✨PZL W-3 Sokół
PZL W-3 _Sokół_ (Tiếng Anh: "Falcon") là một máy bay trực thăng đa nhiệm, kích cỡ tầm trung, động cơ đôi phát triển và sản xuất bởi công ty trực thăng Ba Lan PZL-Świdnik (hiện tại có tên AgustaWestland Świdnik). Đây là mẫu trực thăng đầu tiên được thiết kế và sản xuất hoàn toàn do Ba Lan.
Phát triển
Nguồn gốc
thumb|left|Mẫu thử nghiệm PZL W-3 thứ tư
Trong năm 1973, dự án chế tạo máy bay mang tên W-3 Sokół bắt đầu hình thành tại PZL Świdnik; công việc thiết kế được thực hiện bởi một nhóm đứng đầu là kỹ sư hàng không Stanisław Kamiński. Ý tưởng thiết kế của máy bay ảnh hưởng bởi nhu cầu dân sự và quân sự rộng lớn của Liên Xô, nhằm đạt mục tiêu làm dòng máy bay chính của dòng tầm trung. Vào ngày 16 tháng 11 năm 1979, chiếc Sokół thực hiện chuyến bay thương mại. Sau khi trải qua chương trình kiểm tra nghiêm ngặt, chứng chỉ bay cho máy bay trực thăng được cấp ở các nước Ba Lan, Nga, Hoa Kỳ và Đức.
Trong tháng 5 năm 1993, chứng nhân tiêu chuẩn FAR Part 29 của Federal Aviation Administration (FAA) được cấp cho chiếc Sokol; ngay sau đó máy bay được chứng nhận từ Đức trong tháng 12 cùng năm. Trong năm 1985, dây chuyền sản xuất chiếc Sokół bắt đầu với năng suất thấp. Cho tới tháng 6 năm 1996, chiếc Sokół thứ 100 được xuất xưởng.
Biến thể Huzar
Trong suốt thập niên 1990, PZL-Świdnik tập trung theo đuổi phát triển một trực thăng chiến đấu có tên Huzar, dựa trên khung của chiếc W-3 Sokol và dự tính chế tạo 100 chiếc với tổng giá trị hợp đồng 350 triệu đô la cho Lục quân Ba Lan.
Trong năm 1998, Hội đồng Bộ trưởng Ba Lan ra thông báo giải ngân khoảng tiền hỗ trợ cho việc chế tạo chiếc Huzar trông đợi. Trong khi tên lửa chống tăng NT-D của hãng Rafael vẫn được chọn lựa, do những lần thử nghiệm thành công trước đó; nếu thất bại, các đối thủ đến từ Boeing là AGM-114 Hellfire, đến từ Anh GEC-Marconi là Brimstone và công ty Pháp-Đức Euromissile là tên lửa HOT 3. Ba Lan cuối cùng đã chọn giải pháp tạm thời là nâng cấp phi đội Mil Mi-24 sẵn có với thiết bị do Israel chế tạo.
Phát triển nâng cấp
Vào đầu thập niên 2000, PLZ Swidnik đưa ra đề nghị nâng cấp 12 máy bay Sokol đang vận hành bởi Không Lực Ba Lan với vai trò huấn luyện, để chuyển đổi sang vai trò tìm kiếm cứu nạn; một trong những cải tiến bao gồm lắp đặt máy liên lạc ARC-210 của hãng Rockwell Collins và lắp thêm kính nhìn đêm tích hợp trong khoang lái. Năm 2006, đề nghị này được đáp ứng bằng một hợp đồng, cho ra một phiên bản cải tiến rotorcraft, được định danh là W-3PL Gluszec; ngoài những cải tiến trên, một hệ thống điều khiển bay tân tiến và động cơ cải tiến hoạt động trên phần mềm FADEC, cùng với những cải tiến về hệ thống liên lạc, định hướng và phòng thủ. Biến thể này được phát triển nhờ vào kinh nghiệm chiến đấu thu được ở Iraq, thu hút được sự quan tâm của lực lượng mặt đất Ba Lan, dẫn tới các cuộc thảo luận hiện đại hóa các máy bay W-3 nhằm đạt chuẩn Gluszec. Đến tháng 1 năm 2012, một đơn đặt hàng bốn chiếc Sokol chế tạo theo biến thể W-3PL được đưa ra.
Vào giữa thập niên 2000, có thông báo rằng, như là một phần của hợp tác công nghiệp giữa 2 công ty máy bay PLZ Swidnik và Indonesian Aerospace (IAe), các cuộc thương thảo về việc sản xuất các bộ phận của máy bay Sokol được gia công bên ngoài Ba Lan bao gồm khung máy bay và phụ tùng được diễn ra; trong đó một hợp đồng chuyển giao Sokol được hoàn thành, tuy nhiện bên phía IAe chưa chuẩn bị cho việc marketing và bán trực thăng.
Sau sự kiện công ty Anh-Ý AgustaWestland thâu tóm PZL Swidnik, mẫu W-3 Sokol được sát nhập vào dây chuyền sản xuất của công ty mẹ và tiếp tục được quản cáo và bán trên thị trường.
Thiết kế
Chiếc _PZL W-3 Sokół _ là một máy bay trực thăng đa nhiệm cỡ trung, động cơ đôi, rotorcraft. Máy bay có thiết kế và cấu trúc tương đối phổ thông của trực thăng. Động cơ chính là một cặp turboshaft PZL-10B được chế tạo bởi Pratt & Whitney Rzeszów; động cơ ban đầu PZL-10W, được dựa trên động cơ PZL-10S –một biến thể được cấp phép của động cơ Nga turboprop Glushenkov TVD-10B trên chiếc Antonov An-28. Vật liệu composite được sử dụng để chế tạo ba cánh đuôi và rotor chính 4 cánh.
Sokół có nhiều biến thể để thực hiện các nhiệm vụ đa dạng, bao gồm chuyên chở hành khách, VIP, chuyên chở hàng hóa, cấp cứu, medevac, cứu hỏa và tìm kiếm cứu nạn. Khi hoạt động trong môi trường biển, rotorcraft được gắn thêm phao, transponder, một hệ thống định vị toàn cầu, hệ thống nhìn đem, và một Lucas winch.
Lịch sử hoạt động
Khách hàng dân sự ngoài Ba Lan đầu tiên cho biến thể W-3A là Cảnh sát Liên Bang Đức ở Saxony. Giữa thập niên 1990, đầu năm 1996, Ba Lan tiến hành dổi 11 máy bay W-3 Sokół cho Cộng hòa Séc để lấy 10 máy bay Mikoyan MiG-29.
Kể từ năm 2003, Phi đội Tấn công Độc Lập gồm bốn chiếc W-3WA () của Ba Lan tham chiến tại Iraq trong vai trò hỗ trợ đồng minh trong vùng Ba Lan phụ trách trong Chiến tranh Iraq. Tổng cộng có tám chiếc trực thăng Ba Lan được huy động đến khu vực cho đến năm 2008. Trong mùa hè năm 2004, máy bay này tham gia phân phát tờ rơi tuyên truyền trong một nỗ lực hạ bệ giáo sĩ Iraqi Shia Muqtada al-Sadr. Ngày 15 tháng 12 năm 2004, một chiếc Sokol bị tổn thất do tai nạn gần Karbala, giết chết ba người trên máy bay và làm bị thương ba người khác.
Từ tháng 1 năm 2012, một phi đội năm chiếc W-3 Sokol cùng với sáu chiếc Mil Mi-8, được cải tạo cho mục đích VIP đóng tại Căn cứ Không Vận số 1 của Ba Lan sau một giai đoạn tái cấu trúc.
Biến thể
Biến thể dân sự
Các biến thể dân sự.
;W-3 Sokół :Phiên bản dân sự đa nhiệm cơ bản, 30 chiếc (trừ những chiếc thử nghiệm). ;W-3A Sokół :Phiên bản đạt chuẩn FAR-29. Ít nhất 9 chiếc được chế tạo. ;W-3AS Sokół :W-3 airframe converted to W-3A standard, 22 converted. ;W-3A2 Sokół :Version with two-axis Smith SN 350 autopilot, one built. ;W-3AM Sokół :Phiên bản dân sự với phao, 13 chiếc được chế tạo. ;W-3 Erka :Phiên bản cứu thương, một chiếc được chế tạo năm 1988
Phiên bản quân sự
thumb|right|W-3WA – armed version of the 7th Aviation Squadron in [[Nowy Glinnik]] thumb|right|PZL W-3RM Anakonda of [[Polish Navy]] thumb|right|PZL W-3PL Głuszec of [[Polish Land Forces]]
Các phiên bản quân sự.
;W-3 / W-3T / W-3P Sokół :Phiên bản Basic (unarmed) transport/passenger used by Không lực Ba Lan (6), Navy (2) and Myanmar Air Force (13, inc. two for VIP). ;W-3A Sokół :Military transport variant of the W-3A version used by Czech (11) and Philippine Air Force (8). Some of the Czech helicopters were modified for the emergency medical services. Filipino examples can carry M60 machine gun on each side. Iraqi Air Force returned two VIP-configured Sokół to the intermediary company after cancelling the order. ;W-3P/S/A VIP Sokół :VIP transport version used by Polish Air Force. Eight built. ;W-3W/WA Sokół :Armed version, with twin 23 mm GSz-23Ł cannon and four pylons for weapons used by Polish Land Forces. W-3WA is a variant with FAR-29 certificate. 34 built. ;W-3AE Sokół :Medical evacuation version used by Polish Land Forces (AE for "Aero Ewakuacja"). Three W-3WA upgraded. ;W-3R Sokół :Medical evacuation version used by Polish Air Force. Two built. ;W-3RL Sokół :Land search and rescue version used by Polish Air Force. Six built. ;W-3RM / W-3WARM Anakonda :"Anakonda" (en: "Anaconda") Navalized search and rescue version used by Polish Navy. W-3WARM is a variant with FAR-29 certificate. Eight built. ;W-3PSOT / W-3PPD Gipsówka :"Gipsówka" (en: "Gypsophila") W-3PPD was a flying command centre variant (PPD stands for "Powietrzny Punkt Dowodzenia" – "Airborne Command Post"). In 2006 this variant received new digital battlefield (after modernization helicopter is able to guide artillery equipped with Topaz fire control system) and observation systems and was adopted by Polish Land Forces Aviation under new name W-3PSOT (PSOT stands for "Powietrzne Stanowisko Obserwacji Terenu" – "Airborne Observation Post"). This variant is equipped with pylons for weapons (same like in W-3W) but has no 23 mm fixed cannon. One built. ;W-3RR Procjon :"Procjon" (en: "Procyon") is a radioelectronic reconnaissance version (RR stands for "Rozpoznanie Radioelektroniczne" – "Radioelectronic Reconnaissance"). Three built. ;W-3PL Głuszec :"Głuszec" (en: "Capercaillie") là một chương trình nâng cấp PZL W-3WA để to bring armed variant of Sokół up to 21st century standards by including advanced avionic systems (in Glass cockpit configuration) and other changes like FADEC-equipped engines. Avionics include two 10″ MFD displays, single tactical display (maps and Elbit Toplite FLIR), INS/GPS, TACAN, VOR/ILS, DME navigation, HUD, IFF, PNL-3 night vision goggles, HOCAS (Hands on Colective and Stick) control, infrared and radar warning receiver, MIL-STD-1553B data link. Twin 23 mm cannon was replaced by single pilot's controlled 12,7 mm WKM-Bz machine gun with 350 rounds. Designed for Combat Search and Rescue duties. The first prototype (s/n: 360901) was tested by the Land Forces aviation in 2009. Eight W-3WA are to be upgraded.
Mẫu thử nghiệm
Prototypes and proposals that were not adopted by armed forces.
;W-3B Jastrząb :Proposed armed version with tandem-seat cabin and guided AT rockets. ;W-3K/W-3WB Huzar :Proposed armed version with guided ZT3 Ingwe ATGM, FLIR and 20 mm GA-1 cannon with helmet-mounted sight. Modification by Kentron (Denel) company in 1993 tested in Nam Phi. Some elements like hardpoint were used in serial W-3W/W-3WA variant. One built. ;W-3L Sokół Long :Proposed stretched version seating up to 14 passengers, mockup only. ;W-3MS/W-3WS Sokół :Proposed gunship version. ;W-3U Salamandra :Armed version, with avionics and armament from Mi-24W. Only one built, later converted into transport variant and sold to Myanmar. ;W-3U-1 Aligator :Proposed anti-submarine version. ;W-3PL/N :Proposed navalised version of W-3PL with folding rotor, radar, dipping sonar, air-to-surface missiles and torpedoes.
Bên vận hành
; Không lực Algeria thumb|right|[[Czech Air Force PZL W-3A, SAR version]] ; Corporación Nacional Forestal ; Không lực Czech Polish Land Forces thumb|right|A [[Philippine Air Force W-3A Sokol on combat helicopter paint scheme before transferring to search and rescue role.]] ; *Nha cứu hỏa Choong Nam
Former operators
;
- Landespolizei) ; Helibravo Aviação ; Cảnh sát Ras Al-Khaimah