải chaebol. Mặc dù McCune–Reischauer phần lớn đã bị loại bỏ ở Hàn Quốc, thuật ngữ này vẫn được viết phổ biến là chaebol.

Từ này bắt nguồn từ thuật ngữ Hán-Nhật zaibatsu (), trong đó nghĩa là "giàu có" nghĩa là "gia tộc" Các zaibatsu Nhật Bản thống trị nền kinh tế của họ từ năm 1868 cho đến khi họ bị giải thể trong thời kỳ Mỹ chiếm đóng Nhật Bản vào năm 1945. Sự trỗi dậy và phát triển của các chaebol Hàn Quốc tương tự như zaibatsu Nhật Bản ở thời kỳ đỉnh cao.

Từ này đã được du nhập vào tiếng Anh ít nhất là từ năm 1972.

Lịch sử

liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hyundai_Headquarter_Building,_Jongno-gu,_Seoul.jpg|phải|nhỏ|Trụ sở cũa của [[Hyundai Group|Hyundai tại Seoul]] Nền kinh tế Hàn Quốc vẫn còn nhỏ bé và chủ yếu dựa vào nông nghiệp cho đến tận giữa thế kỷ 20. Tuy nhiên, các chính sách của Tổng thống Park Chung Hee đã thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng bằng cách khuyến khích các doanh nghiệp lớn, sau khi ông lên nắm quyền vào năm 1961. Kế hoạch Kinh tế 5 năm lần thứ nhất của chính phủ đã đặt ra chính sách công nghiệp hướng tới đầu tư mới, và các chaebol được bảo lãnh vay vốn từ ngành ngân hàng. Các chaebol đóng vai trò then chốt trong việc phát triển các ngành công nghiệp, thị trường và sản xuất xuất khẩu mới, góp phần đưa Hàn Quốc trở thành một trong Bốn Con Hổ Châu Á.

Mặc dù các chương trình công nghiệp lớn của Hàn Quốc chỉ bắt đầu vào đầu những năm 1960, nhưng nguồn gốc của giới tinh hoa doanh nhân nước này đã được tìm thấy trong nền kinh tế chính trị của những năm 1950. Rất ít người Hàn Quốc sở hữu hoặc quản lý các tập đoàn lớn trong thời kỳ thuộc địa Nhật Bản. Sau khi Nhật Bản rời đi vào năm 1945, một số doanh nhân Hàn Quốc đã mua lại tài sản của một số công ty Nhật Bản, một số trong số đó đã phát triển thành các chaebol vào những năm 1990.

Chính quyền thuộc địa Nhật Bản đôi khi tìm cách thâu tóm các doanh nhân địa phương, và những cá nhân giàu có thường gắn liền với quyền sở hữu đất đai, và một số ít ngành công nghiệp thuộc sở hữu chung của các doanh nghiệp Nhật Bản và Hàn Quốc. Một vài chaebol Hàn Quốc như Kyungbang đã ra đời trong thời kỳ này.

Các công ty này, cũng như một số công ty khác được thành lập vào cuối những năm 1940 và đầu những năm 1950, có mối liên hệ chặt chẽ với nền Đệ nhất Cộng hòa của Syngman Rhee, tồn tại từ năm 1948 đến năm 1960. Nhiều công ty trong số này được xác nhận đã nhận được sự ưu đãi đặc biệt từ chính phủ để đổi lấy tiền hối lộ và các khoản thanh toán khác.

Các cuộc điều tra cũng phơi bày tình trạng tham nhũng tràn lan trong các chaebol, đặc biệt là gian lận kế toán và hối lộ.

Tuy nhiên, Hàn Quốc đã nhanh chóng phục hồi sau khủng hoảng, và phần lớn trách nhiệm về các vấn đề kinh tế được đổ lên IMF. Các chaebol còn lại đã tăng trưởng đáng kể kể từ cuộc khủng hoảng, nhưng họ vẫn duy trì mức nợ thấp hơn nhiều.

Năm 2019, doanh thu của chaebol lớn nhất, Samsung, chiếm khoảng 17% GDP của Hàn Quốc với hàng tỷ đô la tiền mặt mà công ty nắm giữ. Năm 2023, doanh thu của bốn chaebol hàng đầu (Samsung, SK, Hyundai và LG) chiếm 40,8% GDP của Hàn Quốc, và ba mươi chaebol hàng đầu chiếm 76,9% GDP.

Tuy nhiên, các báo cáo tài chính gần đây của các tập đoàn này cho thấy các tập đoàn này đang dần mất đi quyền lực do sự cạnh tranh quốc tế hoặc sự gián đoạn nội bộ từ các công ty khởi nghiệp mới nổi. Lợi nhuận/thu nhập ròng của các tập đoàn hàng đầu Hàn Quốc đã giảm từ năm 2012 đến năm 2015.

Quản trị doanh nghiệp

Cơ cấu quản lý

Một số chaebol là một tập đoàn lớn, trong khi những chaebol khác lại chia thành các nhóm công ty riêng biệt có mối liên hệ lỏng lẻo, cùng chung một tên gọi. Ngay cả trong trường hợp sau, mỗi chaebol hầu như luôn được sở hữu, kiểm soát hoặc quản lý bởi cùng một tập đoàn gia đình.

Các chaebol của Hàn Quốc thường được so sánh với các keiretsu (系列, hệ liệt) của Nhật Bản, những tập đoàn kế thừa của zaibatsu thời kỳ trước năm 1945, nhưng chúng có một số điểm khác biệt lớn

• Các chaebol vẫn chủ yếu được kiểm soát bởi các gia đình sáng lập, trong khi keiretsu được kiểm soát bởi các nhóm quản lý chuyên nghiệp. Hơn nữa, các chaebol có tính chất dựa trên gia đình và định hướng gia đình nhiều hơn so với các đối tác Nhật Bản.
• Các chaebol tập trung quyền sở hữu trong khi keiretsu phân cấp hơn.
• Các chaebol thường thành lập các công ty con để sản xuất linh kiện xuất khẩu, trong khi các tập đoàn lớn của Nhật Bản chủ yếu chuyển sang thuê các nhà thầu bên ngoài.
• Sự khác biệt lớn về cấu trúc giữa các chaebol Hàn Quốc và keiretsu Nhật Bản là các chaebol không có ngân hàng liên kết để tiếp cận tín dụng. Hầu hết đều phụ thuộc rất nhiều vào các khoản vay và bảo lãnh vay của chính phủ trong những năm đầu hoạt động, và họ vẫn có mối quan hệ chặt chẽ hơn với chính phủ so với các đối tác Nhật Bản. Các chaebol phần lớn bị cấm sở hữu các ngân hàng tư nhân, một phần để phân tán rủi ro và một phần để tăng cường sự kiểm soát nhà nước trong lĩnh vực ngân hàng trong như phân bổ tín dụng. Vào năm 1990, các quy định của chính phủ đã khiến các chaebol khó phát triển mối quan hệ ngân hàng độc quyền, nhưng sau sự sụp đổ hàng loạt vào cuối những năm 1990, các quy định này đã phần nào được nới lỏng. Keiretsu trước đây thường hợp tác với một ngân hàng liên kết, cho phép các công ty liên kết tiếp cận tín dụng gần như không giới hạn,

Vốn chủ sở hữu

Chủ tịch của một chaebol điển hình sở hữu một phần nhỏ vốn chủ sở hữu trong các công ty thuộc quyền quản lý của chaebol nhưng lại rất có quyền lực trong việc ra quyết định và kiểm soát toàn bộ hoạt động quản lý. Ví dụ, Samsung sở hữu 0,5% cổ phần của các công ty niêm yết thuộc tập đoàn. Điều này cho thấy sự yếu kém trong pháp luật. Phương pháp cho phép loại hình sở hữu này được gọi là sở hữu chéo, một cấu trúc theo chiều ngang và chiều dọc giúp tăng cường quyền kiểm soát của chủ tịch.

Văn hóa công sở

Văn hóa điển hình tại một trong những tập đoàn này mang tính gia trưởng cao độ. Phần lớn môi trường làm việc được định hình bởi vị chủ tịch, người đóng vai trò như một "người cha" đối với cấp dưới. Điều này có thể bắt nguồn từ sự truyền bá các giá trị Tân Nho giáo thấm nhuần vào xã hội Hàn Quốc Thái độ của người đứng đầu chaebol đối với nhân viên có thể được mô tả là "yêu thương" nhưng vẫn duy trì "sự nghiêm khắc và tinh thần trách nhiệm". Nhân viên cam kết làm việc nhiều giờ, đặc biệt là vào cuối tuần và ngày lễ, để xoa dịu cấp trên. Các buổi đi chơi và tiệc tùng của công ty thường là bắt buộc để nuôi dưỡng cảm giác gia đình và sự gắn kết giữa các nhân viên. Các nhà tuyển dụng tin rằng việc tăng cường mối quan hệ gắn bó giữa họ sẽ mang lại sự thịnh vượng và năng suất cho công ty. Các hoạt động khác mà các nơi làm việc phương Tây không có bao gồm tặng quà cho nhân viên và sắp xếp các cuộc hẹn hò cho những người đang tìm kiếm mối quan hệ hoặc hôn nhân.

Các Chaebol nổi tiếng là có hệ thống phân cấp. Do đó, việc một cá nhân thách thức hoặc đặt câu hỏi về quyết định của sếp mình là điều bất thường. Động lực này góp phần vào văn hóa tập trung vào người chịu trách nhiệm nhưng có thể dẫn đến những tình huống không mong muốn. Ví dụ, vụ tai nạn chuyến bay 214 của Asiana khiến các nhà phê bình suy đoán rằng các yếu tố văn hóa đã ngăn cản phi công trên máy bay hủy bỏ việc hạ cánh ở tốc độ thấp và do đó đi chệch khỏi mệnh lệnh của cấp trên. Việc thăng chức hiếm khi dựa trên năng lực. Thay vào đó, nó dựa trên thứ tự tuổi tác và thời gian phục vụ cho tập đoàn. Điều này được phản ánh bởi thực tế là hầu hết các giám đốc điều hành đều lớn tuổi hơn nhiều so với nhân viên của họ. Nếu một nhân viên không đạt được vị trí điều hành hoặc quản lý cấp cao trước tuổi năm mươi, người đó thường bị buộc phải từ chức. Một lần nữa, điều này là do động lực phân cấp tuổi tác trong văn hóa Nho giáo Hàn Quốc. Một công ty điển hình rất coi trọng lòng trung thành với công ty, như đã được thể hiện trong quy trình tuyển dụng tiêu chuẩn. Nhân viên mới được tuyển dụng sẽ trải qua quá trình nhập môn chuyên sâu, bao gồm các hoạt động như trại huấn luyện và hát những bài hát đặc trưng của công ty, khẳng định lại mục tiêu sản xuất của công ty. Nhiều công ty không thuộc nhóm doanh nghiệp này coi hệ thống là khiếm khuyết và tham nhũng. Các vụ bê bối tham nhũng đã xảy ra định kỳ trong tất cả các chaebol. Những sự việc như vậy cho thấy một hình thức "chủ nghĩa tư bản thân hữu" phổ biến ở các nước đang phát triển.

Trách nhiệm giải trình về giao dịch thị trường nội bộ

Do chính phủ đưa ra các ưu đãi để hỗ trợ doanh nghiệp, nên họ có quyền kiểm soát rất lớn đối với họ. Tuy nhiên, không có cách nào để đảm bảo các doanh nghiệp sử dụng các ưu đãi này một cách hiệu quả. Tất cả các doanh nghiệp đều thực hiện các giao dịch thị trường nội bộ, bao gồm "mua bán đầu vào trung gian, cung cấp và nhận tài sản thế chấp vay vốn, và cung cấp và nhận bảo lãnh thanh toán giữa các công ty thành viên trong một tập đoàn kinh doanh". Vấn đề hiệu quả đặt ra, đặc biệt là trong sản xuất và quản lý. Do đó, hệ thống chaebol không thực sự minh bạch. Đằng sau hậu trường, các doanh nghiệp được cung cấp tài chính công ty con và các giao dịch nội bộ tập đoàn. Điều này cho phép họ vay vốn dễ dàng để trang trải thâm hụt, và trước cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, các khoản nợ khổng lồ đã tích tụ, nhiều khoản trong số đó bị che giấu. Điều này tạo ra ảo tưởng rằng hệ thống này đã phát triển mạnh mẽ vào những năm 1990. Hàn Quốc là một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới. Ngoài ra, phần lớn các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Hàn Quốc là nhà đầu tư nước ngoài. Trong số 711 công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Hàn Quốc, có khoảng 683 công ty có cổ phiếu do nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ. Gần một phần ba giá trị thị trường thuộc sở hữu của người nước ngoài, một xu hướng được dự đoán sẽ tiếp tục.

Do vai trò quan trọng của họ trên thị trường chứng khoán Hàn Quốc, các nhà đầu tư nước ngoài đóng một vai trò to lớn trong việc các tập đoàn chaebol có duy trì được thành công về mặt tài chính hay không. Các nhà đầu tư nước ngoài có xu hướng tránh các chaebol, đặc biệt là những công ty có ảnh hưởng chính trị lớn ở Hàn Quốc, như Samsung và Hyundai. Các nhà đầu tư không muốn đầu tư vào các doanh nghiệp có sự chênh lệch quyền kiểm soát-quyền sở hữu lớn vì những công ty này có xu hướng lừa đảo cổ đông để có được lợi nhuận tài chính cá nhân cao hơn. Tính đến tháng 1 năm 2025, nhiều tập đoàn Chaebol có tỷ lệ nhà đầu tư nước ngoài cao, với Samsung Electronics là 73% và Hyundai Motors là 50% Tuy nhiên, các chaebol vẫn có thể tồn tại, làm nổi bật mức độ quyền lực và viện trợ mà họ nhận được từ chính phủ Hàn Quốc.

"Quá lớn để có thể bị sụp đổ"

Trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, các chủ ngân hàng lo ngại rằng các chaebol sẽ phá sản nên họ cho phép các doanh nghiệp này đảo nợ mỗi khi họ không thể trả nợ. Nhiều người không tin rằng các chaebol có khả năng sụp đổ và họ càng vay nhiều thì càng an toàn.

Tuy nhiên, lý thuyết này đã bị chứng minh là sai khi nhiều doanh nghiệp sụp đổ trong cuộc khủng hoảng. Vì chúng được liên kết với nhau thông qua các khoản bảo lãnh nợ, nhiều công ty đã rơi vào phản ứng dây chuyền. Việc tập trung vào việc mở rộng năng lực đã tạo ra khoản nợ có thể quản lý được khi nền kinh tế đang tăng trưởng. Tuy nhiên, khi nền kinh tế trì trệ, tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu trở thành một vấn đề lớn.

Kể từ cuộc khủng hoảng, các chaebol có ít nợ hơn và ít bị tổn thương hơn trước các cuộc khủng hoảng tương tự, như đã được chứng minh trong cuộc khủng hoảng năm 2008. Tuy nhiên, với sự phát triển của số ít các chaebol còn lại, mỗi chaebol chiếm một phần lớn hơn trong nền kinh tế, với các chaebol lớn nhất chiếm (theo doanh thu bán hàng) một phần đáng kể trong GDP của Hàn Quốc.

Khống chế nền kinh tế

Chính nhờ những chính sách ưu đãi này, các Chaebol nhanh chóng phát triển thành các tập đoàn tầm cỡ thế giới. Cuối thập niên 1980, Chaebol đã chế ngự lĩnh vực công nghiệp và đặc biệt nổi tiếng về sản xuất, thương mại và các ngành công nghiệp nặng. Các Chaebol được cho đã giúp nền kinh tế xứ sở Kim Chi thoát được cảnh thâm hụt mậu dịch, trở thành nước có thặng dư mậu dịch lớn kể từ năm 1986. Bước sang thập niên 90 của thế kỷ 20, Hàn Quốc "lột xác" hoàn toàn từ một đất nước nghèo nàn bị chiến tranh tàn phá thành một trong những nước công nghiệp mới lớn nhất trên thế giới, người dân được hưởng chất lượng cuộc sống tương đương với các nước công nghiệp phát triển, tất cả đều được tin là công lao của các "người hùng" Chaebol.

Chỉ tính riêng năm 2003, tổng kim ngạch xuất khẩu của 4 Chaebol Daewoo, Hyundai, LG và SK đã lên đến 111,7 tỷ USD, tương đương 58% tổng giá trị xuất khẩu của Hàn Quốc, chiếm 1/3 tổng giá trị tư bản của thị trường. Riêng Samsung chiếm tới 20% xuất khẩu của nước này. Ba Chaebol lớn nhất năm 2008 là Samsung, Hyundai và Daewoo được người dân Hàn Quốc gọi với biệt danh là "Tam trụ" - 3 trụ cột chống giữ nền kinh tế nước nhà.

Trong thời kỳ trước khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, khoảng 80% GDP của Hàn Quốc có nguồn gốc từ các Chaebol.

Một thống kê năm 2015 cho thấy chỉ tính riêng 5 Chaebol đứng đầu đã kiểm soát tới 58% GDP của Hàn Quốc. Số lượng các chi nhánh thuộc sở hữu của 30 Chaebol hàng đầu cũng đã tăng lên 1.246 vào năm 2012. Thông qua việc sở hữu chéo giữa các công ty chính và các công ty con của họ, các gia tộc chaebol sáng lập tiếp tục là người chi phối chính của Chaebol.

Mặc dù "độc tài", nhưng các Chaebol cũng chính là nơi sản sinh ra nhiều tỷ phú, triệu phú nhất, góp phần không nhỏ cho sự phát triển của nền kinh tế Hàn Quốc.

Kế hoạch cải tổ từ phía chính phủ

Năm 1998, khi Hàn Quốc vừa mới hứng chịu cuộc khủng hoảng tài chính, Kim Dae-jung được bầu làm Tổng thống. Từ lúc đó chính phủ Hàn Quốc đã bắt đầu tiến hành cải cách toàn bộ kinh tế cũng như cải tổ các nhóm chaebol như sau:

• Các chaebol được yêu cầu chỉ tập trung vào chuyên ngành của mình thay vì cạnh tranh với nhau ở khắp các lĩnh vực. Các chi nhánh làm việc ở những lĩnh vực không liên quan phải tách riêng ra khỏi công ty mẹ;
• Các chaebol phải giảm bớt tình trạng tập trung quyền lực và tăng cường tuyển dụng các nhà quản lý chuyên nghiệp từ bên ngoài;
• Tăng cường kiểm soát nguồn tài chính của các chaebol để ngăn ngừa việc họ giấu diếm các khoản nợ hay thua lỗ của các chi nhánh yếu kém;
• Luật chống độc quyền và thuế tài sản được thi hành khắt khe hơn để làm suy giảm quyền lực của các đại gia tộc trong các chaebol.

Công cuộc cải tổ của Kim và Tổng thống kế tục Roh Moo-hyun tuy có chuyển biến nhưng không đạt được thành công hoàn toàn. Các chaebol vẫn tiếp tục lũng đoạn nền kinh tế của Hàn Quốc, một số công ty như Hyundai và SK thậm chí có dính dáng đến các vụ bê bối liên quan tới hai vị Tổng thống này.

Chủ tịch tập đoàn Samsung Lee Kun-hee mặc dù đã từ chức vào tháng 4 năm 2008 với cáo buộc trốn thuế, lập quỹ đen và vi phạm các quy định về trách nhiệm được ủy thác trong công ty, bị Tòa án Tối cao tuyên phạt án tù giam có thời hạn, tuy nhiên sau đó ông Lee đã quay trở lại sau khi nộp tiền bảo lãnh, còn bản án trước đó thì được giảm xuống thành án tù treo.

Cải cách này vấp phải sự chống trả của một số tổ chức, nổi bật nhất là Liên đoàn Công nghiệp Hàn Quốc, một liên doanh của các nhà chaebol nước này.