✨Chiến tranh Việt – Xiêm (1771–1773)

Chiến tranh Xiêm - Việt (1771–1773) là một cuộc chiến giữa Vương triều Thonburi nước Xiêm La (Thái Lan ngày nay) dưới thời Vua Taksin và triều đình Chúa Nguyễn ở Đàng Trong nước Đại Việt (Việt Nam ngày nay). Cuộc chiến này cũng có liên quan đến Vương quốc Cao Miên và Hà Tiên trấn, đồng minh cũng như chư hầu của Chúa Nguyễn.

Bối cảnh

left|thumb|Tượng của Cửu Ngọc hầu [[Mạc Cửu, người gầy dựng Hà Tiên trấn. Hiện tọa lạc tại thành phố Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, Việt Nam.]] Năm 1671, trước cảnh nhà Minh ở Trung Quốc diệt vong, một người Quảng Đông tên là Mạc Cửu (鄚玖) đã giong buồn từ Lôi Châu, Quảng Đông đến định cư ở đất Bantaey Meas (Khmer:បន្ទាយមាស), một vùng lãnh thổ giáp biển nằm ở cực nam xứ Cao Miên khi đó, mà ngày nay là tỉnh Hà Tiên. Từ đó Banteay Maes trở thành một khu định cư của cả người Cao Miên bản địa và các thương nhân Trung Quốc. Mạc Cửu mở một sòng bạc ở địa phương để thu thuế hoa tiêu vua Xiêm gửi quân tấn công Cao Miên để phục vị cho Nặc Ông Thâm, dẫn đến cuộc Chiến tranh Việt - Xiêm (1717). Hải quân Xiêm thất trận ở Hà Tiên, trong đó đáng chú ý nhất là cộng đồng ở Bang Plasoi và Chanthaburi. Tháng giêng năm 1767, tức là chỉ ba tháng trước ngày sụp đổ của Ayutthaya, Phraya Tak, một vị tướng Xiêm có gốc gác Triều Châu (tên khai sinh là Trịnh Chiêu - 鄭昭 hay Trịnh Tân - 鄭信, đã mang theo lực lượng ít ỏi của mình đột phá vòng vây của quân đội Miến Điện để tẩu thoát đến Chanthaburi. Vị vương tử Cao Miên lưu vong năm xưa, Nặc Ông Vinh cũng gia nhập vào lực lượng của Phraya Tak và trở thành một trong số những tùy tùng của Phraya Tak từ nhưng ngày đầu khởi nghiệp. Tháng 6 năm 1767, Phraya Tak đã lấy được Chanthaburi, Khoảng năm 1769 hoặc 1770, Mạc Thiên Tứ đã hai lần phái quân tấn công Chanthaburi và Trat. Taksin nổi cơn thịnh nộ, quyết định cất quân thảo phạt Cai Miên để phế truất Nặc Ông Tôn và đưa ông hoàng thân Xiêm là Ang Non (Nặc Ông Nộn) lên thay. Các đạo quân Xiêm bao gồm;

• Phraya (Hầu tước) Aphai Ronnarit Thongduang (Vua Rama I sau này) cùng em trai là Phraya (Hầu tước) Anuchit Racha Boonma (sau là Hoàng thái đệ Surasinghanat) dẫn 2000 quân Taksin ra lệnh cho quân Xiêm xâm lược Cao Miên và Hà Tiên như sau:) giữ quyền Phrakhlang tức Đô đốc hải quân và tướng Trung Quốc là Phraya Phichai Aisawan (bổn danh Dương Tiến Tông,

Họ Mạc từ sau thất bại ở Trạch Vấn thì số người chết rất nhiều, quân dân còn lại rất thưa thớt. Mạc Thiên Tứ chỉ còn cách tận dụng 2000 binh trong tay để cố thủ. Ông sai con thứ hai là Mạc Tử Dung chỉ huy quân cánh trái, con thứ ba Mạc Tử Thảng chỉ huy chiến thuyền trấn giữ bến cảng. Trước đối thủ quá áp đảo về số lượng, quân Hà Tiên dần núng thế, đến nỗi "một người phải làm việc của mười người".

Đêm ngày 16 tháng 11, khi thời hạn đã hết, quân Xiêm cho phóng hỏa đốt kho thuốc sùng, rồi theo cả hai đường thủy bộ ập vào thành. Quân Mạc chống trả rất oanh liệt, song không thể kháng cự nổi hỏa lực của quân Xiêm. Nhờ có nội ứng từ trước, quân Xiêm nhân lúc Mạc Thiên Tứ giao chiến bên ngoài mà dùng một cánh quân khác ùa vào thành nội, nơi trú ngụ của gia quyến họ Mạc. Đến khi trời sáng, Mạc Thiên Tứ quay quân về cứu thì đã rơi vào tình trạng lưỡng bề thọ địch. Mạc Thiên Tứ có ý tử chiến, nhưng quan Hữu bộ dưới quyền đã lừa ông lên một chiếc thuyền giong thẳng về Châu Đốc. Vị quan chủ bộ này được Gia Định thành thông chí chép là Cai đội Đức Nghiệp hầu.

Theo gia phả họ Mạc, trên đường chạy trốn, khói đạn cuộn mù mịt, vả lại quanh đường đêu là một dải ven biên, không dùng thuyền thì không thể vượt thoát được ra ngoài, vì thế con cái, thê thiếp của Mạc Thiên Tứ hơn 10 người đều bị hại, còn dân chúng thì bị chết đuối hay dẫm đạp lên nhau mà chết rất nhiều. Ba công tử lớn trốn thoát ra vùng đất thuộc Ngũ Dinh. Trong khi đó viên quan điều hộ là Hiệu điềm Cai đội Vũ Tín hầu hộ vệ thuyền của ông đi thẳng về Gia Định.

Trong khi đó ba người con trai của ông là Hiệp trấn Mạc Tử Hoàng, Chưởng quân Thắng thủy Mạc Tử Thảng và Tham tướng Mạc Tử Dung cũng đi tị nạn ở Kiên Giang dưới sự bảo hộ của người Việt. with the title of Phraya Rachasetthi. cũng bị quân của Cai đội Nhân Thành hầu Nguyễn Hữu Nhân đón đánh ở đồn Cương Thành.. Quân Xiêm phải từ bỏ ý định xâm chiếm Gia Đình.

Nhưng đất Hà Tiên vẫn còn bị người Xiêm chiếm giữ. Vua Trịnh Quốc Anh bèn lưu Trần Liên ở lại giữ Hà Tiên, rồi tự đem quân thẳng sang Chân Lạp, Nặc Tôn bỏ chạy. Vua Xiêm vào thành Nam Vang (PhnomPenh), lập Nặc Vinh làm Cao Miên quốc vương.

Mạc Thiên Tứ sau khi vào Sài Gòn thì dâng biểu xin triều đình chúa Nguyễn trừng phạt cho mình. Triều đình Phú Xuân có lệnh "tha tội" cho họ Mạc, lại cung cấp tiền bạc và lương thực cho ông.. Quân Nguyễn thu phục Nam Vang và La Bích, đưa Nặc Tôn về nắm lại ngai vàng. Nguyễn Cửu Đàm thu quân về dinh, đắp lũy Tân Hoa kéo dài 15 dặm bao quanh đồn dinh, chắn ngang đường bộ đề phòng bất trắc. Vua Xiêm bèn để Trần Liên giữ Hà Tiên, còn mình bắt theo con gái Mạc Thiên Tứ và Chiêu Thúy đem về kinh đô, rồi giết Chiêu Thúy. Tuy nhiên Trần Liên cũng cưỡng ép rất nhiều cư dân Hà Tiên phải theo mình về Xiêm, khiến thành Hà Tiên trở nên tan hoang, quốc lực họ Mạc sau năm 1773 vì thế suy yếu đi rõ rệt.