thumb|upright=0.75|Thanh truyền và piston
Thanh truyền (tiếng Anh: connecting rod), hay còn gọi là biên, tay biên, tay dên (từ tiếng Pháp: bielle), là một bộ phận của động cơ piston, có nhiệm vụ kết nối piston với trục khuỷu. Thanh truyền kết hợp cùng với tay quay (khuỷu) biến đổi chuyển động tịnh tiến của piston thành chuyển động quay của trục khuỷu. Thanh truyền chịu lực nén và lực kéo từ piston và quay ở hai đầu.
Tiền thân của thanh truyền là cơ cấu liên hợp cơ học dùng trong các cối xay nước. Cơ cấu liên hợp này biến đổi chuyển động quay của bánh xe nước thành chuyển động tịnh tiến. Thanh truyền được dùng chủ yếu trong các động cơ đốt trong hoặc động cơ hơi nước.
Nguồn gốc
[[Tập tin:Römische Sägemühle.svg|thumb|left|Mô hình cưa xẻ đá Hierapolis vào thời La Mã Cổ Đại. Đây là loại máy móc sử dụng hệ cơ học thanh truyền – tay quay cổ xưa nhất.
Ở nước Ý thời Phục hưng, bằng chứng sớm nhất về hệ thanh truyền – tay quay (dù thời đó, người ta hiểu sai về cơ cấu hoạt động này về mặt cơ học) được tìm thấy trong những bản phác hoạ của nhà khoa học Taccola. Việc hiểu đúng chuyển động của thanh truyền được thể hiện bởi hoạ sĩ Pisanello qua mô tả một bơm piston chạy bằng bánh xe nước và hai bộ thanh truyền – tay quay đơn giản.
Thanh truyền còn xuất hiện trong những bản vẽ được tìm thấy ở Vương quốc Artuqids (Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay) vào giai đoạn 1174–1206 sau CN, khi nhà phát minh Al-Jazari mô tả một loại máy kết hợp thanh truyền và trục khuỷu vào hệ thống máy bơm nước.
Động cơ hơi nước
Động cơ áp suất khí quyển Newcomen, được xem là động cơ hơi nước đầu tiên, ra đời năm 1712 sử dụng cơ cấu dẫn động xích thay cho thanh truyền, do piston chi tao ra áp lực trong một chiều chuyển động. Tuy nhiên, hầu hết những loại động cơ hơi nước ra đời sau đó đều là loại tác động kép, do vậy piston tạo ra áp lực trong cả hai chiều chuyển động, dẫn đến việc sử dụng thanh truyền. Thiết kế động cơ kiểu này bao gồm khối trượt lớn, gọi là thanh trượt dẫn hướng (crosshead) và khớp nối giữa piston và thanh truyền đặt bên ngoài xi lanh, cùng việc bịt kín xung quanh trục piston (hay còn gọi là cần piston).
Trong động cơ đầu máy hơi nước, tay quay được gắn trực tiếp trên bánh xe lửa. Thanh truyền có vai trò kết nối giữa chốt khuỷu trên bánh xe và thanh trượt dẫn hướng (nối với trục piston). Thanh truyền sử dụng trong động cơ đầu máy chạy bằng diesel được gọi là cần nối (side rod or coupling rod). Trong những động cơ hơi nước loại nhỏ, thanh truyền thường có tiết diện cắt hình chữ nhật, tuy nhiên, vẫn có loại sử dụng thanh truyền tiết diện tròn thường dùng trong động cơ tàu biển. Đối với loại tàu hơi nước bánh guồng, thanh truyền được gọi là thanh truyền pitman (tránh lầm lẫn với thanh đòn dẫn hướng – Pitman arm).
Động cơ đốt trong
thumb|Thanh truyền (màu đậm) sử dụng trong động cơ đốt trong. Đầu nhỏ thanh truyền (trên) nối với chốt piston; đầu to thanh truyền (dưới) được gắn với bạc lót cổ trục khuỷu.
Thanh truyền dùng trong những động cơ đốt trong, được chia thành ba phần chính: đầu to thanh truyền (hay "đầu biên lớn"), thân thanh truyền, và đầu nhỏ thanh truyền (hay "đầu biên nhỏ"). để giảm ma sát; tuy nhiên, ở một số động cơ nhỏ hơn, ổ trượt sẽ được thay bằng vòng bi (bạc đạn) để không cần sử dụng đến hệ thống bơm dầu bôi trơn.
Thông thường, trên thân ổ trượt ở đầu to thanh truyền có khoan lỗ để bơm dầu nhờn giúp bôi trơn hành trình di chuyển của piston và vòng găng.
Thanh truyền có thể xoay ở hai đầu, nhờ vậy, góc nghiêng giữa thanh truyền và piston có thể thay đổi dễ dàng khi thanh piston di chuyển lên xuống và quay quanh trục khuỷu.
Vật liệu
thumb|left|Thanh truyền bằng nhôm có đầu tách rời và bạc lót cổ trục (trái). Thanh truyền nhôm có lỗ châm dầu bôi trơn (giữa). Thanh truyền bằng thép (phải).
Trong những động cơ xe hơi, thanh truyền thường làm bằng thép. Những loại động cơ hiệu năng cao sử dụng thanh truyền nguyên khối đặc vốn được gia công từ nguyên phôi kim loại thay vì đúc hoặc rèn khuôn.
Những loại vật liệu khác dùng chế tạo thanh truyền là hợp kim nhôm T6-2024 hoặc T651-7075, có ưu điểm nhẹ và dễ hấp thụ lực tác động, tuy nhiên lại không bền. Titan cũng được dùng nhờ tính chất nhẹ nhưng lại đắt tiền hơn. Thanh truyền làm bằng gang cũng được sử dụng trong những động cơ giá rẻ và yêu cầu về hiệu năng thấp như xe gắn máy.
Những vấn đề khi sử dụng
thumb|left|Thanh truyền (màu đỏ) bị gãy
thumb|right|upright=0.75|Thanh truyền này ban đầu bị gãy mỏi, sau đó tiếp tục bị phá hủy do tác động lực của trục khuỷu
Trong mỗi vòng quay của trục khuỷu, thanh truyền sẽ chịu loại áp lực lớn và liên tục lặp lại: lực trượt gây ra do góc tạo bởi piston và chốt khuỷu, lực nén của piston khi di chuyển hướng xuống, và lực kéo khi piston di chuyển hướng lên. Tổng lực tác động bằng bình phương giá trị vận tốc động cơ (RPM).
Khi thanh truyền bị gãy, thanh truyền sẽ đâm vào thành cácte và gây hư hỏng động cơ đến mức không thể sửa được. Những nguyên nhân thường gặp của hiện tượng gãy thanh truyền là do sự kéo đứt khi tốc độ vòng tua động cơ quáy cao, hoặc do lực tác động khi piston đập vào xupap (gây ra do cơ cấu chấp hành xupap bị hỏng), hoặc do vòng bạc bị hỏng (do vấn đề bôi trơn hoặc cách lắp đặt thanh truyền không đúng).
Hiện tượng mòn xi lanh
Lực phương ngang từ trục khuỷu truyền qua thanh truyền đến piston sẽ có thể khiến xi lanh bị mòn thành hình ovan. Hiện tượng này làm giảm hiệu năng động cơ vì những vòng găng piston (có hình tròn) không thể bịt kín thành xi lanh bị lõm hình ovan.
Lực phương ngang tỉ lệ thuận với góc nghiêng của thanh truyền; do vậy, thanh truyền càng dài (góc nghiêng càng nhỏ) sẽ càng giảm lực phương ngang và từ đó giảm sự mòn động cơ. Tuy nhiên, chiều dài tối đa của thanh truyền bị giới hạn bởi kích thước thân máy; tổng giá trị chiều dài khoảng chạy piston cộng với chiều dài thanh truyền không được dài hơn chiều dài thân máy.
Thanh truyền chính–phụ
Động cơ piston hướng kính thường sử dụng hệ thống thanh truyền chính–phụ (master-and-slave rod), hay còn gọi là thanh truyền hình sao (articulated connecting rod), trong đó một piston (piston vị trí trên cùng trong hình minh họa) nối với thanh truyền chính và trục khuỷu. Những piston còn lại có thanh truyền phụ nối với thanh truyền chính trong một bộ khớp nối ở giữa.
Những động cơ nhiều xi lanh, như động cơ V12, không có đủ không gian chứa ổ trục cho nhiều thanh truyền do bị giới hạn về chiều dài trục khuỷu. Giải pháp cho vấn đề này là việc thiết kế mỗi cặp xi lanh sẽ dùng chung một cổ khuỷu; tuy nhiên, điều này làm giảm kích thước của ổ trục thanh truyền và những xi lanh đối đỉnh ở các dãy xi lanh khác nhau sẽ hơi lệch nhau dọc theo trục khuỷu (điều này cũng đồng thời gây ra hiện tượng khớp nối rung lắc). Một phương pháp khác là dùng hệ hệ thống thanh truyền chính–phụ, trong đó thanh truyền chính sử dụng nhiều chốt nối tròn. Những chốt nối tròn này sẽ nối với đầu lớn của những thanh truyền phụ trên các xi lanh khác. Nhược điểm của phương pháp này là hành trình di chuyển của thanh truyền phụ sẽ ngắn hơn một chút so với thanh truyền chính, dẫn đến hiện tượng tung ở động cơ chữ V.
thumb|Động cơ Junkers Jumo 222 có cấu tạo gồm 24 xi lanh
Một trong những động cơ sử dụng kết cấu thanh truyền chính–phụ phức tạp nhất là động cơ máy bay thử nghiệm Junkers Jumo 222 có 24 xi lanh dùng trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Động cơ này có 6 dãy xi lanh, mỗi dãy có 4 xi lanh đơn. Mỗi cụm sáu xi lanh sử dụng một thanh truyền chính cho một xi lanh, có vai trò điều khiển năm xi lanh còn lại thông qua thanh truyền phụ. Khoảng 300 động cơ thử nghiệm được chế tạo thời điểm đó, nhưng sau đó kiểu thiết kế động cơ này không đi vào sản xuất đại trà.
Thanh truyền hình nạng
thumb|upright|Hệ thống thanh truyền hình nạng
Hệ thống thanh truyền hình nạng (tiếng Anh: Fork-and-blade rod, split big-end rods) được sử dụng trong động cơ xe máy chữ V 2 xi lanh (V-twin) và động cơ máy bay V12. Ở mỗi cặp xi lanh, đầu to của một thanh truyền có rãnh để đầu thanh truyền phụ được lắp vào. Kiểu thiết kế hệ thống thanh truyền này loại bỏ hiện tượng rung lắc khớp nối do những cặp xi lanh bị lệch dọc trọc khuỷu.
Một kiểu thiết kế phổ biến cho loại thanh truyền hình nạng là đầu to của thanh truyền chính sử dụng ổ trượt đơn kéo dài dọc suốt bề dày của thanh truyền chính, kể cả vùng rãnh hở ở giữa. Thanh trượt phụ sẽ không xoay trực tiếp trên chốt khuỷu mà xoay bên ngoài ổ trượt. Điều này giúp hai thanh truyền có thể dao động tới lui, thay vì phải xoay cùng nhau, nhờ đó giảm lực đè lên ổ trượt và ảnh hưởng tốc độ bề mặt. Tuy nhiên, chuyển động của ổ trượt sẽ trở thành tịnh tiến thay vì chuyển động quay đều, dẫn đến khó bôi trơn ổ trượt hơn.
Động cơ tiêu biểu sử dụng hệ thống thanh truyền hình nạng là động cơ máy bay Rolls-Royce Merlin V12 và động cơ xe máy chữ V 2 xi lanh của hãng Harley-Davidson.
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử** (tiếng Anh: _Authority of Broadcasting and Electronic Information_, viết tắt là **ABEI**) là tổ chức hành chính thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du
**Tổng cục Phát thanh Truyền hình Quốc gia** (tiếng Trung giản thế: 国家广播电视总局, bính âm Hán ngữ: _Guójiā xīnwén chūbǎn guǎngdiàn_, viết tắt: NRTA), trước đây là **Tổng cục Phát thanh, Điện ảnh và Truyền
nhỏ|Các phóng viên [[báo ảnh và báo phát thanh, truyền hình đang phỏng vấn một quan chức chính phủ sau vụ sập tòa nhà tại Tanzania]] **Báo phát thanh truyền hình**, bao gồm **báo phát
**Đài Phát thanh – Truyền hình Hà Nội** là cơ quan truyền thông báo chí trực thuộc Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội. ## Lịch sử * Đài Phát thanh – Truyền hình
**Báo Ấp Bắc và Đài Phát thanh - Truyền hình Tiền Giang** (tiếng Anh: **Ap Bac Newspaper and Tien Giang Radio - Television Station**), là cơ quan báo chí - truyền thông trực thuộc tỉnh
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Ninh Bình** (tiếng Anh: _Ninh Binh Newspaper and Radio – Television_, viết tắt: **NBTV**) là một đài truyền hình địa phương, trực thuộc Ủy ban Nhân dân tỉnh
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Khánh Hòa** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa, là cơ quan báo chí của Đảng bộ, chính quyền tỉnh Khánh
**Báo và phát thanh, truyền hình Vĩnh Long** (tiếng Anh: **Vinh Long Newspaper and Radio – Television**, viết tắt: **THVL**) là cơ quan truyền thông trực thuộc tỉnh ủy Vĩnh Long. Cơ quan được rất
**Đài Phát thanh – Truyền hình Bình Dương** là một đài phát thanh và truyền hình trực thuộc Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Đài có trụ sở tại số 46 Đại
**Báo và phát thanh, truyền hình Đồng Nai** là một cơ quan báo chí – truyền thông trực thuộc tỉnh ủy Đồng Nai. Đài được thành lập ngày 19 tháng 11 năm 1976 với nhiệm
**Báo và phát thanh, truyền hình Gia Lai** (viết tắt: GTV - Gialai televison) là đơn vị sự nghiệp thuộc tỉnh ủy Gia Lai, chịu sự quản lý nhà nước của Sở Thông tin và
**Báo và phát thanh, truyền hình Điện Biên** (Tiếng Anh: _Dien Bien Newspaper and radio, television_) là một cơ quan báo chí - truyền thông trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên. Báo
**Đài Phát thanh – Truyền hình và Báo Bình Phước** là cơ quan truyền thông báo chí trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Phước. Đài được thành lập năm 1997. Đến nay, Đài
**Báo và Phát thanh - Truyền hình Phú Thọ** (tiếng Anh: **_Phu Tho Newspaper and Radio - Television_**, viết tắt là: **_PTV_**) là một đài phát thanh và truyền hình, trực thuộc Ủy ban nhân
**Báo và phát thanh, truyền hình Hải Phòng** là cơ quan truyền thông báo chí trực thuộc Thành ủy Hải Phòng. ## Lịch sử * Đài thành lập ngày 1 tháng 9 năm 1956, với
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Nghệ An** (tiếng Anh: **Nghe An Newspaper and Radio – Television Station**) là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Tỉnh ủy Nghệ An; là cơ quan
''Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Bình Thuận là cơ quan trực thuộc tỉnh ủy Bình Thuận." Từ ngày 01/7/2025 sáp nhập với cơ quan Báo, Đài Lâm Đồng và Đắk Nông, lấy
**Báo và Phát thanh - Truyền hình Thái Nguyên** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc tỉnh ủy Thái Nguyên. Hiện là một cơ quan truyền thông đa phương tiện với 1 kênh truyền hình,
**Đài phát thanh - truyền hình Trung ương Liên Xô** (tiếng Nga: _Центральное телевидение Гостелерадио СССР_, viết tắt: _ЦТ СССР_) là tên gọi tổ chức xây dựng và quản lý lĩnh vực truyền thông đa
**Đài Phát thanh - Truyền hình Bà Rịa – Vũng Tàu** (tiếng Anh: **Ba Ria – Vung Tau Radio – Television**, viết tắt: **BRT**) được thành lập ngày 18/03/1981 là một Đài Phát thanh -
**Báo và phát thanh, truyền hình Tây Ninh**, là cơ quan ngôn luận của Đảng bộ và Chính quyền, đồng thời là diễn đàn của nhân dân Tây Ninh. Ban đầu là Đài Phát thanh
**Đài Phát thanh – Truyền hình Hậu Giang** (tiếng Anh: **Hau Giang Radio - Television Station**, viết tắt: **HGTV**) là một đài phát thanh - truyền hình trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Hậu
**Báo và phát thanh, truyền hình Đà Nẵng** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Thành ủy Đà Nẵng. ## Lịch sử * Ngày 31 tháng 3 năm 1975: Đài Phát thanh Đà Nẵng phát
**Báo và Phát thanh - Truyền hình Cần Thơ** (tiếng Anh: **_Can Tho Newspaper and Radio - Television_**, viết tắt: **_THTPCT_**) là một đơn vị sự nghiệp, trực thuộc thành ủy Cần Thơ ## Lịch
**Báo và Đài Phát thanh – Truyền hình tỉnh Lạng Sơn** (tiếng Anh: **Lang Son Provincial Newspaper and Radio - Television Station**, viết tắt: **LSTV**) là đơn vị sự nghiệp báo chí trực thuộc Tỉnh
**Báo và phát thanh, truyền hình Huế** (tiếng Anh: Hue Newspaper and radio, television, viết tắt: HUETV) là đơn vị sự nghiệp thuộc thành ủy Huế. ## Lịch sử Ngày 29 tháng 3 năm 1975,
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Bắc Ninh** là đơn vị sự nghiệp báo chí trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh. ## Lịch sử cụ thể Ngày 21 tháng 9 năm
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Bắc Ninh (cơ sở 3)** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Ủy ban Nhân dân tỉnh Bắc Ninh, thực hiện chức năng thông tin, tuyên truyền đường
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Kiên Giang** (tiếng Anh: **Kien Giang Newspaper and Radio - Television**; viết tắt: **KG-PTTH**), là một cơ quan báo chí - truyền thông trực thuộc tỉnh ủy Kiên
**Báo và Đài Phát thanh – Truyền hình Bạc Liêu** (tiếng Anh: _Bac Lieu Newspaper and Radio – Television_, viết tắt: **BLTV**, trước đó Đài lấy logo là **_BTV_**) là một đơn vị sự nghiệp
**Báo và phát thanh, truyền hình Đồng Tháp** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc tỉnh ủy Đồng Tháp. Năm 2023, theo số liệu của hệ thống đo lường khán giả truyền hình Việt Nam,
**Báo và Phát thanh – Truyền hình An Giang** – tên viết tắt **ATV** – là một cơ quan báo chí trực thuộc tỉnh ủy An Giang. ## Lịch sử * Đúng 5h ngày 2
**Đài Phát thanh – Truyền hình Bến Tre** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre.. Trong quá trình hoạt động, đài được nhà nước tặng 8 huân chương
**Báo và Phát thanh – Truyền hình Cà Mau** (tiếng Anh:_Ca Mau Newspaper and Radio – Television, viết tắt: CTV_) là một đài truyền hình địa phương, trực thuộc Tỉnh ủy Cà Mau. ## Lịch
**Báo và Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Trị** (viết tắt: _QRTV_) là một đài phát thanh - truyền hình trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Trị. ## Sự Phát triển của
**Đài Phát thanh - Truyền hình Andorra** (tiếng Catalunya: **Ràdio i Televisió d'Andorra, S.A.**), (viết tắt: **RTVA**) là mạng truyền hình thuộc sở hữu bởi chính phủ Andorra. RTVA điều hành một kênh truyền hình,
**Philippine Broadcasting Service** (_PBS_) (_Paglilingkod Panghimpapawid ng Pilipinas_) còn được biết đến như **Bureau of Broadcast Services** (_BBS_) (_Kawanihan ng Lingkurang Pagsasahimpapawid_) là một đài phát thanh quốc gia của Philippines. Thuộc sở hữu của
**Đài Phát thanh - Truyền hình Công cộng Thái Lan** (Tiếng Thái: องค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพสาธารณะแห่งประเทศไทย; RTGS: _Ongkan Krachai Siang Lae Phrae ๅ Satharana Haeng Prathet Thai_) hoặc **_TPBS**, **Thai PBS_** (tiếng Thái:.ส.ท.), là một dịch vụ phát
**Đài Phát thanh Truyền hình Brunei** (tiếng Mã Lai: Radio Televisyen Brunei, tên viết tắt là **RTB**) là đài truyền hình quốc gia của Brunei. Đài phát thanh Brunei phát sóng lần đầu tiên vào
**Báo và Đài Phát thanh – Truyền hình Thanh Hóa** (tiếng Anh: **Thanh Hoa Newspaper and Radio – Television Station**) là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Tỉnh ủy Thanh Hóa; là cơ
**Hiệp hội Phát thanh Truyền hình châu Á -Thái Bình Dương** viết tắt là ABU, _tên tiếng Anh_ (Asia - Pacific Broadcasting Union) được thành lập năm 1964. Đây là tổ chức phi chính phủ.
**Báo và Đài Phát thanh – Truyền hình Sóc Trăng** là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Tỉnh ủy Sóc Trăng. ## Lịch sử Năm 1992, phát chương trình phát thanh Sóc Trăng trên sóng
**Báo và phát thanh, truyền hình Đắk Lắk** (tiếng Anh: **_Dak Lak Newspaper and radio, television_**) là cơ quan báo chí trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Hiện nay, các chương trình
**Đài Phát thanh - Truyền hình Malaysia** (tiếng Mã Lai: Radio Televisyen Malaysia) là một hệ thống đài phát sóng công cộng Malaysia. RTM có 36 đài phát thanh và ba đài truyền hình ở
**Ủy ban Nhà nước Liên Xô về Phát thanh - Truyền hình** (tiếng Nga: _Государственный комитет СССР по телевидению и радиовещанию_) là cơ quan chuyên trách quản lý lĩnh vực quản lý truyền thông của
**Trường Cao đẳng Phát thanh Truyền hình II** là một cơ sở giáo dục hệ cao đẳng, trường trực thuộc Đài tiếng nói Việt Nam. ## Thành tựu * Bằng khen của Chính phủ (năm
**Đài Phát thanh - Truyền hình Quốc gia Litva** (tiếng Litva: _Lietuvos nacionalinis radijas ir televizija_) là đài truyền hình công cộng và lớn nhất tại Litva. LRT chịu sự quản lý và tài trợ
**Đài Phát thanh – Truyền hình Bồ Đào Nha** (, viết tắt: **RTP**) là tổ chức phát sóng công cộng quốc gia có trụ sở tại Lisboa, Bồ Đào Nha. Thành lập vào năm 1935.
thumb|upright=0.75|Thanh truyền và piston **Thanh truyền** (tiếng Anh: _connecting rod_), hay còn gọi là **biên, tay biên, tay dên** (từ tiếng Pháp: _bielle_), là một bộ phận của động cơ piston, có nhiệm vụ kết
nhỏ|Hình ảnh hai người đàn ông đang cầm _sách thánh _ **Thánh truyền** (còn gọi là **Truyền thống thiêng liêng** hay **truyền thống thánh**) là một thuật ngữ thần học được sử dụng trong một