✨Trung du và miền núi phía Bắc

nhỏ|415x415px|Vùng trung du miền núi phía Bắc trên bản đồ Việt Nam (màu hồng nhạt) Vùng trung du miền núi phía bắc, trước năm 1954 còn gọi là Trung du và thượng du, là khu vực sơn địa và bán sơn địa ở miền Bắc Việt Nam.

Xét về mặt hành chính, vùng này bao gồm 12 tỉnh Bắc là Cao Bằng, Lào Cai, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Phú Thọ, Bắc Giang, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình, Quảng Ninh cùng 21 xã, một xã phía Tây của hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An.

Xét về mặt địa lý, vùng này bao gồm ba tiểu vùng là Tây Bắc Bộ và Đông Bắc Bộ và Tây Thanh Hóa, Tây Nghệ An.

Trung tâm vùng là phường Thái Nguyên; phường Việt Trì; phường Bắc Giang .Theo quy hoạch vùng công nghiệp của Chính phủ Việt Nam đến năm 2030, vùng trung du và miền núi phía bắc nằm trong vùng 1.

Tổng diện tích của các tỉnh thuộc vùng Trung du và miền núi phía bắc là 100.965 km², tổng dân số ngày 1/4/2019 là 13.853.190 người, mật độ đạt 137 người/km².

Vị trí địa lý

Trung du và miền núi Bắc Bộ là vùng lãnh thổ ở phía Bắc, chiếm 30,7% diện tích và 14,4% dân số cả nước. Nơi đây có vị trí địa lý khá đặc biệt, lại có mạng lưới giao thông vận tải đang được đầu tư, nâng cấp, nên ngày càng thuận lợi cho việc giao lưu với các vùng khác trong nước và xây dựng nền kinh tế mở. Đây là vùng lãnh thổ có diện tích rộng nhất trong các vùng kinh tế, gồm 14 tỉnh.

Trung du và miền núi Bắc Bộ giáp với 2 tỉnh Quảng Tây và Vân Nam của Trung Quốc ở phía bắc, phía tây giáp Lào, phía nam và đông nam giáp Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ.

Việc phát triển mạng lưới giao thông vận tải sẽ giúp cho việc thông thương trao đổi hàng hóa dễ dàng với các vùng Đồng bằng sông Hồng và Bắc trung Bộ, cũng như giúp cho việc phát triển nền kinh tế mở.

Trung du và miền núi Bắc Bộ có tài nguyên thiên nhiên đa dạng, có khả năng đa dạng hóa cơ cấu kinh tế, với thế mạnh về công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản, thủy điện, nền nông nghiệp nhiệt đới có cả những sản phẩm cận nhiệt và ôn đới, phát triển du lịch.

Trung du miền núi bắc bộ có một địa hình chia cắt mạnh chủ yếu là đồi núi tạo nhiều thuận lợi cho nghề khai thác thủy điện, gồm hai tiểu vùng: Đông Bắc và Tây Bắc.

Cải thiện đời sống của nhân dân, phát triển cơ sở hạ tầng, nước sạch, đẩy mạnh xóa đói giảm nghèo là những vấn đề đang được quan tâm trong các dự án phát triển kinh tế xã hội của trung du miền núi bắc bộ. Những việc đó đang là những thách thức hàng đầu trong việc cải tạo đời sống nhân dân nơi đây.

Dân cư - xã hội

Trung du và miền núi Bắc Bộ là vùng thưa dân. Các dân tộc sinh sống chủ yếu là Thái, Mường, Dao, Mông,... ở Tây Bắc; Tày, Nùng, Dao, Mông,... ở Đông Bắc. Người Kinh cư trú ở hầu hết địa phương. Thủy điện Bản Vẽ ở thượng nguồn phụ lưu Nậm Nơn của sông Lam tại huyện Tương Dương có công suất 320 MW.

Trồng trọt

Trồng và chế biến cây công nghiệp, cây dược liệu, rau quả cận nhiệt và ôn đới. Trung du và miền núi Bắc Bộ có phần lớn diện tích là đất feralit trên đá phiến, đá vôi và các đá mẹ khác, ngoài ra còn có đất phù sa cổ (ở trung du). Đất phù sa có ở dọc các thung lũng sông và các cánh đồng giữa núi như Than Uyên, Nghĩa Lộ, Điện Biên, Trùng Khánh...

Khí hậu của vùng mang đặc điểm nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông lạnh, lại chịu ảnh hưởng sâu sắc của địa hình vùng núi. Đông Bắc địa hình tuy không cao, nhưng lại là nơi chịu ảnh hưởng mạnh nhất của gió mùa đông bắc, là khu vực có mùa đông lạnh nhất nước ta. Tây Bắc tuy chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc yếu hơn, nhưng do nền địa hình cao nên mùa đông cũng vẫn lạnh. Bởi vậy, Trung du và miền núi Bắc Bộ có thế mạnh đặc biệt để phát triển cây công nghiệp có nguồn gốc cận nhiệt và ôn đới. Đây chính là vùng chè lớn nhất cả nước, với các loại chè nổi tiếng ở Phú Thọ, Thái Nguyên, Yên Bái, Hà Giang, Sơn La.

Ở các vùng núi giáp biên giới của Cao Bằng, Lạng Sơn cũng như trên vùng núi cao Hoàng Liên Sơn, điều kiện khí hậu rất thuận lợi cho việc trồng các cây thuốc quý (tam thất, đương quy, đỗ trọng, hồi, thảo quả...), các cây ăn quả như mận hậu, đào, lê. Ở Sa Pa có thể trồng rau ôn đới, cây công nghiệp, cây đặc sản và cây ăn quả của Trung du và miền núi Bắc Bộ còn rất lớn. Nhưng gặp khó khăn là hiện tượng rét đậm, rét hại, sương muối và tình trạng thiếu nước về mùa đông. Mạng lưới các cơ sở công nghiệp chế biến nông sản (nguyên liệu cây công nghiệp) chưa tương xứng với thế mạnh của vùng.

Việc đẩy mạnh sản xuất cây công nghiệp và cây đặc sản cho phép phát triển nền nông nghiệp hàng hóa có hiệu quả cao và có tác dụng hạn chế nạn du canh, du cư trong vùng.

Chăn nuôi

Trung du và miền núi Bắc Bộ có nhiều đồng cỏ, chủ yếu trên các cao nguyên có độ cao 600 – 700 m. Các đồng cỏ tuy không lớn, nhưng ở đây có thể phát triển chăn nuôi trâu, bò (lấy thịt và lấy sữa), ngựa, dê. Bò sữa được nuôi tập trung ở cao nguyên Mộc Châu (Sơn La). Trâu, bò thịt được nuôi rộng rãi, nhất là trâu. Trâu khỏe hơn, ưa ẩm, chịu rét giỏi hơn bò, dễ thích nghi với điều kiện chăn thả trong rừng. Đàn trâu có 1,87 triệu con, chiếm 74,6% đàn trâu cả nước. Đàn bò có 1,6 triệu con, chiếm khoảng 20% đàn bò cả nước (năm 2014)

Hiện nay, những khó khăn trong công tác vận chuyển các sản phẩm chăn nuôi tới vùng tiêu thụ (đồng bằng và đô thị) đã hạn chế việc phát triển chăn nuôi gia súc lớn của vùng. Thêm vào đó, các đồng cỏ cũng cần được cải tạo, nâng cao năng suất.

Do giải quyết tốt hơn lương thực ở người, nên hoa màu lương thực dành nhiều hơn cho chăn nuôi đã giúp tăng nhanh đàn lợn trong vùng; tổng đàn lợn đạt khoảng 7 triệu con, chiếm 26% đàn lợn cả nước (năm 2014).

Hành chính

Đô thị

Hiện nay, hầu hết các đô thị vốn trước đây là thị xã tỉnh lỵ của một tỉnh ở vùng trung du và miền núi phía Bắc đều đã trở thành các thành phố trực thuộc tỉnh. Trong đó, tỉnh Thái Nguyên có ba thành phố là Thái Nguyên, Sông Công và Phổ Yên.

Trong suốt thời kỳ từ đầu năm 1945 cho đến năm 2002, toàn vùng trung du và miền núi phía Bắc chỉ có hai thành phố là Thái Nguyên và Việt Trì. Từ năm 2002 đến nay, lần lượt các thị xã được nâng cấp trở thành các thành phố trực thuộc tỉnh.

Các thành phố lập trước năm 2002 Thành phố Việt Trì: lập ngày 04 tháng 6 năm 1962 theo Quyết định của Hội đồng Chính phủ Thành phố Thái Nguyên: lập ngày 19 tháng 10 năm 1962 theo Quyết định của Hội đồng Chính phủ Các thành phố lập từ năm 2002 đến nay: Thành phố Yên Bái: lập ngày 11 tháng 1 năm 2002 theo Nghị định số 05/2002/NĐ-CP Thành phố Lạng Sơn: lập ngày 17 tháng 10 năm 2002 theo Nghị định số 82/2005/NĐ-CP Thành phố Điện Biên Phủ: lập ngày 26 tháng 9 năm 2003 theo Nghị định số 110/2003/NĐ-CP Thành phố Lào Cai: lập ngày 30 tháng 11 năm 2004 theo Nghị định số 195/2004/NĐ-CP Thành phố Bắc Giang: lập ngày 07 tháng 6 năm 2005 theo Nghị định số 75/2005/NĐ-CP Thành phố Hòa Bình: lập ngày 27 tháng 10 năm 2006 theo Nghị định số 126/2006/NĐ-CP Thành phố Sơn La: lập ngày 03 tháng 9 năm 2008 theo Nghị định số 98/NĐ-CP Thành phố Tuyên Quang: lập ngày 02 tháng 7 năm 2010 theo Nghị định số 27/NQ-CP Thành phố Hà Giang: lập ngày 27 tháng 9 năm 2010 theo Nghị định số 35/NQ-CP Thành phố Cao Bằng: lập ngày 25 tháng 9 năm 2012 theo Nghị định số 60/NQ-CP Thành phố Lai Châu: lập ngày 27 tháng 12 năm 2013 theo nghị quyết số 131/NQ-CP Thành phố Bắc Kạn: lập ngày 11 tháng 3 năm 2015 theo nghị quyết số 892/NQ-UBTVQH13 Thành phố Sông Công: lập ngày 15 tháng 5 năm 2015 theo nghị quyết số 932/NQ-UBTVQH13 Thành phố Phổ Yên: lập ngày 15 tháng 2 năm 2022 theo nghị quyết số 469/NQ-UBTVQH15 Tính đến ngày 1 tháng 1 năm 2025, vùng Trung du và miền núi phía Bắc có: 2 thành phố là đô thị loại I trực thuộc tỉnh: Thái Nguyên, Việt Trì 7 thành phố là đô thị loại II trực thuộc tỉnh: Lào Cai, Bắc Giang, Lạng Sơn, Sơn La, Tuyên Quang, Yên Bái, Sông Công 8 đô thị loại III gồm 7 thành phố thuộc tỉnh: Điện Biên Phủ, Hòa Bình, Hà Giang, Cao Bằng, Lai Châu, Bắc Kạn, Phổ Yên cùng thị xã Phú Thọ 13 đô thị loại IV gồm 5 thị xã: Mường Lay, Nghĩa Lộ, Sa Pa, Việt Yên, Chũ, huyện Hiệp Hòa và 7 thị trấn: Đồi Ngô, Việt Quang, Lương Sơn, Đồng Đăng, Hát Lót, Mộc Châu, Hùng Sơn.