Tenōchtitlān (tiếng Nahuatl cổ điển: Tenōchtitlān [tenoː tʃtitɬaː n]) hay còn được biết trong tiếng Tây Ban Nha là México-Tenochtitlan là một altepetl (thành bang) của người Nahua nằm trên một hòn đảo giữa hồ Texcoco, trong thung lũng México. Được thành lập vào năm 1325, Tenochtitlan trở thành kinh đô của đế chế Aztec đang phát triển trong thế kỷ 15, cho đến khi bị người Tây Ban Nha chinh phục năm 1521. Lúc cao điểm, đây là thành phố lớn nhất châu Mỹ thời Tiền Colombo. Sau khi bị chinh phục, gần như toàn bộ thành phố bị người Tây Ban Nha phá hủy và nó trở thành một cabecera của Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha, và ngày nay các di tích của Tenōchtitlān vẫn còn thấy được ở trong trung tâm thành phố México.
Tên gọi
Địa danh này bắt nguồn từ tiếng Nahuatl tetl (có nghĩa là "đá") và nōchtli ("lê gai") hợp lại có thể hiểu là "Lê gai [mọc giữa] những tảng đá". Tenochtitlan là một trong hai altepetl (thành bang) nằm trên địa phận thành phố México ngày nay; thành bang kia là Tlatelolco.
Địa lý
nhỏ|upright=1.2|Phía Tây của nông Hồ [[Texcoco. Tenochtitlan là phần phía nam của đảo chính (theo đường màu đỏ). Phía bắc là Tlatelolco.]]
Diện tích của Tenochtitlan ước tính vào khoảng , nằm ở phía tây của Hồ Texcoco.
Tại thời điểm chinh phục của Tây Ban Nha, thành phố Mexico bao gồm hai thành phố Tenochtitlan và Tlatelolco cùng một lúc. Kể từ đó, thành phố kéo dài từ bắc xuống nam từ biên giới phía bắc của Tlatelolco vào đầm lầy mà theo thời gian đã được dần dần biến mất về phía Tây.
Thành phố đã được nối với đất liền bằng những con đường đắp cao dẫn đầu ở phía bắc, phía nam và phía tây của thành phố. Những đường đắp cao bị cắt ngang bởi những cây cầu cho phép ca nô và phương tiện giao thông khác để vượt qua một cách tự do. Các cây cầu có thể được kéo đi nếu cần thiết để bảo vệ thành phố. Các thành phố chính nó đã được xen kẽ với một loạt các kênh rạch, do đó tất cả dân cư ở mọi nơi trong thành phố có thể di chuyển hoặc là đi bộ hoặc thông qua xuồng.
Hồ Texcoco là hồ lớn nhất trong năm hồ nối liền với nhau. Kể từ khi nó được hình thành trong một lưu vực, hồ Texcoco là một hồ nước lợ. Trong suốt triều đại của Hoàng đế Moctezuma, "đê Nezahualcoyotl " đã được xây dựng. Ước tính có chiều dài là , con đê đã được hoàn thành vào khoảng năm 1453, các đê giữ nước ngọt từ các đợt mưa xuân ở các vùng nước xung quanh Tenochtitlan và lưu giữ các vùng nước lợ ngoài đê, về phía đông.
Hai đôi cống dẫn nước, với chiều dài hơn được làm bằng đất nung, cung cấp nước ngọt cho thành phố từ một con suối tại Chapultepec. Nước ngọt được sử dụng chủ yếu để làm sạch và tắm rửa. Đối với nước uống, nước từ núi được ưa chuộng. Hầu hết người dân ở đây đều thích tắm hai lần một ngày; riêng Moctezuma đã được cho là tắm bốn lần mỗi ngày. Xà phòng của họ làm từ những rễ cây được gọi là copalxocotl (Saponaria americana);. Còn để làm sạch quần áo, họ sử dụng rễ cây metl (Agave americana). Tương tự như một phòng tắm xông hơi, nó vẫn được sử dụng ở miền Nam Mexico. Điều này cũng phổ biến ở các nền văn hóa Trung Mỹ khác.
Quy hoạch thành phố
Thành phố được phân chia thành bốn khu vực hoặc campan, từng campan được chia về 20 huyện ( calpulli s, Nahuatlcalpōlli), và mỗi calpulli đã đi qua đường phố hoặc tlaxilcalli. Có ba con đường chính đi qua thành phố, từng dẫn đến một trong ba causeways vào đất liền; Bernal Díaz del Castillo báo cáo rằng chúng đủ rộng cho mười con ngựa. Các "calpullis' đã được phân chia bởi các kênh dùng cho giao thông vận tải, và có những cây cầu gỗ được lấy đi vào ban đêm.
Chợ
nhỏ|Chợ Tlatelolco như mô tả tại [[bảo tàng Field, Chicago.]]
Mỗi calpulli đều có riêng tiyanquiztli (chợ), nhưng cũng có một chợ chính ở Tlatelolco - thành phố anh em của thành phố Tenochtitlan. Cortés ước tính nó đã gấp đôi kích thước của thành phố Sevilla với khoảng 60.000 người kinh doanh hàng ngày, Bernardino de Sahagún đưa một ước tính bảo thủ nhiều hơn từ 20.000 vào ngày thường và 40.000 vào ngày lễ. Ngoài ra còn có các chợ đặc biệt ở trung tâm các thành phố khác ở México.
Công trình trong thành phố
trái|nhỏ|Tenochtitlan và mô hình của [[Templo Mayor.]]
Ở trung tâm của thành phố là những tòa nhà công cộng, đền thờ và trường học. Bên trong một hình vuông có tường bao quanh. Cách bức tường khoảng ba trăm mét là trung tâm nghi lễ. Có khoảng 45 tòa nhà công cộng bao gồm: Đền Templo Mayor, đền thờ thần Quetzalcoatl, các tlachtli (sân chơi đá bóng), các tzompantli (các bức tường có gắn đầu lâu), Đền Mặt trời, các bục dùng để tế thần, và một số đền thờ nhỏ. Bên ngoài là cung điện của Moctezuma với 100 phòng, mỗi phòng đều có phòng tắm riêng, dành cho lãnh chúa và sứ giả của các nước đồng minh và những người chinh phục. Nằm gần đó là cuicalli hoặc nhà hát, và các calmecac (trường học).
Thành phố đã có một sự đối xứng tuyệt vời. Tất cả các công trình xây dựng phải được sự chấp thuận của calmimilocatl - một viên chức phụ trách việc quy hoạch thành phố.
Cung điện của Moctezuma II
Cung điện của Moctezuma II có hai vườn thú, một cho chim săn mồi và một cho các loài chim khác, bò sát và động vật có vú. Khoảng 300 người đã được dành riêng cho việc chăm sóc các loài động vật. Ngoài ra còn có một vườn thực vật và một hồ cá. Hồ cá có mười ao nước muối và mười ao nước ngọt, có chứa cá, thủy cầm. Những nơi như thế này cũng tồn tại trong Texcoco, Chapultepec, Huaxtepec (bây giờ gọi là Oaxtepec) và Texcotzingo.
Lịch sử
Tenochtitlan là thành phố thủ đô của nền văn minh Mexica, bao gồm những người Mexica, được thành lập vào năm 1325. Quốc giáo của nền văn minh Mexica đang chờ đợi việc một lời tiên tri cổ xưa được thực hiện: các bộ lạc lang thang sẽ tìm thấy được miền đất hứa dành cho một thành phố lớn, ở nơi được báo hiệu bởi một con Đại bàng ăn một con rắn trong khi đang đậu trên đỉnh một cây xương rồng. Người Aztec nhìn thấy điều này sau đó tại một hòn đảo đầm lầy nhỏ trên hồ Texcoco và họ đã cho thành lập thành phố tại đây, điều mà bây giờ đã trở thành bất tử trên Quốc huy của Mexico và trên lá cờ Mexico. Không bị ngăn cản bởi địa hình không thuận lợi, họ lên kế hoạch cho việc xây dựng thành phố bằng cách sử dụng hệ thống chinampa (đặt tên sai là "khu vườn nổi") dành cho nông nghiệp và để khô và mở rộng đảo.
Một nền văn hóa phát triển mạnh mẽ phát triển, và các nền văn minh Mexica đã thống trị bộ tộc khác trên khắp Mexico. Hòn đảo tự nhiên nhỏ được mở rộng dần dần và khiến Tenochtitlan trở thành thành phố lớn nhất và mạnh nhất ở Trung Mỹ. Các tuyến đường thương mại được phát triển để mang hàng hóa từ những nơi xa như Vịnh Mexico, Thái Bình Dương và có lẽ ngay cả đế chế Inca.
Sau khi một cơn lũ quét qua hồ Texcoco, thành phố được xây dựng lại dưới sự cai trị của Hoàng đế Ahuitzotl bằng một phong cách mà làm cho nó một trở thành một trong nhưng nơi đẹp nhất và vĩ đại nhất chưa từng có ở Trung Mỹ.
Khi Conquistador Hernán Cortés người Tây Ban Nha đến Tenochtitlan vào 08 tháng 11 năm 1519. Tại thời điểm này người ta tin rằng thành phố là một trong những thành thị lớn nhất trên thế giới, khi so với châu Âu, chỉ có Paris, Venezia và Constantinopolis lớn hơn. Trong một bức thư gửi Quốc vương Tây Ban Nha, Cortés đã ví Tenochtitlan như Sevilla hay Córdoba. Binh lính của Cortes đã kinh ngạc khi nhìn thấy thành phố lộng lẫy và nhiều người tự hỏi mình là họ đang mơ hay đang tỉnh.
Ước tính phổ biến nhất về dân số của thành phố là hơn 200.000 người. Một trong số ít các cuộc điều tra toàn diện giáo dục của thành phố Trung Mỹ và quy mô thị trấn đưa ra con số 212.500 trên diện tích , mặc dù một số nguồn tin phổ biến đưa ra con số cao như 350.000. Các con số này đã đủ đưa Tenochtitlan và danh sách các thành phố lớn nhất thế giới vào thời đó.
Sau khi bị chinh phục
Cortés sau đó đã tự tay chỉ đạo việc phá hủy hệ thống và san bằng thành phố và cho xây dựng lại nó, được chia thành hai khu đối lập, khu vực trung tâm được sử dụng bởi người Tây Ban Nha (gọi là traza). Phần người Bản địa bên ngoài, bây giờ gọi là San Juan Tenochtitlan, tiếp tục bị chi phối bởi giới tinh hoa bản địa trước đó và được chia thành các phân khu như trước.
👁️
3 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Tenōchtitlān** (tiếng Nahuatl cổ điển: _Tenōchtitlān_ [tenoː tʃtitɬaː n]) hay còn được biết trong tiếng Tây Ban Nha là **México-Tenochtitlan** là một _altepetl_ (thành bang) của người Nahua nằm trên một hòn đảo giữa hồ
**Tenochtitlán** là một đô thị thuộc bang Veracruz, México. Năm 2005, dân số của đô thị này là 4995 người.
Đây là danh sách các **_tlatoque_** (quân chủ, lãnh đạo, thủ lĩnh) của _altepetl_ (thành bang) **Tenochtitlan** thời kỳ tiền Colombo. ## Thời kỳ Tepanec bá chủ ## Hoàng đế Tam Đồng minh (Đế chế
thumb|288x288px|Cương vực [[đế quốc Aztec khoảng năm 1519]] **Aztec** (phiên âm tiếng Việt: **A-xơ-tếch**) là một nền văn hóa Trung Bộ châu Mỹ phát triển mạnh ở miền trung Mexico vào hậu kỳ cổ điển
**Cuộc chinh phục Đế quốc Aztec của Tây Ban Nha**, còn gọi là **Cuộc chinh phục Mexico** hay **Chiến tranh Aztec-Tây Ban Nha** (1519-1521) là một trong những sự kiện quan trọng nhất của quá
**Đế quốc Aztec**, **Liên minh Tam quốc** hay **Liên minh Ba nước** (**Ēxcān Tlahtōlōyān**, [ˈjéːʃkaːn̥ t͡ɬaʔtoːˈlóːjaːn̥]), khởi đầu như một liên minh của ba "altepetl" (thành bang) người Nahua: México-Tenochtitlan, México-Texcoco, và México-Tlacopan. Ba thành
**Tiếng Nahuatl** (), **tiếng Aztec**, hoặc **tiếng Mexicano**, là một ngôn ngữ hoặc một nhóm ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Uto-Aztec. Hiện trên thế giới có tầm 1,7 triệu người dân tộc Nahua nói thứ
**Trận Otumba** là một trận đánh giữa lực lượng quân Mexica-Aztec và các đồng minh do _cihuacóatl_ Matlatzincátzin chỉ huy và lực lượng Tây Ban Nha-Tlaxcala do Hernan Cortes chỉ huy, diễn ra vào ngày
**Thành phố México** (tiếng Tây Ban Nha: _Ciudad de México_) hay **Đặc khu Liên bang** (Distrito Federal), là thủ đô của México. Thành phố này có mật độ đô thị lớn nhất tại México cũng
**Doña Isabel Moctezuma** (tên khai sinh: **Tecuichpoch Ichcaxochitzin**; 1509/1510 – 1550/1551) là con gái của Hoàng đế Aztec Moctezuma II. Bà là vợ của Atlixcatzin, một tlacateccatl, sau trở thành vợ của các hoàng đế
nhỏ|Tượng Olmex, đầu người khổng lồ thứ 1 tại San Lorenzo Tenochtitlan 1200–900 TCN right|thumb|"Người đô vật (The Wrestler)", một tượng Olmec,, 1400–400 TCN thumb|Mặt nạ Olmec 1000–600 TCN **Olmec** là nền văn minh lớn
**Cuộc chinh phục Guatemala của Tây Ban Nha** là một chuỗi các xung đột dai dẳng trong thời kỳ Tây Ban Nha thuộc địa hóa châu Mỹ ở nơi ngày nay là đất nước Guatemala.
**Cuauhtémoc** (, ), còn được gọi là **Cuauhtemotzín**, **Guatimozín**, hay **Guatémoc**, là _tlatoani_ cuối cùng của Tenochtitlan độc lập, từ năm 1520 đến năm 1521. Cái tên Cuauhtemōc nghĩa là "kẻ đã sà xuống như
nhỏ|phải|Họa phẩm Đêm Sầu Bi **La Noche Triste** (**Đêm Sầu Bi**) là một sự kiện lịch sử quan trọng trong cuộc chinh phục Đế chế Aztec của người Tây Ban Nha vào đêm 30 tháng
**México** ( , phiên âm: "Mê-hi-cô", tiếng Nahuatl: _Mēxihco_), cũng thường viết không dấu là **Mexico**, tên chính thức là **Hợp chúng quốc México** (, ), là một nước cộng hòa liên bang thuộc khu
**Ahuitzotl** (tiếng Nahuatl: āhuitzotl, phát âm Nahuatl: [aːˈwit͡sot͡ɬ]. Là vị vua thứ tám của Đế chế Aztec, Huey Tlatoani của thành phố Tenochtitlan, ông cai trị từ năm 1486 đến khi qua đời vào năm
**Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha** ( ) là vùng lãnh thổ thiết yếu của Đế quốc Tây Ban Nha, được thành lập bởi nhà Habsburg Tây Ban Nha. Nó bao phủ một khu
thumb|Chân dung Cuitláhuac **Cuitláhuac** (1476—1520) là _tlatoani_ thứ 10 của thành Tenochtitlan, kế vị Montezuma II và đăng cơ vào tháng 6 năm 1520. Cuitláhuac dẫn dắt cuộc phản kháng người Tây Ban Nha tại
[[Tập tin:America 1000 BCE.png|thumb|right|Lược đồ thể hiện các cộng đồng người ở châu Mỹ vào năm 1000 trước Công nguyên. ]] **Thời kỳ tiền Colombo** () bao hàm tất cả các giai đoạn lịch sử
**Nhà thờ chính tòa Đức Mẹ Maria hồn xác lên trời** () là trụ sở của Tổng giáo phận Công giáo México. Nhà thờ tọa lạc trên đỉnh khu vực linh thiêng của người Aztec
**Các dân tộc bản địa châu Mỹ** (**thổ dân châu Mỹ** hay **người Anh-điêng**, ở Việt Nam còn gọi là **người da đỏ** để chỉ dân bản địa ở Hoa Kỳ mà bắt nguồn từ
Barbora Krejčíková và Kateřina Siniaková là nhà vô địch, đánh bại Hsieh Su-wei và Elise Mertens trong trận chung kết, 6–3, 6–4. Tímea Babos và Kristina Mladenovic là đương kim vô địch, nhưng không vượt
Ngày **13 tháng 8** là ngày thứ 225 (226 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 140 ngày trong năm. ## Sự kiện *928 – Hậu Đường Minh Tông phong cho Vương Diên Quân tước
**Văn minh Maya** là một nền văn minh Trung Bộ châu Mỹ của người Maya, nổi bật với hệ chữ tượng hình ký âm—hệ chữ viết tinh vi bậc nhất ở Châu Mỹ thời tiền
**Quốc huy Mexico** là một biểu tượng quan trọng của nền chính trị và văn hóa của México trong nhiều thế kỉ. Hình ảnh trên quốc huy Mexico thể hiện một câu chuyện truyền thuyết
**Quốc kỳ México** () là một lá cờ tam tài nằm dọc lần lượt từ cán sang đuôi là xanh lá cây, trắng và đỏ với hình quốc huy của México ở giữa lá cờ.
phải|nhỏ|Moctezuma trong Thảo bản Mendoza. thumb|Chân dung Moctezuma II **Moctezuma Xocoyotzin** (khoảng 1466 - 29 tháng 6 năm 1520) phát âm tiếng Nahuatl là [moteːkʷˈsoːma ʃoːkoˈjoːtsin] ), nhiều kiểu chính tả khác bao gồm **Motecuhzomatzin**,
nhỏ|Chiếc [[mũ cối (ở đây là mũ thời Đệ nhị Đế chế Pháp) là một hình tượng đại diện cho chủ nghĩa thực dân.]] **Chủ nghĩa thực dân** (Tiếng Anh: _colonialism_) là hình thái xã
**Cà chua** (danh pháp hai phần: **_Solanum lycopersicum_**), thuộc họ Cà (_Solanaceae_), là một loại rau quả làm thực phẩm. Quả ban đầu có màu xanh, chín ngả màu từ vàng đến đỏ. Cà chua
**Đậu mùa** là một bệnh truyền nhiễm gây ra bởi hai biến thể virus, _Variola major_ và _Variola minor_. Đậu mùa có tên gọi tiếng Latinh là _variola_ hay _variola vera_, trong đó từ varius
nhỏ|Bắt giữ một lính Nga năm 1941. Chiến dịch Barbarossa. [[File:志愿军战俘跪在韩国士兵面前.jpg|thumb| Những người lính Trung Quốc bị quân đội Hàn Quốc bắt giữ trong Chiến tranh Triều Tiên năm 1951.]] **Tù binh** hay **POW** ()
**Nghề điêu khắc đá** và những người làm nó gọi là **thợ điêu khắc đá**, đây là nghề đã tồn tại từ buổi bình minh của nền văn minh nhân loại từ tạo ra các
phải|nhỏ|Các [[kim tự tháp Ai Cập ở quần thể kim tự tháp Giza, nhìn từ trên không. Quần thể này được xây dựng vào khoảng năm 2600 TCN.]] phải|nhỏ|Đền Prasat Thom ở [[Koh Ker, Campuchia]]
**Châu Mỹ** hay **Mỹ châu** (tiếng Anh: _The Americas_ hoặc _America_) là một châu lục nằm ở Tây Bán Cầu, được bao quanh bởi Thái Bình Dương (phía tây), Đại Tây Dương (phía đông) và
**Cầu dẫn nước** hoặc **Cầu máng** (**Aqueduct** (_a-kwe-,dekt_) theo tiếng Anh hoặc **Aqueduc** theo tiếng Pháp, từ _aquaeductus_ theo tiếng Latinh) là 1 hệ thống dẫn và cung cấp nước. Vào thời kỳ cổ đại,
**_Empire Earth II_** (tạm dịch: _Đế quốc Địa cầu 2_) viết tắt **_EE2_**, là trò chơi máy tính thuộc thể loại chiến lược thời gian thực do hãng Mad Doc Software phát triển và Vivendi
**Trung tâm Lịch sử của Thành phố Mexico** là khu phố trung tâm ở thành phố Mexico, Mexico. Khu vực tập trung tại Quảng trường Zócalo (hay còn được gọi là Quảng trường Trung tâm)
**Thành bang** (, ), **thị quốc** (), **thành quốc** () hay **thành phố-quốc gia** (, hay ) là một thực thể độc lập hoặc tự trị, không do một chính quyền địa phương khác quản
**Tương cà chua** (còn được gọi là **tương Napoli**, **_salsa roja_** trong tiếng Tây Ban Nha, hoặc **_salsa di pomodoro_** trong tiếng Ý) được làm chủ yếu từ cà chua, thường được phục vụ như
**Tiếng Tây Ban Nha México** (_español mexicano_) là một tập hợp giống của tiếng Tây Ban Nha như nói ở México và ở một số bộ phận của Hoa Kỳ và Canada. Tây Ban Nha
**Công tước xứ Moctezuma de Tultengo** (tiếng Tây Ban Nha: _Duque de Moctezuma de Tultengo_) là tước hiệu cha truyền con nối của giới quý tộc Tây Ban Nha được nắm giữ bởi dòng dõi
nhỏ|phải|Cầy Meerkat được biết đến là săn bắt và ăn những con rắn nhỏ **Động vật ăn rắn** hay còn gọi là **Ophiophagy** (tiếng Hy Lạp: ὄφις + φαγία có nghĩa là "_ăn con rắn_")
thumb|Một bức họa trên tường bởi Diego Rivera tại National Palace. **Nghệ thuật México** gồm nhiều dạng nghệ thuật thị giác khác nhau phát triển ở khu vực địa lý ngày nay là México. Quá
**Đánh giáp lá cà** hay _Đánh sáp lá cà_, _chiến đấu cận chiến_ là tình huống chiến đấu ở cự li gần của 2 lực lượng quân đội, khoảng cách gần đến mức không thể
nhỏ|phải|Tranh vẽ về một nghi lễ hiến tế **Hiến tế** là việc dâng hiến đồ ăn thức uống, lễ vật hoặc sinh mệnh của loài vật hoặc con người cho một mục đích cao hơn,
nhỏ|phải|Tranh vẽ về người da đỏ bản địa ở Mexico **Người bản địa Mexico** hay còn gọi là **người Mễ bản địa** (_Nativos mexicanos_) hay **người Mễ da đỏ** là những người gốc bản địa
nhỏ|phải|Một nữ tu đang truyền đạo cho thanh niên người bản xứ ở [[Guadulupe]] **Công giáo tại Mexico** (**Giáo hội Công giáo Mễ Tây Cơ** hay **Nhà thờ Công giáo ở Mexico**) là một phần
**Cuộc chinh phục Chiapas của Tây Ban Nha** là một chuỗi các xung đột quân sự khởi phát bởi những chinh phục tướng công Tây Ban Nha nhằm chống lại các chính thể Trung Bộ
nhỏ|519x519px| Chương trình lễ hội trăm năm độc lập của Mexico vào tháng 9 năm 1910, khẳng định tính liên tục lịch sử của [[Miguel Hidalgo y Costilla|Miguel Hidalgo, "Luật" của Benito Juárez và Porfirio