Tế bào soma (xôma) hay tế bào sinh dưỡng là bất kỳ tế bào nào của cơ thể sinh vật đa bào, ngoại trừ tế bào mầm, tế bào sinh dục và tế bào gốc., Đặc điểm cơ bản của loại tế bào này là không phát sinh được giao tử hoặc không hình thành được tế bào khác loại với nó và ở sinh vật lưỡng bội thường có bộ nhiễm sắc thể tồn tại thành từng cặp, kí hiệu là 2n. Hơn 100 năm trước, người ta đã biết tế bào soma chỉ nguyên phân, còn tế bào sinh dục mới giảm phân được và phát sinh ra giao tử.
Trong cơ thể sinh vật đa bào dù là tế bào của thực vật hay động vật, nấm, người ta đã phát hiện ra từ lâu là: tuyệt đại bộ phận cơ thể của chúng được cấu tạo từ các tế bào không có khả năng tạo thành giao tử; nghĩa là đối với cơ thể của mỗi sinh vật, những tế bào này chỉ tham gia vào các chức năng sinh dưỡng. Do đó, người ta còn gọi chúng là tế bào sinh dưỡng, tức là tế bào soma.
Từ nguyên
- Thuật ngữ này dịch từ tiếng Anh somatic cell có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ đại σῶμα (soma, nghĩa là "cơ thể"), tiếng Latinh là cellula somatica.
- Tuy thuật ngữ tế bào soma là cụm từ không thuần Việt, nhưng phản ánh xuất xứ ban đầu, cũng như gần gũi với ngôn ngữ nhiều nước khác, ngắn gọn, lại liên quan đến nhiều thuật ngữ Sinh học hiện đại, do đó nên sử dụng khái niệm này nhiều hơn. Nhiều khi, thuật ngữ này dùng ở dạng tắt là soma dùng để mô tả ngắn gọn một số quá trình liên quan đến loại tế bào này, như: đột biến soma, lai soma, dòng soma, biến đổi soma. Tuy nhiên, trong trường hợp gọi tắt như thế, cần phân biệt với xô-ma của tế bào thần kinh là thuật ngữ dùng để chỉ thân nơ-ron.,
Ví dụ
Thường thì bất kỳ tế bào nào của sinh vật ta quan sát được bằng mắt thường đều là tế bào soma.
Chẳng hạn ở động vật: tế bào cấu tạo nên da, tóc hay lông, xương, tế bào máu v.v và cả tế bào thần kinh (nơ-ron) đều thuộc loại này. Ngay cả các mô của cơ quan sinh dục (như ống dẫn trứng, tinh hoàn…) cũng không phải là tế bào sinh dục, mà là tế bào soma. Trong cấu tạo của cơ quan sinh sản nữ giới (xem hình dưới), thì mọi bộ phận được chú thích đều cấu tạo từ tế bào soma, trừ trứng trong buồng trứng (chú thích số 11).
Ở thực vật, nhiều người đã biết: rễ, thân, lá là cơ quan sinh dưỡng, chỉ có hoa là cơ quan sinh sản. Nhưng mọi bộ phận của hoa mà ta nhìn thấy đều cấu tạo từ các tế bào soma, trừ đại bào tử (trong lá noãn) và tiểu bào tử (tạo hạt phấn) nằm sâu bên trong bàu nhuỵ và bao phấn.
Trong cơ thể con người, có khoảng 220 loại tế bào soma.
So sánh với tế bào sinh dục
Tập tin:Female anatomy-nb.svg|Tuy cơ quan sinh sản nữ giới là cơ quan sinh dục, nhưng hầu hết các phần lại cấu thành từ tế bào soma, trừ trứng được tạo thành trong buồng trứng (số 11 trong sơ đồ).
Tập tin:Spermazoo karyogram.svg|Tinh trùng của người là giao tử chỉ mang 23 chiếc nhiễm sắc thể (đơn bội), còn tế bào soma người mang 23 cặp hay 46 nhiễm sắc thể (lưỡng bội).
Tập tin:General cell cycle.jpg|Tế bào soma thường có chu kỳ tế bào gồm nhiều giai đoạn nối tiếp, sinh ra các tế bào con. Chú thích ở sơ đồ: G1=Pha sinh trưởng 1. S=Pha tổng hợp (có nhân đôi NST). G2=Pha sinh trưởng 2. M=Phân bào, gồm mitosis (nguyên phân) và cytokinesis (chia tế bào chất).
Tiến hoá và chu kì
- Tế bào đầu tiên trong lịch sử hình thành sự sống - theo giả thuyết phổ biến nhất hiện nay - gọi là tế bào sơ khai, được hình thành từ lipôxôm (liposome) có thể xuất hiện cách đây 4 tỉ năm. Qua quá trình tiến hoá rất lâu dài, trong tế bào sơ khai hình thành nên các phân tử có khả năng tự nhân đôi là RNA rồi được thay thế bởi DNA. Dần dần tạo nên tế bào chính thức là vi khuẩn đơn bội, rồi đến tế bào soma, sau đó, trong quá trình tiến hoá tiếp theo mới hình thành nên tế bào sinh dục và giao tử..
- Tế bào soma nào cũng có chu kỳ nếu nó chưa biệt hoá, gọi là chu kỳ tế bào hay vòng đời tế bào; trong đó 1 tế bào ban đầu ("mẹ") sinh ra 2 tế bào mới ("con"), rồi "con" lớn lên trở thành "mẹ"... cứ thế tiếp diễn (xem hình trên).
Sinh sản, nhân dòng
Quá trình sinh sản của tế bào soma tiến hành qua cơ chế nguyên phân – cơ sở sinh trưởng (lớn lên) của mọi bộ phận và cả cơ thể. Tuy nhiên, sự sinh sản này chỉ dẫn đến sự phát sinh ra thế hệ tế bào con, chứ không phải sự phát sinh ra thế hệ cơ thể con.
Nhưng ở các loài thực vật có khả năng sinh sản vô tính, thì từ một nhóm tế bào soma vẫn có thể sinh ra cơ thể con (như người Việt Nam trồng mía từ hom, nhân giống cam bằng chiết cành). Một số loài động vật cũng có khả năng này (như thủy tức mọc chồi). Do đó, con của những loài này vẫn có khả năng nhận được đột biến của đời trước. Tuy nhiên, những hiện tượng trên chứng tỏ nguyên phân là cơ sở của sinh sản sinh dưỡng, chứ không phải là đã chứng minh tế bào soma đã tạo ra tế bào sinh dục và giao tử, ngoài ra, thế hệ con của chúng không có bộ nhiễm sắc thể mới được tổ hợp mới.
Trong những năm gần đây, khoa học hiện đại - bằng kỹ thuật nhân bản vô tính - đã tạo những động vật không qua sinh sản hữu tính như ếch và nổi tiếng nhất là cừu Dolly, cho phép tạo ra một động vật có bộ gen trên nhiễm sắc thể giống hệt mẹ, mà không qua sinh sản hữu tính, nên gọi là nhân dòng vô tính. Sự khác biệt gần như duy nhất là bộ gen ti thể được giữ lại trong hợp tử là của tế bào nhận, còn tế bào cho nhân không có.
Sự phát triển của khoa và kĩ thuật còn đã cho phép tạo ra các cơ thể con từ tế bào đơn bội, như nuôi cấy hạt phấn hoặc noãn chưa thụ tinh (công nghệ tế bào), thì cũng không có nghĩa là giao tử đơn bội của bố/mẹ có thể phát sinh cơ thể con, bởi vì còn phải qua khâu lưỡng bội hoá.
Biến đổi di truyền
Trong quá trình tiến hoá của sinh giới, cũng như tác động của con người, thường gặp một số thay đổi về mặt di truyền của tế bào soma, như thể đa bội (3n, 4n…), thể dị bội… thì những tế bào sinh dưỡng thuộc những cơ thể này vẫn được xem là dạng soma dù số nhiễm sắc thể của chúng không phải là 2n.
Sự phát triển của công nghệ sinh học đã cho phép điều khiển di truyền của tế bào soma. Kỹ thuật di truyền tế bào soma đã dẫn đến nhiều tranh luận, dù cho Hội nghị thượng đỉnh quốc tế về chỉnh sửa gen người đã đưa ra một tuyên bố hỗ trợ sửa đổi di truyền của tế bào soma, vì những thay đổi không được truyền cho con. Về mặt lý thuyết, vì các tế bào này không phải là tế bào mầm, nên chúng sẽ không truyền được cho đời con đột biến mà chúng có thể có.
Tham khảo thêm
- Bộ nhiễm sắc thể.
- Giao tử.
- Sự hình thành giao tử.
Nguồn trích dẫn
Thể loại:Sinh học
Thể loại:Sinh học tế bào
Thể loại:Di truyền học
Thể loại:Giải phẫu học
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Tế bào soma (xôma)** hay **tế bào sinh dưỡng** là bất kỳ tế bào nào của cơ thể sinh vật đa bào, ngoại trừ tế bào mầm, tế bào sinh dục và tế bào gốc.,
**Tế bào gốc** là các tế bào sinh học có khả năng biệt hoá thành các tế bào khác, từ đó phân bào để tạo ra nhiều tế bào gốc hơn. Chúng được tìm thấy
nhỏ|Bông hoa tulip vốn toàn các cánh màu đỏ bị đột biến soma dẫn đến một nửa cánh hoa có màu vàng. **Đột biến soma** là đột biến xảy ra ở tế bào soma của
Một **noãn bào** hay còn gọi là **tế bào trứng** là một giao tử bào cái hoặc tế bào mầm tham gia vào quá trình sinh sản. Nói cách khác, nó là một trứng chưa
nhỏ|Ảnh hiển vi lắt cắt một khối u tế bào mầm [[tinh hoàn người (seminoma) đã nhuộm H&E. Các tế bào khối u với hình dạng giống như trứng rán bị rộp lên.]] **U tế
**Cơ quan Y tế Châu Âu** (**European Medicines Agency,** **EMA**) là một cơ quan của Liên minh Châu Âu (EU) phụ trách việc đánh giá và giám sát các sản phẩm thuốc. Trước năm 2004,
**Trung Trung** (chữ Hán: 中中, bính âm: _Zhōng Zhōng_; sinh ngày 27 tháng 11 năm 2017) và **Hoa Hoa** (chữ Hán: 华华, bính âm: Huá Huá, sinh ngày 05 tháng 12 năm 2017) ghép lại
nhỏ|Hình trên được minh họa một cách chi tiết thể hiện các yếu tố chính trong quá trình truyền tin qua synap hóa học. xung động điện hóa (hay còn gọi là [[điện thế hoạt
phải|Cụ già [[Ann Pouder (8 tháng 4 năm 1807 - 10 tháng 7 năm 1917) là một trong những người sống thọ nhất thế giới. Ảnh được chụp trong ngày sinh nhật lần thứ 110
**Biến dị Soma (biến dị dòng vô tính)** là biến dị nhìn thấy ở thực vật được tạo ra từ nuôi cấy mô thực vật. Sắp xếp lại nhiễm sắc thể là một nguồn quan
**Hồi sinh loài** (_Resurrection biology_) hay **tái sinh loài** (_Species revivalism_) hay **phục hồi giống** là quá trình tạo ra một sinh vật hoặc là một loài đã tuyệt chủng hoặc giống với một loài
nhỏ|360x360px|Giá trị điện thế màng _v (t)_ đơn vị milivôn (mV) theo mô hình Hodgkin–Huxley, biểu đồ biểu diễn sự chuyển đổi từ trạng thái tĩnh (điện thế nghỉ) sang trạng thái động (điện thế
nhỏ|Hình 1: Sơ đồ cấu trúc chung của NST nhân thực. **Nhiễm sắc thể** là bào quan chứa bộ gen chính của một sinh vật, là cấu trúc quy định sự hình thành protein, có
**Kiểu hình nhân** hay **công thức nhiễm sắc thể** (karyotype) là diện mạo khái quát của bộ nhiễm sắc thể được thể hiện thông qua số lượng và hình dáng của các nhiễm sắc thể
**Chu Kỳ** (tiếng Trung: 周琪, bính âm: _Zhōu Qí,_ tiếng Latinh: _Zhou Qi_), sinh tháng 04 năm 1970, một Người Hán, là Nhà khoa học và Chính khách nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Immune_Response_to_Exotoxins.png|thế=|nhỏ|373x373px|Hình này cho thấy các ngoại độc tố được tiết ra bởi các tế bào vi khuẩn, ví dụ như _Clostridium botulinum_, và gây độc với [[tế bào soma. Tế bào soma có kháng thể
**Mất tính dị hợp tử** _(tiếng Anh: Loss of heterozygosity/LOH)_ là các biến đổi trong hệ gene tế bào soma dẫn đến tế bào mất đi trạng thái dị hợp tử vốn có trong locus
nhỏ|Sơ đồ các cách để lập trình lại các tế bào cùng với sự phát triển của con người. **Nhân bản người** là việc tạo ra một bản sao di truyền (hoặc bản sao) giống
nhỏ|phải|Một con [[bò Jersey đang giai đoạn cạn sữa]] nhỏ|phải|Một bầu vú của bò đang giai đoạn cạn sữa **Bò cạn sữa** (_Dry cow_) là thuật ngữ để chỉ những con bò sữa đang trong
nhỏ|phải|Một con [[bò sữa đang bị viêm bầu vú ở Israel, một trong số các núm vú của nó bị thâm đen]] **Bệnh viêm vú trên bò sữa** là phản ứng viêm một cách liên
thumb|Đơn vị phụ xúc tác telomarase của loài _[[Tribolium castaneum_, TERT, được ràng buộc vào khuôn mẫu RNA và DNA telomere giả định (PDB [http://www.rcsb.org/pdb/explore/explore.do?structureId=3KYL 3KYL])]] **Telomerase** là một ribonucleoprotein bổ sung chuỗi lặp lại
**Dòng hóa** thường được gọi là **nhân bản vô tính** là quá trình tạo ra các tế bào hoặc những cá thể giống hệt nhau về mặt di truyền từ một hoặc một số tế
nhỏ|phải|Chú cừu Dolly là giống cừu Dorset Phần Lan **Cừu Dorset Phần Lan** là một giống cừu nhà có nguồn gốc từ Phần Lan, chúng là giống cừu lông trắng được hình thành từ sự
File:2018 Events Collage.png|Từ bên trái, theo chiều kim đồng hồ: Lễ khai mạc Thế vận hội mùa đông 2018 tại PyeongChang, Hàn Quốc; Biểu tình nổ ra sau Vụ ám sát Jamal Khashoggi; Các cuộc
**Yếu tố tăng trưởng Angiocrine** là các phân tử được tìm thấy trong tế bào nội mô của các mạch máu có thể kích thích các hoạt động sửa chữa cơ quan cụ thể trong
nhỏ| Nhân của một tế bào nước ối người. Trên cùng: Cả hai vùng lãnh thổ nhiễm sắc thể X đều được nhuộm FISH phát hiện. Được hiển thị là một phần quang học duy
**Cừu Dolly** (hay còn gọi là **Cừu nhân bản**; 5 tháng 7 năm 1996 – 14 tháng 2 năm 2003) là một con cừu Dorset Phần Lan cái và là động vật có vú đầu
nhỏ|phải|Một con bò bệnh thải loại ở Ấn Độ **Loại thải** (tiếng Anh: _Culling_) hay **Vật nuôi thải loại** chỉ việc tiêu hủy, loại bỏ đi những cá thể không mong muốn hoặc đã chết
**Chuột Harvard** hay còn gọi là **chuột Onco** (OncoMouse) là một loại chuột thí nghiệm của giống chuột nhắt (Mus musculus) đã được biến đổi gen bằng cách sử dụng các biến đổi được thiết
nhỏ|300x300px nhỏ|279x279px|Các khu vực của 23 nhiễm sắc thể ở người trong kỳ giữa sớm trong các tế bào [[nguyên bào sợi.]] **Kỳ giữa sớm** là một giai đoạn của nguyên phân, theo sau kỳ
thế=Photo of four several large green, smaller red, very small yellow, and medium-sized yellow bananas|phải|nhỏ|250x250px| Từ trái sang phải: [[chuối nấu ăn, chuối đỏ, chuối Latundan và chuối Cavendish]] Dưới đây là **danh sách giống
Trong sinh học, **lai giống** (hybrid) là sự kết hợp các phẩm chất của hai sinh vật thuộc hai giống, hoặc loài, chi thực vật hoặc động vật khác nhau, thông qua sinh sản hữu
nhỏ|phải|[[Con la là một ví dụ cho sự cách ly sinh sản, chúng có thể được sinh ra từ phép lai khác loài nhưng chúng không thể có con do đó không di truyền tính
phải|nhỏ|182x182px| [[Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis có thể tiến hóa để có thể phá vỡ sự bảo vệ của hệ thống phòng thủ miễn dịch. ]] **Y học tiến hóa** hay **Y học** **Darwin** là ứng
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vesalius-copy.jpg|thế=|nhỏ|357x357px|Một bức vẽ giải phẫu chi tiết trong cuốn _[[De humani corporis fabrica_ của Andreas Vesalius, vào thế kỷ XVI. Cuốn sách đã đánh dấu sự ra đời của bộ môn giải phẫu học.]] **Giải
**Seoul** (Hangul: 서울, ), tên chính thức là **Thành phố Đặc biệt Seoul** (Hangul: 서울특별시) là thủ đô kiêm đô thị lớn nhất của Hàn Quốc. Seoul nằm ở phía tây bắc sông Hán và
**Cơ thể người** là toàn bộ cấu trúc của một con người, bao gồm một đầu, cổ, thân (chia thành 2 phần là ngực và bụng), hai tay và hai chân. Mỗi phần của cơ
**Cơ** là một mô mềm có ở hầu hết các loài động vật. Tế bào cơ chứa các sợi protein actin và myosin trượt qua nhau, tạo ra sự co lại làm thay đổi cả
**Ribosome** là bào quan tổng hợp chuỗi pôlipeptit dựa trên khuôn mã của RNA thông tin. Đây là một bộ máy phân tử lớn, phức tạp, có mặt trong tất cả các tế bào sống,
**Xuất tinh sớm** xảy ra khi một người đàn ông đạt cực khoái và xuất tinh trong vài chục giây sau khi bắt đầu hoạt động tình dục và với kích thích dương vật tối
**Iobenguane**, hay MIBG, là một chất tương tự aralkylguanidine của chất dẫn truyền thần kinh adrenergic norepinephrine và một dược phẩm phóng xạ. Nó hoạt động như một tác nhân ngăn chặn các tế bào
**Liệt mềm** là một tình trạng thần kinh đặc trưng bởi yếu hoặc tê liệt và giảm trương lực cơ mà không có nguyên nhân rõ ràng khác (ví dụ như chấn thương trước đó).
**Bệnh tim mạch** là một nhóm bệnh liên quan đến tim hoặc mạch máu. Các cơ chế cơ bản khác nhau tùy thuộc vào bệnh. Phòng ngừa bệnh tim mạch liên quan đến việc cải
**Hệ thần kinh** là một hệ cơ quan phân hóa cao nhất trong cơ thể người, ở dưới dạng ống và mạng lưới đi khắp cơ thể, được cấu tạo bởi một loại mô chuyên
**Hội chứng McCune–Albright** là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến hệ thống xương, da và nội tiết. Đây là một bệnh khảm phát sinh từ các đột biến kích hoạt soma trong _ GNAS
nhỏ|Dưa hấu không hạt **Quả không hạt** là quả được phát triển mà không có hạt trưởng thành. Vì việc tiêu thụ trái cây không hạt thường dễ dàng và thuận tiện hơn, chúng được
thumb|upright=1.3|Video giải thích một [[điện thế hoạt động (~10.5 phút). Cấu trúc của một nơron và vai trò của sợi nhánh được nêu trong khoảng phút 0–4:20.]] **Sợi nhánh** (bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp
**Đau xương** (còn được gọi là y khoa bởi một số tên khác) là đau đến từ trong xương. Nó xảy ra như là kết quả của một loạt các bệnh và/hoặc điều kiện thể
**Mặt Trăng** hay **Trăng**, **Nguyệt**, **Cung Hằng**, **Cung Trăng** (tiếng Anh: _Moon_, chữ Hán: 月) là vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất. Với độ sáng ở bầu trời chỉ sau Mặt Trời,tr.120
**Vi khuẩn dạng sợi phân đoạn** hoặc _Candidatus_ **Savagella** là thành viên của hệ vi sinh vật đường ruột của các loài gặm nhấm, cá và gà, và đã được chứng minh là có khả