✨Tiểu bộ Khỉ mũi hẹp

Tiểu bộ Khỉ mũi hẹp (danh pháp khoa học: Catarrhini) là một tiểu bộ trong cận bộ Simiiformes của bộ Linh trưởng (Primates), cũng là một trong ba đơn vị phân chia chính của phân bộ Khỉ mũi đơn (Haplorrhini). Nó chứa các dạng khỉ Cựu thế giới (họ Cercopithecidae của siêu họ Cercopithecoidea) và các dạng khỉ dạng người (siêu họ Hominoidea). Nhóm thứ hai này được chia tiếp thành khỉ dạng người loại nhỏ (họ Hylobatidae, chứa các loài vượn); và khỉ dạng người loại lớn (họ Hominidae, bao gồm trong đó đười ươi, gôrila, tinh tinh và người). Các nguồn tham khảo cũ miêu tả các loài người và họ hàng/tổ tiên gần nhất đã tuyệt chủng của chúng vào trong họ của chính chúng (Hominidae sensu stricto) và đặt các loài khỉ dạng người loại lớn còn lại vào trong họ Pongidae.

Hai đơn vị phân chia chính còn lại của phân bộ Haplorrhini là:

• Khỉ mắt kính nguyên thủy (họ Tarsidae của cận bộ Tarsiiformes), trước đây được phân loại trong phạm vi phân bộ Khỉ mũi cong (Strepsirrhini), sinh sống trên các đảo thuộc Đông Nam Á.
• Tiểu bộ Platyrrhini (khỉ mũi tẹt) cùng cận bộ Simiiformes (gồm 4 họ khỉ Tân thế giới), sinh sống ở Trung và Nam Mỹ.

Catarrhini (từ tiếng Hy Lạp cổ kata- nghĩa là "xuống, dưới" và rhin- nghĩa là "mũi") có nghĩa là mũi hẹp, và thuật ngữ này miêu tả các lỗ mũi hẹp, nhòm xuống của chúng. Không giống như Platyrrhini, nói chung chúng là các động vật kiếm ăn ban ngày và đuôi của chúng (nếu chúng có) thuộc loại không thể cầm nắm (nghĩa là chúng không thể dùng đuôi để quấn vào điểm tựa).

Phần lớn các loài thể hiện dị hình giới tính đáng kể và không tạo ra liên kết cặp đôi vững chắc. Phần lớn, nhưng không phải tất cả, các loài sinh sống thành các nhóm tập thể. Tất cả chúng đều là bản địa của châu Phi và châu Á.

Phân loại và tiến hóa

Khỉ dạng người và khỉ Cựu thế giới được chia tách ra khỏi các dạng khỉ Tân thế giới vào khoảng 35 triệu năm trước (Ma). Sự phân chia lớn của tiểu bộ Catarrhini diễn ra khoảng 25 Ma, với các loài vượn tách ra khỏi khỉ dạng người loại lớn và người khoảng 18 Ma.

• Tiểu bộ Catarrhini †Kalepithecus †Kogolepithecus †Nyanzapithecus Siêu họ Cercopithecoidea Họ Cercopithecidae: Khỉ Cựu thế giới †Prohylobates * †Victoriapithecidae * Siêu họ †Pliopithecoidea †Lomorupithecus †Pliopithecidae †Propliopithecidae †Saadanioidea †Saadaniidae Siêu họ Hominoidea ** †Chororapithecus †Equatorius †Kamoyapithecus †Langsonia †Proconsulidae †Samburupithecus Họ Hylobatidae: vượn Họ Hominidae: Khỉ dạng người loại lớn và người (bao gồm cả Pongidae, Dryopithecidae, Oreopithecidae, Homo troglodytes)

Biểu đồ phát sinh chủng loài

Biểu đồ phát sinh chủng loài dưới đây gộp cả các nhóm đã tuyệt chủng, trong đó nhóm chỏm cây (NCC) của Catharrhini đã xuất hiện trong phạm vi họ Dendropithecidae, phát sinh từ trong Propliopithecoidea. Ngoài ra, tại đây thì Saadaniodiea là chị-em với Cercopithecoidea chứ không phải là với nhóm chỏm cây Catharrhini. Biểu đồ cũng chỉ ra khoảng thời gian tính bằng triệu năm trước (Ma) mà các nhánh phân tỏa ra thành các nhánh mới hơn.