✨Tô Tần

Tô Tần (chữ Hán: 蘇秦; 382—284 TCN), tên tự là Quý Tử (季子), là một trong những đại diện tiêu biểu của Tung Hoành gia cùng với Trương Nghi thời Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc.

Niên đại

Trong Sử ký

Trong Sử ký Tư Mã Thiên chép thời gian hoạt động của Tô Tần khoảng cuối thế kỷ 4 TCN, xuất hiện trước, hoạt động trong cùng một thời gian và mất trước Trương Nghi – đối thủ chủ xướng kế sách liên hoành. Ông là học trò của Quỷ Cốc Tử, đã từng thất bại trong việc di du thuyết và bị người nhà coi thường, qua 1 năm nữa cố công học quyển Âm phù sách của nhà Chu, lần lượt đi du thuyết Chu Hiển Vương, Tần Huệ Văn vương không thành công, bèn trở về phía đông du thuyết Yên Văn hầu, Triệu Túc hầu, Ngụy Huệ vương, Tề Tuyên vương, Sở Uy vương. Kết quả, sáu nước hợp tung và cùng chung sức chống nước Tần. Tô Tần là người cầm đầu hợp tung, kiêm là tể tướng sáu nước.

Trong quá trình thực hiện hợp tung, để ngăn chặn việc nước Tần đánh Triệu sẽ hỏng kế sách của mình, Tô Tần đã dùng mưu mẹo kích động người bạn giỏi du thuyết Trương Nghi đi sang nước Tần làm quan để khuyên vua Tần không đánh nước Triệu, khiến kế sách của ông được thực hiện thành công. Giới sử học hiện đại căn cứ theo kết quả khảo cổ vào cuối năm 1973 trong một ngôi mộ cổ thời Hán ở Mã Vương Đôi tại Trường Sa (Hồ Nam) cho thấy hoạt động của Tô Tần vào đầu thế kỷ 3 TCN, thời Yên Chiêu vương và Tề Mẫn vương.

Sử ký chép rằng ông bạn học với Trương Nghi và chết trước Trương Nghi, tuy nhiên theo các sử gia hiện đại thì Trương Nghi đã mất trước khi Tô Tần xuất hiện trên chính trường khoảng 20 năm.

Các sử gia hiện đại xác định rằng Tô Tần đi phát động hợp tung là sự kế tục Công Tôn Diễn, cũng bắt đầu từ nước Yên, nhưng là thời Yên Chiêu vương – sau khi nước Yên bị Tề Mẫn vương tàn phá.

Sau khi phá vỡ mối liên hoành Tề và Tần, Tô Tần tiếp tục đi du thuyết các nước Yên, Tề, Triệu, Ngụy, Hàn, tích cực liên hệ với Phụng Dương quân Lý Đoái, Mạnh Thường quân Điền Văn, Hàng Mận, Chu Tới, Hàn Dư Vi là các đại thần ở các nước này để đẩy mạnh việc hợp tung.

Tề Mẫn vương muốn tham gia hợp tung chống Tần để làm Tần yếu đi khiến mình có thể dễ dàng chiếm Tống. Triệu nằm giữa Tần và Tề mạnh, rất sợ liên minh của hai nước này, nên tìm cách liên hệ với nước Tề phía đông để làm yếu Tần. Nắm quyền nước Triệu khi đó là Phụng Dương quân Lý Đoái. Lý Đoái là người thân Tề nên rất tán thành hợp tung.

Hàn và Ngụy nằm giáp với Tần, khi thấy Tề và Triệu liên minh thì họ muốn tham gia. Nước Yên vì lợi ích của nước nhỏ cũng phải tham gia liên minh. Kết quả năm 287 TCN, 5 nước Yên, Tề, Triệu, Hàn, Ngụy cùng hợp tung và Thành Cao, chưa phát động tấn công Tần thì giải tán. Chỉ có quân Tề nhân cơ hội đó xua quân đánh Tống, bắt giết Kiệt Tống và tiêu diệt nước Tống vào năm 286 TCN. Việc đánh Tần tuy không thành công, nhưng Tô Tần đã đạt được mục đích ly gián liên minh "liên hoành" giữa Tề và Tần.

Kết cục của Tô Tần được các sử gia thống nhất với Sử ký

Trong Đông Chu liệt quốc

Trong tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc của Phùng Mộng Long, Tô Tần được mô tả khá gần với Sử ký. Những đoạn quan trọng về Tô Tần là đưa Trương Nghi sang Tần, du thuyết các chư hầu, làm tung ước trưởng và tướng quốc 6 nước chư hầu Sơn Đông.

Nhận định

Trong Sử ký, Tư Mã Thiên có nhận xét về ông: :"Tô Tần nổi dậy từ chốn làng xóm, hợp tung sáu nước. Điều đó chứng tỏ tri thức của ông ta có chỗ hơn người"

Nhưng mặt khác vì việc hợp tung liên hoành của Tô Tần và Trương Nghi chỉ có mục đích chủ yếu làm lợi cho bản thân nên Tư Mã Thiên còn nhận xét: :"Cả hai người ấy đều là những kẻ gian trá, nguy hiểm làm sao!"