✨Ateji

thumb|(gomi-ire) Trong tiếng Nhật hiện đại, chủ yếu là nói đến những Kanji (chữ Hán) đại diện cho phần ngữ âm của một số từ thuần Nhật hoặc từ mượn ít liên quan tới nghĩa gốc của các chữ Hán đại diện. Nó tương tự như man'yōgana trong tiếng Nhật cổ, cũng như tiếng Trung dùng chữ Hán có âm tương ứng để phiên âm từ vựng gốc tiếng nước ngoài. Ngược lại, Ateji cũng bao gồm những Kanji chỉ phần nghĩa mà không chú tâm tới cách đọc của từng chữ.

Ví dụ như từ Sushi thường được viết theo phiên âm của ateji là (Hán Việt: Thọ Ty). Dù chữ có cách đọc là "su" và chữ có cách đọc là "shi", chữ có nghĩa là "sống thọ, sống lâu" còn chữ có nghĩa là "chủ trì, quản lý", cả hai đều không liên quan đến đồ ăn nói chung hay món sushi nói riêng. Hay "Club" từ gốc tiếng Anh được phiên âm trong tiếng Nhật thành "Kurabu" (クラブ), người Nhật dùng 3 chữ Hán có âm tương ứng là 倶楽部 ("câu lạc bộ", tiếng Nhật cũng đọc là "Kurabu") để phiên âm theo ateji. Từ "câu lạc bộ" (倶楽部) sau đó được truyền sang tiếng Việt qua sự giao thoa các ngôn ngữ của Vùng văn hóa Đông Á.

"Ateji" được dùng để đại diện cho những từ mượn, mặc dù hầu hết đã được thay thế bằng katakana trong tiếng Nhật hiện đại, nhưng một số vẫn được sử dụng.

Sử dụng

Ateji hiện nay chỉ được sử dụng cho một số từ đã quy ước, ví dụ như (Sushi), mặc dù chúng có thể được viết bằng Hiragana (thường cho từ thuần Nhật) và Katakana (thường cho từ mượn), tùy vào sở thích, hoàn cảnh, lựa chọn của người viết. Ateji thường được gặp ở trên các biển hiệu và thực đơn của các nhà hàng truyền thống. Ví dụ như "kōhī", từ mượn của Nhật để chỉ "cà phê", thường được viết bằng katakana là , nhưng trên các biển hiệu và thực đơn ở các quán cà phê, nó thường được viết bằng Ateji (Hán Việt: Gia Bội).

Nhiều Hán Tự có thêm ý nghĩa từ cách sử dụng Ateji. Ví dụ như viết phiên âm theo ateji thành 亜細亜 (Á-tế-á), dùng để đại diện cho "Asia" (châu Á). Ateji gốc hiện nay ít được sử dụng, nhưng chữ được gán cho ý nghĩa là "châu Á" trong các chữ ghép như , trong khi nghĩa gốc của chữ là "theo sau, tiếp tục". Từ viết phiên âm theo ateji thành 亜米利加 (Á-mễ-lợi-gia), chữ thứ hai là Mễ (米) đã được gán nghĩa, tạo thành chữ ghép , dịch theo nghĩa đen là "Đất nước gạo" nhưng lại có ý nghĩa là "nước Mỹ". Mặc dù chữ Mỹ (美) trong tiếng Trung đọc là "mei", nghe giống âm của "me" trong "America", nhưng trong tiếng Nhật thì chữ Mỹ (美) lại đọc là "mi" (み/ミ), không trúng âm của "me" trong "America" nên người Nhật đã dùng chữ khác.

Phù hợp ngữ-nghĩa

Khi dùng Ateji để chỉ một từ mượn, các chữ Kanji thường được lựa chọn sao cho phù hợp cả về phần ngữ âm lẫn phần ý nghĩa, một dạng phù hợp ngữ-nghĩa. Một ví dụ điển hình là từ (kurabu; Hán Việt: Câu lạc bộ) đại diện cho từ "club", chữ nghĩa là "tất cả", chữ nghĩa là "lạc - vui vẻ", còn chữ nghĩa là "bộ - nơi". Một ví dụ khác đó là (kappa; Hán Việt: Hợp Vũ hoặc Cáp Vũ) đại diện cho từ mượn từ tiếng Bồ Đào Nha capa, một loại áo mưa. nghĩa là "hợp - hợp lại", là "vũ - lông chim", hai chữ kết hợp với nhau mang ý nghĩa "những chiếc lông chim hợp lại với nhau", cũng bởi vì capa giống như một chú chim đang gập cánh.

Lịch sử

Việc sử dụng Hán Tự để đại diện cho ngữ âm đã có từ thời kỳ Hán Tự bắt đầu du nhập vào Nhật Bản. Hai cách sử dụng chính của Ateji bắt nguồn từ đó. Thứ nhất, các học giả và nhà sư dùng Kanji để phiên dịch các văn bản viết bằng tiếng Trung. Thứ hai, các thi sĩ đơn giản là dùng Kanji để đại diện cho các âm tiếng Nhật khi sáng tác thơ. Nhiều ký tự khác nhau được sử dụng để đại diện cho một âm. Hệ thống này được gọi là . Kana của tiếng Nhật hiện đại (Hiragana và Katakana) được phát triển dựa trên sự giản lược có hệ thống của Man'yōgana, cuối cùng được chấp nhận và sử dụng rộng rãi. Ateji ngày nay chỉ thường được sử dụng trong các từ xưa. Trong lịch sử, các từ đó thường là các từ tiếng Phạn từ thời đạo Phật mới được du nhập vào Nhật Bản, các từ tiếng Bồ Đào Nha du nhập vào khoảng thế kỷ 16 và 17, và các từ tiếng Đức từ thế kỷ 17, 18 và 19. Ateji được sử dụng rộng rãi vào thời kỳ Minh Trị và trong thế kỷ 20, nhưng sau đó hầu hết được thay thế bởi Katakana.

Tiếng Phạn

Trong Phật giáo Nhật Bản, những từ tiếng Phạn trong kinh tụng cũng lấy từ Ateji nhưng lại không được gọi là Ateji. Những văn bản Phật giáo này đã được dịch sang tiếng Trung Quốc (theo văn phong Trung Quốc) ở Trung Hoa từ rất lâu. Quy luật phiên dịch của các chân ngôn không phải là dịch nghĩa của chúng, mà là dịch cách phiên âm của chân ngôn đó trong tiếng Trung Quốc. Đối với kinh Phật, chúng được dịch sang văn ngôn. Cụm từ và , cả hai đều xuất hiện trong Bát-nhã-ba-la-mật-đa tâm kinh và được viết bằng Ateji.