✨Dòng xoáy (tiểu thuyết)

Dòng xoáy là một tiểu thuyết của nữ nhà văn Trần Thị Nhật Tân, xuất bản lần đầu năm 1989 bởi Nhà xuất bản Thanh Niên. Tiểu thuyết bao gồm hai tập, theo chân cuộc đời Trần Thị Lý – một giáo viên trẻ đấu tranh chống tiêu cực với ngành giáo dục địa phương nơi cô công tác. Những tình tiết trong tác phẩm phần lớn dựa trên sự kiện có thật của Nhật Tân, trong quá trình bà làm giáo viên tại thành phố Nam Định.

Vì nội dung phản ánh tệ nạn giáo dục Việt Nam đương thời, bản thảo Dòng xoáy từng bị rất nhiều cá nhân, tổ chức từ chối và tác giả của nó bị gây sức ép bởi những tên tuổi lớn trong bộ máy chính quyền. Dù vậy, cuốn sách khi ấn hành vẫn nhanh chóng tạo nên làn sóng dư luận lớn tại Nam Định khi mọi người liên tục chuyền tay nhau đọc và bàn tán về nội dung tiểu thuyết. Sau cùng, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh đã viết thư tay ủng hộ Trần Thị Nhật Tân; cộng với bài giới thiệu đăng trên báo Nhân Dân giúp Dòng xoáy trở nên nổi tiếng và được đón nhận khắp cả nước. Tập II của tiểu thuyết xuất bản hai năm sau đó vào 1991.

Khoảng cuối thập niên 2000, tác phẩm một lần nữa được đón nhận trở lại nhờ tác động truyền thông từ báo Tiền phong lẫn Người cao tuổi. Năm 2009, tiểu thuyết đã được Nhà xuất bản Thanh niên tái bản dưới dạng gộp hai tập thành một nội dung hoàn chỉnh. Về sau, Dòng xoáy trở thành tiểu thuyết thành công nhất của nhà văn với hàng chục lần tái bản và là một trong số các tác phẩm văn học nổi bật thời kỳ Đổi Mới.

Nội dung

Tập I

Khương là một giáo viên vừa từ chiến trường trở về, được điều đi dạy học tại trường Sư phạm Mẫu giáo ở tỉnh. Tại đây anh gặp Trần Thị Lý – một cô gái năng nổ làm tiếp phẩm cho trường – và đem lòng yêu cô. Khương đã từ chối lời tỏ tình của đồng nghiệp Bình trong trường để tiến tới làm quen với Lý. Tuy nhiên khi đi sâu vào tìm hiểu, anh lại bất ngờ về quá khứ của Lý khi có những lời đồn đại cho rằng cô là kẻ lăng nhăng bị chồng bỏ, hay bị kỷ luật nên mới phải bỏ việc giáo viên xuống làm tiếp phẩm. Cùng với hiệu trưởng Loan, Khương đã giúp minh oan cho Lý trước những tin đồn thất thiệt, ủng hộ cô trở lại giảng đường dạy học và được đánh giá cao. Khi mối quan hệ giữa hai người trở nên gần gũi, Lý quyết định kể cho anh nghe toàn bộ câu chuyện đời mình trước khi chuyển về trường mẫu giáo.

Hóa ra, Lý từng là một chiến sĩ thông tin liên lạc dưới chiến trường đạn bom. Cô đã khai man tuổi để được gọi đi chiến đấu cho tổ quốc. Do bị thương nặng trong một lần cố nối lại đường dây tổng đài bị đánh phá ác liệt, Lý phải lui về ôn văn hóa và đỗ vào khoa Toán trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Thời gian này cô đã nảy sinh tình cảm với Hoàn – một cán bộ ngoại giao trẻ – và cả hai dự định tổ chức kết hôn ngay khi Lý tốt nghiệp. Bất ngờ vào ngày đám cưới, một người phụ nữ đã đem con đến tận trước mặt Lý để "đòi cha" cho con trai mình. Khi biết được bản tính bội bạc của đối phương, cô quyết dứt áo ra đi bất chấp sự cầu xin từ Hoàn.

Sau khi ly hôn với người chồng đầu tiên, Lý chuyển công tác từ Hà Nội về làm giáo viên trường cấp II Phạm Hồng Sơn ở thành phố tỉnh lẻ. Từ những ngày đầu nhận việc, Lý đã vấp phải nhiều điều tiếng không hay từ đồng nghiệp khác vì tính tình thẳng thắn và cương trực của mình. Hiệu phó Phòng – một kẻ lăng nhăng từng qua lại với giáo viên dưới quyền – nhiều lần có ý định chiếm đoạt thể xác Lý nhưng bị cô cự tuyệt một cách bạo liệt. Tức thẹn vì cho rằng Lý "không biết điều", Phòng móc nối với hiệu trưởng Đông, thư ký Công đoàn Trung và Viết thành "Bộ tứ" lợi ích nhóm trong trường tìm mọi cách trù dập cô. Đầu tiên họ tổ chức dự giờ lớp Lý dạy, moi móc từng dấu chấm phẩy để hạ thấp năng lực cô trước các giáo viên khác. Khi Lý phản ánh về trường hợp khó khăn của Nga – một giáo viên có chồng đi lính, phải một mình nuôi con nhỏ – và lên tiếng tố cáo chuyện lãnh đạo ăn xén tiền trợ cấp cán bộ học sinh trong trường, họ bày trò gài học sinh Phạm Minh Sơn tố cáo Lý bạo hành để đem cô ra họp kỷ luật trước hội đồng, gán cho hàng loạt tội từ chống đối nội quy nhà trường đến quan hệ nam nữ bất chính, giảng dạy sai phương pháp,...

Nga vì bị "Bộ tứ" dồn ép quá mức đã hóa điên, phải vào viện tâm thần và không thể trở lại dạy học. Ngoài Lý, cũng có những giáo viên như Thái, Kiên, Sửu,... bày tỏ sự bất mãn trước lối làm việc quan liêu và những thủ đoạn biển thủ trắng trợn của công bởi ban lãnh đạo trường. Thái và Kiên vì lên tiếng đấu tranh với tiêu cực mà bị cử vào B đi chiến tranh. Lý lên tiếng đấu tranh mạnh và trực diện nhất nên cô bị ép phải dừng dạy học và bị đuổi khỏi trường. Hàng tháng trời sau đó, Lý lên gặp từ tổ chức phòng giáo dục Vam đến trưởng phòng Giáo dục Nguyễn Nam Hân, phó phòng Giáo dục Tống Xuân Nhưng, chánh thư ký Công đoàn Toàn "lác",... để giải quyết thuyên chuyển công tác nhưng không thành. Thực ra, những lãnh đạo ở phòng Giáo dục đều bị Phòng mua chuộc về phe mình để hãm hại Lý. Họ đã âm mưu kéo dài thời gian xử lý khiến cô thất nghiệp, không lương, mất chỗ ở.

Trong tình cảnh khốn cùng, Lý chuyển sang ở nhờ nhà Nga chăm sóc các cháu thay bạn, đồng thời làm bốc vác ngoài cảng biển kiếm tiền sống qua ngày. Lý tiếp tục gửi đơn khiếu nại hiệu trưởng trường Phạm Minh Sơn đến hàng loạt cơ quan thành phố, tỉnh tới Trung ương nhưng họ "đá" qua lại trách nhiệm cho nhau, không chịu giúp cô. Cuối cùng, Lý bị đuổi về làm cấp dưỡng cho một trường mẫu giáo ở tỉnh mà không có lý do rõ ràng.

Sau khi biết được hoàn cảnh của Lý, Khương thầm mến phục và muốn tìm cách giúp cô thoát khỏi những tên từng hại mình. Trong khi đó, Lý lại buồn giận vì nghĩ Khương xa lánh, kì thị cô. Thời điểm những hiểu lầm được hóa giải, Lý đã thổ lộ tình cảm giấu kín bấy lâu với Khương. Lý cũng bất ngờ khi anh cho cô biết đã về lại trường cũ điều tra và biết chuyện "Bộ tứ" kia bị bắt cùng những tên sâu mọt ở phòng Giáo dục thành phố. Hiệu trưởng Đông phải về hưu và tất cả sắp bị đem ra xét xử vì tội bán bằng lẫn tham ô của công. Học trò Minh Sơn khi xưa đã viết thư tay xin lỗi Lý và bày tỏ ăn năn về những chuyện đã làm.

Tập II

Hơn mười năm trôi qua, chiến tranh kết thúc. Trường sư phạm mẫu giáo nhận quyết định giải thể, "tổ ấm" do hiệu trưởng Loan gầy dựng cùng những giáo viên tâm huyết khác phải tan đàn xẻ nghé. Thời gian làm tại đây, Lý đã được kết nạp Đảng và lập gia đình với Khương, sinh ra hai con trai gái. Trước khi giải tán, tập thể trường đã tổ chức một buổi du lịch tới Nha Trang trong vài ngày, tham quan cảnh đẹp, các di tích lịch sử và chứng kiến thành phố biển đang phát triển từng ngày.

Trở về từ chuyến du lịch, Lý được đề xuất đi học làm lãnh đạo nhưng cô đã từ chối vì nghi ngại những kẻ ác khi trước sẽ quay trở lại. Nhóm lợi ích trường Phạm Hồng Sơn; tên trưởng phòng Nguyễn Nam Hân, phó phòng Tống Xuân Nhưng và tay thư ký Toàn "lác" vẫn bình an vô sự sau những lời tố cáo về việc ăn chặn tiền lương giáo viên, tham ô tiền của và thói chuyên quyền độc đoán của mình. Trong phiên toà xét xử, họ đút lót chạy án để những kẻ yếu thế hơn phải chịu tội thay. Phòng, lúc này đã lên làm hiệu trưởng trường Phạm Hồng Sơn, cùng với Hân, Toàn, Nhưng bàn cách triệt hạ những giáo viên, lãnh đạo chống lại họ; mục tiêu tiếp theo chính là nhằm vào Lý.

Trần Thị Lý được điều làm giáo viên dạy toán tại trường giáo dục liên cấp số 2 có thành tích đứng đầu thành phố. Tuy nhiên khi cô mới về trường chưa bao lâu, hiệu trưởng Liêm vốn trong sạch trước kia đã bị đuổi xuống thay cho Phúc – một "chân tay" của hội lợi ích nhóm phòng Giáo dục. Ngay tiếp đó, Lý bị giáng xuống dạy cấp I, bị lập nhiều biên bản kiểm điểm chỉ trong thời gian ngắn. Phòng móc nối với tay Nghi công an phường đuổi vợ chồng Lý khỏi gian nhà biên chế cho giáo viên trong trường rồi bán đi chia nhau lấy tiền. Năm người Phòng-Nhưng-Hân-Toàn-Viết định hùn vốn cùng Phúc vào một phi vụ buôn thuốc lá lậu lấy từ tiền bán nhà của Lý. Khi kế hoạch sắp thành công, Phúc vì say rượu lái xe đạp nên đã lao thẳng xuống cống, ngã cắm đầu vào đống chất thải và chết vì tắc thở. Số tiền góp vào của nhóm người theo đó mất trắng.

Chinh "lùn" được nhóm lợi ích chọn làm hiệu trưởng mới thay cho Phúc, tiếp tục thắt chặt vòng vây đối với Lý. Biết cô nhận dạy phụ đạo cho học sinh tại nhà không lấy tiền, Phòng âm mưu với Chinh gài người tặng quà Lý nhưng thực chất để quy cô vào tội nhận hối lộ. Lý sau đó bị khai trừ khỏi Đảng và bị cho xuống làm đánh trống, tạp vụ trong trường. Lý cùng Khương trước đó đã bán những thứ đồ còn lại trong nhà đi lấy tiền mua đất xây nhà, được Ủy ban nhân dân thành phố cấp phép xây cất. Lý còn nhận giao bánh từ tiệm Tân Anh cho các quán nước để kiếm thêm tiền hoa hồng. Biết chuyện này, Phòng nhờ Nguyễn Nam Bân là cháu họ của Nguyễn Nam Hân, làm công an thành phố thuê côn đồ đến phá nhà Lý mới xây từ gạch bi và ngói lợp, viện cớ rằng nhà xây trái phép. Con chó Vàng cô nuôi bị đám côn đồ bắt về làm thịt tại nhà trưởng phòng Hân. Tiếp theo, Phòng-Nhưng-Viết-Bân phối hợp tịch thu số bánh Tân Anh mà Lý cất trong nhà và vu tội cô làm bánh có đường hóa học "gây chết người" hòng tống Lý vào tù. Ngay khi vừa phá nhà xong, tay cảnh sát Bân đến trường đọc lệnh bắt giữ và áp giải Lý trong giờ hành chính.

Khương về đến nơi nhìn thấy cảnh nhà cửa tan hoang, lại qua hàng xóm biết tin Lý bị bắt đi không rõ tung tích, đã quá uất ức mà ngã lăn ra ngất. Khi tỉnh lại, anh quyết định gõ cửa từng cơ quan trong thành phố, tỉnh tới Trung ương để kêu oan cho vợ. Minh Sơn biết tin cô giáo mình vào tù đã giúp Khương liên lạc được với Lý đang bị biệt giam sau song sắt và tiếp tế thực phẩm cho cô. Cũng có nhiều bạn hữu, phụ huynh học trò mà Lý từng dạy đã giúp Khương dựng lại nhà và kêu oan với anh. Trong số đó có Chiến – một thương binh què chân từng chung chiến với Khương – và Hưng – một viên công an chính trực, dũng cảm – cùng anh điều tra làm sáng tỏ sự việc. Tuy nhiên nhiều người có chức vụ, thẩm quyền thì lại đùn đẩy trách nhiệm giải quyết vụ án, thậm chí còn từ chối tiếp nhận những lá đơn kêu oan được gửi đến.

Sau thời gian dài chịu giam biệt lập, Lý được thả ra sinh hoạt với những bạn tù khác. Tại đây cô biết cũng có nhiều người phải chịu án oan vì dám đấu tranh chống tiêu cực tham nhũng, không chịu "phe cánh" hay "luồn cúi". Trong giây phút bế tắc, Đại hội Đảng lần VI với chương trình Đổi Mới; cùng loạt bài "Những việc cần làm ngay" chống cái xấu, cái tiêu cực trong xã hội của tân Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh ra đời đã khiến người dân được giải tỏa và cổ vũ nhiệt liệt. Chiến thành công gửi tận tay lá thư kêu oan cho vị Tổng bí thư thay bạn mình. Giữa niềm hân hoan vui sướng vì mọi chuyện sắp kết thúc, Khương lên cơn đau bụng đến ngã bệnh phải đi cấp cứu. Anh qua đời ngay trên giường bệnh mà không ai biết. Khi các bác sĩ mổ tử thi, họ phát hiện có mảnh đạn nằm chẹn giữa túi mật khiến mật tắc vỡ, dẫn đến cái chết của Khương. Do những thủ tục lệ phí rắc rối nên anh đã không được chữa trị kịp thời.

Kết quả điều tra từ công an chứng minh Lý vô tội. Cảnh sát Bân và một số người ở Viện Kiểm sát thành phố tham gia vào việc kết án cô bị bắt tù chờ xét xử. Lý nhận quyết định tha bổng từ Văn phòng Tổng Bí thư lẫn Viện Kiểm sát tối cao và nhanh chóng được sắp xếp trở về nhà vào cùng ngày. Cú sốc khi nhìn thấy di ảnh chồng khiến cô tận cùng đau đớn vì mất đi người mình yêu thương nhất. Hậu đám tang kết thúc, Lý đã được khôi phục sinh hoạt Đảng, được trở lại dạy học như cũ và hưởng chế độ an dưỡng đặc biệt tại Bệnh viện E dành cho cán bộ cao cấp. Trong khi đó, tay Phòng từng lập kế hoạch tống giam Lý bị phát hiện chết trong tư thế quan hệ với một nữ giáo viên tại bãi biển Vũng Tàu. Khoa, đàn em năm xưa của nhóm lợi ích phòng Giáo dục, đã tìm đến Tống Xuân Nhưng sau khi đi tù thay cho chúng. Anh thề rằng sẽ tố cáo toàn bộ việc làm xấu xa của Nhưng cùng đồng bọn ra trước vành móng ngựa để chúng chịu sự trừng phạt của pháp luật.

Sáng tác

Trần Thị Nhật Tân từng làm nhân viên liên lạc tại tổ Điện báo Hàm Rồng, Thanh Hóa giai đoạn Chiến tranh Việt Nam từ 1965 đến 1968. Khi được nhà thơ Định Hải động viên làm giáo viên, bà xin Ty Giáo dục Hà Nam Ninh chuyển về công tác giáo dục và được điều đi dạy văn tại trường Sư phạm mẫu giáo của tỉnh. Vài tháng sau bà chuyển sang trường cấp I Trần Quốc Toản, một trường điểm của thành phố Nam Định. Tại đây Nhật Tân dần gặp phải phiền toái do có những người đã lên đơn tố cáo bà giảng dạy "sai phương pháp", "nhồi nhét đầu độc học sinh",... Bà trở thành người thất nghiệp, đi xin việc ở nhiều nơi nhưng không ai "dám" nhận vì sợ bị dính líu, phiền phức. Không có chỗ ở, Nhật Tân phải trú ở lều tạm, vườn hoa, vỉa hè đường phố Nam Định,... và nhận làm rửa bát, giặt giũ, móc công thuê kiếm tiền. Cũng trong năm 1986, nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Tú đã giúp Trần Thị Nhật Tân có được một tháng hè tại Trại sáng tác Hội Nhà văn ở hồ Đại Lải, Vĩnh Phúc để hoàn thiện nốt tác phẩm. Trải qua hàng chục lần chỉnh sửa và viết lại, bản thảo cuối cùng của Dòng xoáy đã xong. Trần Thị Nhật Tân đóng tiệm phở đem sách đi chào hàng tại nhiều nhà xuất bản ở Nam Định. lần thứ ba năm 1990 và lần thứ tư tại Nhà xuất bản Cần Thơ. Nhà văn đã phải trốn lên Hà Nội trú thân nhà người bạn một thời gian sau khi Dòng xoáy phát hành để tránh áp lực từ chính quyền địa phương.

Bức thư của Nguyễn Văn Linh

Khoảng giữa năm 1989, Trần Thị Nhật Tân đã nhận một bức thư viết bằng tay của Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh, được gửi đến địa chỉ Nhà xuất bản Thanh niên và chuyển tiếp tới bà thông qua đường bưu điện về thành phố Nam Định. Toàn văn bức thư, đề ngày 25 tháng 6 năm 1989 tại Hà Nội, đã được một nhân viên bưu điện đọc to trước mặt tất cả mọi người với sự cho phép của nhà văn:

Ít lâu sau khi bức thư chuyển đến tay Nhật Tân, cây bút Lê Chi đã lên bài giới thiệu tiểu thuyết trên báo Nhân Dân số ra ngày 10 tháng 9 năm 1989, với tựa đề "Một nhà văn, một cuốn tiểu thuyết về ngành Giáo dục: Trần Thị Nhật Tân với Dòng xoáy". Bài báo chiếm trọn gần một trang báo, ngoài đăng lại nguyên văn bức thư còn kèm theo lời khen ngợi dành cho tác giả sách: "Vinh dự cho Nhật Tân. Cũng là một phần thưởng lớn cho cô – một phần thưởng mà không dễ gì một nhà văn có được". Căn nhà cũng không được cấp cho nhà văn như được yêu cầu.

Khi được kể lại chuyện Đại tướng có nhắc đến tiểu thuyết của mình, Trần Thị Nhật Tân quyết định đem sách lên Hà Nội biếu tặng tướng Võ Nguyên Giáp. Lần đầu tiên đến, bà được thông báo ông đã đi vắng. Vào cuối tháng 4 năm 1993, nhà văn tới gặp Đại tướng lần hai trong lúc ông đang dự một cuộc họp. Khi biết tin Nhật Tân đến, Võ Nguyên Giáp cắt ngang cuộc họp và dành ra hơn nửa tiếng để đón tiếp nhà văn. Bên cạnh khen ngợi tinh thần đấu tranh của Dòng xoáy, ông cũng gợi ý nhà văn nên chuyển đề tài từ giáo dục sang chiến tranh cách mạng. Đây là tiền đề cho sự ra đời của tiểu thuyết Chân trời mà bà chấp bút sau này.

Phần truyện tiếp theo

Nhờ vào sự nổi tiếng của tiểu thuyết, Nhật Tân đã được Bí thư Huyện ủy Phan Hữu Giản ở Lâm Đồng đích thân mời về Lâm Hà viết tiếp Dòng xoáy tập II. Bà không chỉ được cấp chi phí ăn ở cả tháng mà còn nhận sự trợ giúp từ các giáo viên và nhân dân trong vùng, liên tục bồi dưỡng đồ ăn tiếp sức nhà văn viết tiểu thuyết. Tập tiếp theo của tiểu thuyết được bà hoàn thành vào ngày 16 tháng 7 năm 1990 tại Nhà sáng tác Nha Trang. Năm 1991, phần tiếp theo của Dòng xoáy chính thức ra mắt, lần này cũng do Nhà xuất bản Thanh niên ấn hành.]]Một ngày cuối Xuân năm 2009, nhà văn Lê Hoài Nam đã giới thiệu Đặng Vương Hưng đến thăm nhà Trần Thị Nhật Tân. Tại lần gặp này, ông gợi ý tác giả tiểu thuyết kể lại quá trình khó khăn để cho ra đời Dòng xoáy, rồi viết thành loạt báo dài kỳ trên báo Người cao tuổi với tựa "Một nhà văn "hồng nhan bạc phận" hai lần được gặp Tổng Bí thư". Bài báo – đăng từ giữa tháng 8 năm 2009 – lập tức gây nên hiệu ứng trong bạn đọc: chỉ thời gian ngắn sau khi loạt báo đăng tải, Nhật Tân liên tiếp nhận về hàng chồng những lá thư hỏi thăm từ các cụ già đọc Người cao tuổi, thậm chí mời về nhà ở cùng, cho con cháu chăm sóc,... Sau khi được mua tặng điện thoại di động, Trần Thị Nhật Tân tiếp tục nhận về tổng cộng hơn 300 cuộc gọi từ độc giả chúc mừng động viên và chờ đợi tác phẩm tiếp theo.

Nhờ phản ứng tích cực sau bài báo trên Người cao tuổi và của tác giả Dương Khánh Thảo trên tờ Tiền phong, Năm 2010, "Người từng bị văng khỏi cuộc sống" đã đoạt Giải Khuyến khích cùng với 12 tác phẩm khác tại Giải Báo chí Quốc gia năm 2009, hạng mục phóng sự, phóng sự điều tra và bút ký báo chí.

Tái bản 2009

Trần Thị Nhật Tân từng nhiều lần chỉnh sửa, bổ sung nội dung cho tiểu thuyết song vì những lý do khác nhau nên công việc này đã bị bỏ dở. Sau khi tác phẩm nổi tiếng trở lại, Lê Hoài Nam đã động viên bạn cho tái bản Dòng xoáy và cùng với Đặng Vương Hưng đến nhà xuất bản sách gốc tìm kiếm sự giúp đỡ. Đến tháng 9 cùng năm, Nhà xuất bản Thanh Niên ra quyết định tái bản Dòng xoáy, kỷ niệm 20 năm lần đầu tác phẩm ra mắt bạn đọc. Rất nhiều người đã liên hệ Nhật Tân lẫn tòa soạn để xin sách vì không biết chỗ mua ở đâu.

Viết cho nguyệt san Sách và Tranh (2011), cây bút Đỗ Phả đã nhìn nhận Dòng xoáy là một tác phẩm chống tiêu cực "lôi cuốn", trước hết nhờ vào tính chân thực khi những mảng màu đen tối pha lẫn mảng màu tươi sáng, cái thiện và cái ác đan chen vào nhau khiến người đọc nhận ra như từng gặp hàng ngày trong xã hội. Song, nhà văn đã không làm người đọc mất đi niềm tin vào chân lý "ở hiền gặp lành", "gieo gió, gặt báo" theo quan niệm của người Việt xưa nay. Ông cũng xem Dòng xoáy là một "tác phẩm văn học chân chính" bởi tính "cảnh báo" và "dự báo" của nó, khi những tiêu cực mà Nhật Tân đề cập trong truyện đã thành vấn nạn chung của giáo dục Việt Nam những năm thập niên 2000. Đó còn là "nghị lực can trường [...] ý chí sắt thép, tâm hồn trong sáng và tài năng của tác giả" khiến truyện vẫn thu hút đông đảo bạn đọc ngay cả khi đã xuất bản từ hơn hai thập kỷ trước.

Vào cuối tháng 10 năm 2011, Nhà xuất bản Thanh Niên đã xuất bản cuốn tự truyện của Nhật Tân dưới tên Tuổi thơ "Dòng xoáy". Tự truyện kể lại đầy đủ cuộc đời nữ nhà văn cũng như tiết lộ những trắc trở bà phải trải qua để xuất bản bộ đôi tiểu thuyết Dòng xoáy gây sốt dư luận sau này. Trước đó, bản thảo dày 234 trang A4 đã được Trần Thị Nhật Tân hoàn thành từ lâu, đặt tên là Tuổi thơ tôi, nhưng không đủ tiền in ấn. Phim do Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương sản xuất, công chiếu trên kênh VTV1 ngày 1 tháng 7 năm 2015 nhân kỷ niệm 100 ngày sinh Tổng Bí thư.