✨Vương quốc Dagbon
Vương quốc Dagbon là một vương quốc truyền thống ở Bắc Ghana, được thành lập bởi người Dagomba vào thế kỷ 15. Trong thời gian tồn tại, vương quốc bao gồm nhiều khu vực khác nhau từ Bắc, Thượng Tây và Thượng Đông những khu vực này ngày nay thuộc Ghana. Kể từ khi Ghana độc lập vào năm 1957, vương quốc này hiện diện với vai trò truyền thống và nghi lễ.
Lịch sử truyền miệng của vương quốc kể rằng nó được thành lập bởi một chiến binh tên là Tohazie, người này đã đến vùng đất ngày nay là miền Bắc Ghana vào thế kỷ 15 cùng với những lính kỵ binh của ông từ phía đông Hồ Chad, dừng chân tại Zamfara, ngày nay là miền bắc Nigeria, và Đế quốc Mali, trước khi định cư tại Bắc Ghana. Lịch sử ghi nhận lại vô số cuộc xung đột giữa vương quốc với các dân tộc láng giềng trong suốt thời kỳ khai sinh cho đến đầu thế kỷ 18, khi kinh đô vương quốc được dời tới thành phố Yendi. Trong khoảng thời gian này Hồi giáo truyền bá tới vương quốc, và sau đó là một khoảng thời gian bình yên và gia tăng giao thương với các vương quốc kế cận.
Năm 1888 Vương quốc Dagbon bị phân chia giữa đế quốc Đức và Anh, vào năm 1899 sự phân chia này được tổ chức thành Togoland thuộc Đức và Gold Coast. Sau Thế chiến I, đông Dagbon trở thành một phần của Togoland thuộc Anh. Gold Coast giành được độc lập vào năm 1957 với tên gọi là Ghana.
Vương quốc Dagbon kể từ khoảng thập niên 1920 diễn ra các cuộc tranh chấp kế thừa ngai vàng và xung đột, đặc biệt là mối quan hệ của nước này với người Konkomba. Một vài sự kiện bạo lực đã diễn ra bao gồm vào năm 2002 khi Vua Dagbon Yakubu Andani II, của hoàng tộc Andaniy, bị ám sát bởi những người ủng hộ hoàng tộc Abudu. Tháng 1 năm 2014, một quan nhiếp chính (lập năm 2006) có nhiệm vụ thực hiện chủ quyền của vương quốc cho đến khi một vị vua mới được bầu chọn. Ngày nay, cung điện vua Dagbon vẫn năm ở thành phố Yendi. Vương quốc được chia thành những chiefdom, phân thành từ quận đến chieftaincy ở làng. Vương triều Dagbon được biết với cái tên Ya Naa (cũng được phát âm là Ya Na, Ya-Na hay Yaa Naa).
Lịch sử
Thời kỳ đầu của Vương quốc Dagbon từ giữa thế kỷ 15 đến cuối thế kỷ 17, chủ yếu được ghi nhận lại qua lịch sử truyền miệng dân gian, đặc biệt là qua những điệu trống. Thời kỳ thứ hai từ khoảng 1700 đến 1900, được biết tường tận hơn, ngoài những điệu trống, còn nhiều nguồn thông tin khác, một sự kiện được ghi nhận tại chính quốc gia này.
Sự thành lập và Vương quốc đầu tiên
Vương quốc Dagbon là tổ quốc của người Dagomba, được thành lập vào thế kỷ 15. Những ghi nhận về nguồn gốc vương quốc, những người trị vì và các cuộc chiến tranh chinh phục được lưu giữ qua lịch sử những chiếc trống. Những ghi nhận này kể lại câu chuyện của Tohazhie, "Thợ săn Đỏ" người đã rời khỏi Tunga, phía đông hồ Chad với một nhóm nhỏ kỵ binh để đến Zamfara, ngày nay là Nigeria, trước khi đi tới Mali. Tohazhie kết hôn với con gái của vua Mali, Pag Wabga và sinh ra một đứa con trai Kpogon-umbo.
Sau khi ở một thời gian ngắn ở Mali, Kpogonumbo và những người phò tá cho ông xung đột với Đế quốc Songhai đang trỗi dậy ở tây Phi, và những cuộc tấn công trả đũa của Songhay buộc Kpogonumbo và lực lượng của ông phải lui về phía nam. Kpogonumbo sau đó đã đóng tại Biun ở Gurma. Con trai ông, Naa Gbewaa (hay Bawa), rời Biun với một số tùy tùng để thiết lập căn cứ tại Pusiga ở vùng đông bắc Ghana, nơi ông trị vì cho tới khi bị mù. Con trai của Naa Gbewaa là Zirili, kế vị ông nhưng, quyền kế vị bị tranh chấp giữa ba anh em nhỏ hơn của Zirili là Sitogu, Tohagu và Mantabo dẫn đến sự bất ổn trong vương quốc. Naa Gbewaa được hậu thế ghi nhận là người thành lập của các vương quốc Dagbon và Mamprugu và Nanumba, với vai trò là vị vua đầu tiên, thành lập các vương triều thông qua các con ông.
Việc mở rộng giao thương với Dyula, và sau là Hausa, đã giúp kết nối Dagbon với các vương quốc láng giềng, như Fezzan, Ai Cập, và Bight of Benin. Đến năm 1788, Yendi được cho là đã lớn hơn Kumasi và Salaga. Năm 1899, người Anh và người Đức chia Dagbon thành Togoland thuộc Đức và Bờ biển Vàng.
Ngày nay
Ngày nay, cung điện Ya Naa