Bản đồ địa hình với sơn nguyên Iran nối [[Anatolia|Bán đảo Tiếu Á ở phía tây với Hindu Kush và Himalaya ở phía đông.]]
Biểu đồ đơn giản chỉ ra ranh giới các mảng kiến tạo [[mảng Á-Âu|Á-Âu, châu Phi, Ả Rập và Ấn Độ.]]
Sơn nguyên Iran hay cao nguyên Iran là một thành hệ địa chất tại khu vực tây nam Á, Nam Á và Kavkaz. Nó là một phần của mảng Á-Âu bị chèn giữa mảng Ả Rập và mảng Ấn Độ, nằm giữa dãy núi Zagros ở phía tây, biển Caspi và dãy núi Kopet Dag ở phía bắc, eo biển Hormuz và biển Ả Rập ở phía nam và Hindu Kush ở phía đông.
Là một khu vực lịch sử, nó bao gồm Parthia, Media và Đông Ba Tư, vùng đất trung tâm của Đại Ba Tư (chủ yếu là Iran, Afghanistan, Pakistan phía tây sông Ấn).
Dãy núi Zagros tạo thành ranh giới phía tây của sơn nguyên Iran và vùng sườn núi phía đông của nó cũng có thể gộp vào trong thuật ngữ này. Encyclopedia Britannica loại bỏ "vùng đất thấp Khuzestan" một cách rõ ràng và miêu tả đặc điểm của Elam như là sự mở rộng của "khu vực từ đồng bằng Mesopotamia tới sơn nguyên Iran".
Từ biển Caspi ở phía tây bắc tới Balochistan ở đông nam, sơn nguyên Iran trải dài trên gần 2.000 km. Nó bao gồm phần lớn Iran, Afghanistan và một phần đáng kể của Pakistan trên khu vực gần chính xác như là tứ giác tạo thành từ bốn thành phố Tabriz (tây bắc Iran), Shiraz (tây nam Iran), Turbat (tây nam Pakistan) và Kabul (đông Afghanistan), với diện tích khoảng 3,7 triệu km² (1,5 triệu dặm vuông Anh). Cho dù đôi khi được gọi là "cao nguyên", nhưng nó không được bằng phẳng lắm mà chứa một vài dãy núi, với đỉnh cao nhất là Damavand trong dãy núi Alborz có độ cao 5.610 m (18.406 ft) trong khi bồn địa Lut ở phía đông Kerman tại Trung Iran lại nằm ở độ cao nhỏ hơn 300 m. Do đó tên gọi sơn nguyên Iran tỏ ra chính xác hơn.
Địa chất
Trong địa chất, vùng sơn nguyên của Iran chủ yếu được hình thành do các địa thể Gondwana bồi tụ giữa nền Turan ở phía bắc và phay nghịch chờm Zagros Chính, một đới ráp nối giữa mảng kiến tạo Ả Rập chuyển động về phía bắc và mảng Á-Âu, và được gọi là sơn nguyên Iran. Nó là khu vực được nghiên cứu khá kỹ về mặt địa chất do có sự quan tâm chung trong các vùng va chạm lục địa và do lịch sử lâu dài của Iran trong nghiên cứu địa chất, cụ thể là trong địa chất học kinh tế (mặc dù các bể dầu mỏ lớn của Iran không nằm trên sơn nguyên này).
Địa lý
Sơn nguyên Ba Tư trong địa chất nói tới khu vực địa lý ở phía bắc của các dải núi gập nếp lớn tạo ra từ va chạm của mảng Ả Rập với mảng Á-Âu. Theo định nghĩa này, sơn nguyên Iran không che phủ vùng tây nam Iran. Nó trải dài từ tỉnh Đông Azerbaijan ở tây bắc Iran (Ba Tư) tới miền nam Afghanistan và Pakistan. Nó cũng bao gồm các phần nhỏ hơn của Azerbaijan và Turkmenistan. Các dãy núi của nó có thể được phân chia thành 5 tiểu khu vực chính:
- Dãy tây bắc Iran
** Sabalan 4.811 m (15.784 ft)
- Elburz
** Damavand 5.610 m (18.406 ft)
- Sơn nguyên Trung Iran
Kūh-e Hazār 4.500 m (14.764 ft)
Kuh-e Jebal Barez
- Dãy Đông Iran
Kopet Dag
Kuh-e Siah Khvani 3.314 m (10.873 ft)
Dãy Eshdeger
2.920 m (9.580 ft)
- Balochistan
Sikaram 4.755 m (15.600 ft)
Kuh-e Taftan 3.941 m (12.930 ft)
** Zargun 3.578 m (11.739 ft)
Các sông và bình nguyên:
- Sa mạc Kavir
- Sa mạc Lut
- Hồ Hamun
** Sông Halil
- Gavkhouni
** Sông Zayandeh
- Hồ Sistan
** Helmand
Lịch sử
Trong thời đại đồ đồng, Elam trải dài xuyên qua dãy núi Zagros, nối Mesopotamia (Lưỡng Hà) với sơn nguyên Iran. Các vương quốc Aratta được biết đến từ các nguồn văn tự hình nêm có thể đã nằm trên sơn nguyên Trung Iran.
Trong thời cổ đại, khu vực được biết đến như là Ba Tư (Persia) do nhà Achaemenid của Ba Tư đã khởi đầu tại khu vực Persia (tỉnh Fars ngày nay).
Từ Erān (do đó mà có Irān trong tiếng Ba Tư hiện đại) trong tiếng Trung Ba Tư bắt đầu được sử dụng để nói tới nhà nước (chứ không hẳn để chỉ tới sắc tộc) có từ thời kỳ nhà Sassanid (xem thêm Từ nguyên học của Iran).
Khảo cổ
Các di chỉ khảo cổ và các nền văn hóa tại sơn nguyên Iran bao gồm:
- Sơn nguyên Trung Iran ("văn hóa Jiroft")
Shahr-i Sokhta
Konar Sandal
** Tepe Yahya
- Văn minh sông Zayandeh
- Tappeh Sialk
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
Bản đồ địa hình với sơn nguyên Iran nối [[Anatolia|Bán đảo Tiếu Á ở phía tây với Hindu Kush và Himalaya ở phía đông.]] Biểu đồ đơn giản chỉ ra ranh giới các mảng kiến
**Sơn nguyên Armenia** (; ) là sơn nguyên ở giữa và cao hơn cả trong 3 cao nguyên không giáp biển ở phía bắc khu vực Trung Đông. Phía tây của nó là cao nguyên
nhỏ|[[Sơn nguyên Armenia.]] **Sơn nguyên** là một phần rộng về diện tích trên bề mặt Trái Đất, là sự kết hợp của các bình nguyên, cao nguyên, dãy núi và khối núi, đôi khi xen
**Iran** ( **' ), quốc hiệu là **Cộng hòa Hồi giáo Iran** ( **' ), còn được gọi là **Ba Tư** (Persia), là một quốc gia tại khu vực Tây Á. Iran có biên giới
Các dân tộc chính tại Pakistan và các khu vực xung quanh vào năm 1980, trong đó người Baloch được thể hiện bằng màu hồng **Balochistan** () hay **Baluchistan** nghĩa là _Vùng đất của người
**Hindu Kush** (tiếng Pashto, tiếng Ba Tư và ) là một dãy núi nằm giữa Afghanistan và Pakistan. Tên gọi _Hindu Kush_ có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập và có nghĩa là "Các ngọn
**Dãy núi Sulaiman** (tiếng Ba Tư, tiếng Urdu: سليمان) là một dãy núi và một đặc trưng địa chất chính của Pakistan. Nó là dãy núi có ranh giới với sơn nguyên Iran và tiểu
**Dãy núi Zagros** (), (), (Sorani Kurd: Zagros - زاگرۆس), là dãy núi lớn nhất nằm trên biên giới Iran và Iraq. Nó có tổng chiều dài khoảng 1.500 km từ miền tây Iran, trên biên
**Afghanistan** ( ; Pashto / Dari: , ; (), tên gọi chính thức là **Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan** là một quốc gia miền núi không giáp biển ở ngã tư Trung và Nam
**Người Azerbaijan** (, آذربایجانلیلار) hoặc **Azeri** là một dân tộc người Turk sống chủ yếu ở Cộng hòa Azerbaijan và vùng Azerbaijan ở phía tây bắc Iran. Họ còn có tên khác là "người Thổ
**Turkmenistan** (, ; tiếng Nga: Туркмения (Turkmeniya), phiên âm tiếng Việt: **Tuốc-mê-ni-xtan**) là một quốc gia tại Trung Á. Tên "Turkmenistan" bắt nguồn từ tiếng Ba Tư, có nghĩa "nước của người Turkmen". Nước này
**Nhà Nguyên** (tiếng Trung: 元朝, bính âm: _Yuán Cháo_, Hán-Việt: _Nguyên triều_) hay **Đại Nguyên** (Tiếng Trung: 大元, bính âm: _Dà Yuán_) là nhà nước kế tục của Đế quốc Mông Cổ và đánh dấu
nhỏ|phải|[[Hổ được coi là _Chúa sơn lâm_ ở một số quốc gia châu Á. Người Trung Quốc cho rằng những sọc vằn trên trán hổ là biểu tượng của chữ _Vương_, người Việt Nam còn
**Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan** là một nhà nước cộng hòa Hồi giáo kiểm soát phần lớn lãnh thổ Afghanistan từ năm 2004 đến năm 2021 trong giai đoạn Chiến tranh Afghanistan. Chính thể này
**Địa lý châu Á** được coi là phức tạp và đa dạng nhất trong số các châu lục trên mặt đất. Châu Á được phân biệt với các châu khác không chỉ bởi có biển
**Ngữ hệ Ấn-Âu** là một ngữ hệ lớn có nguồn gốc từ Tây và Nam đại lục Á-Âu. Nó bao gồm hầu hết ngôn ngữ của châu Âu cùng với các ngôn ngữ ở sơn
**Sơn ca** **Calandra** (_Melanocorypha calandra_) hoặc **sơn ca Calandra châu Âu** sinh sản ở các nước ôn đới ấm áp quanh Địa Trung Hải và về phía đông qua Thổ Nhĩ Kỳ vào miền bắc
**Tiếng Ba Tư cổ** là một trong hai ngôn ngữ Iran cổ được ghi nhận (thứ tiếng còn lại là tiếng Avesta). Tiếng Ba Tư cổ chủ yếu hiện diện trên bản khắc, bản đất
**_Calandrella acutirostris_** là một loài chim trong họ Alaudidae. được tìm thấy ở Nam Trung Á từ Iran và Kazakhstan đến Trung Quốc. ## Phân loại và hệ thống Tên này để tưởng nhớ nhà
**Sơn ca ngón ngắn nhỏ** (danh pháp khoa học: **_Alaudala rufescens_**) là một loài chim trong họ Alaudidae. Loài này sinh sản ở Tây Ban Nha, Bắc Phi, bao gồm cả Thổ Nhĩ Kỳ về
**_Nguyện vinh quang quy Hương Cảng_** (tiếng Trung: 願榮光歸香港, tiếng Anh: _Glory to Hong Kong_, dịch nghĩa: "Cầu vinh quang được trả về cho Hồng Kông") là một bài hát tiếng Quảng Đông được sáng
**Urartu** (), còn gọi là **Vương quốc Van** (tiếng Urartu: **'; ; tiếng Assyria: **'; tiếng Babylon: _Urashtu_), là một vương quốc thời kỳ đồ sắt, tập trung quanh hồ Van tại sơn nguyên Armenia.
nhỏ|trái|Tại [[hồ Kolleru, Andhra Pradesh, Ấn Độ.]] **Sơn ca** hay **Sơn ca phương Đông** (danh pháp hai phần: **_Alauda gulgula_**) là một loài chim thuộc **Họ Sơn ca**. Loài này sinh sống ở Nam Á
**Tiếng Armenia** ( __) là một ngôn ngữ Ấn-Âu, tiếng mẹ đẻ của người Armenia. Đây là ngôn ngữ chính thức của Armenia. Nó từng được nói trên khắp vùng sơn nguyên Armenia và ngày
Ngữ tộc **Tochari**, còn viết là **Tokhari**, là một nhánh ngôn ngữ Ấn-Âu đã biến mất. Nó được biết đến nhờ những bản viết tay có niên đại từ thế kỷ VI-IX, tìm thấy trong
Một **khu vực sinh thái** hay **vùng địa sinh** (tiếng Anh: ecozone) là cách phân chia bề mặt Trái Đất theo địa sinh. Trái Đất phân ra thành các vùng địa sinh dựa vào lịch
Một **cái nôi nền văn minh** (tiếng Anh: _cradle of civilization_) là địa điểm nơi một nền văn minh nổi lên. Quan niệm hiện tại là không có "cái nôi" duy nhất mà có nhiều
**Tiểu vùng** là 1 phần của 1 vùng lớn hơn hay lục địa và thường được phân chia theo vị trí. Các hướng chính như đông hay đông nam được dùng để phân chia các
**Trung Đông** (tiếng Anh: Middle East, tiếng Ả Rập: الشرق الأوسط, tiếng Hebrew: המזרח התיכון, tiếng Ba Tư: خاورمیانه) là chỉ bộ phận khu vực trung tâm của 3 Châu Lục: Á, Âu, Phi, từ
**Danh sách dưới đây bao gồm các quân chủ** của các triều đại chính thức đã từng cai trị trên mảnh đất thuộc về Iran ngày nay. Lịch sử Iran, ban đầu, trong suốt một
thumb|333x333px|Tạo hình cataphract thời kỳ [[Sassanid, hoàn toàn phủ giáp kín thân ngựa chiến và kị sĩ. Chú ý là kị sĩ mặc giáp lưới.|alt=]] **Cataphract** hay **thiết kỵ** là một loại kỵ binh nặng
**Hussein-Ali Montazeri** (ngày 24 tháng 9 năm 1922 - 19 tháng 12 năm 2009; , liên_kết=| Về âm thanh này cách phát âm) là một nhà thần học Hồi giáo Shia, người ủng hộ dân
[[Núi Damavand, ngọn núi cao nhất Iran, nằm trong dãy núi Alborz.]] **Alborz** ( tiếng Ba Tư: البرز), còn được viết như là **Alburz** hay **Elburz**, là một dãy núi ở miền bắc Iran, kéo
**Tây Á** hoặc **Tây Nam Á** là tiểu vùng cực tây của châu Á. Khái niệm này được sử dụng hạn chế do nó trùng lặp đáng kể với Trung Đông (hay Cận Đông), khác
phải|nhỏ|Cảnh cuộc chiến giữa quân đội Ả Rập với quân Ba Tư minh họa trong _Shâhnameh_ **Shāhnāmé** ( _"Liệt vương kỷ"_) là một thiên sử thi do nhà thơ Ba Tư Ferdowsi soạn khoảng năm
**Người Ấn-Scythia** là một thuật ngữ được sử dụng để chỉ người Saka (hoặc Scythia), những người đã di cư vào Bactria, Sogdiana, Arachosia, Gandhara, Kashmir, Punjab, Gujarat, Maharashtra và Rajasthan, từ giữa thế kỷ
**Kẽm** là nguyên tố kim loại chuyển tiếp có ký hiệu là **Zn** và số nguyên tử là 30. Kẽm là nguyên tố đầu tiên trong nhóm 12 của bảng tuần hoàn. Kẽm là nguyên
**Lưỡng Hà** (tiếng Anh: **Mesopotamia**) là một khu vực lịch sử ở Tây Á nằm trong hệ thống sông Tigris và Euphrates ở phía bắc của Lưỡi liềm màu mỡ. Ngày nay, Lưỡng Hà nằm
Thần [[Khorsabad. Hiện vật bảo tàng Louvre.]] Vùng **Cận Đông cổ đại** là quê hương của các nền văn minh sơ khai thời cổ đại trong khu vực gần tương ứng với vùng Trung Đông
thumb|[[David Hurley và Patsy Reddy, lần lượt là toàn quyền của Úc và New Zealand, với vợ hoặc chồng của họ, năm 2021]] **Tổng đốc** hay **Toàn quyền** (chữ Hán: 總督; tiếng Anh: _Governor-general_; tiếng
**Tô Lâm** (sinh ngày 10 tháng 7 năm 1957) là một chính trị gia người Việt Nam. Ông hiện đang giữ chức vụ Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt
**Vương quốc Hy Lạp-Bactria** cùng với vương quốc Ấn-Hy Lạp là các vương quốc nằm ở cực đông của thế giới Hy Lạp hóa, vương quốc này tồn tại từ năm 256 cho tới năm
**Khalip** (tiếng Ả Rập , tiếng Anh: **caliph**, tiếng Pháp: **calife**) là vị chức sắc cao nhất đối với tín đồ Hồi giáo trên thế giới. Trong nhiều thế kỷ, khalip cũng giữ vai trò
nhỏ| Một vũ hội của người Digan **Người Digan** hoặc **người Rom** là một dân tộc thuộc nhóm sắc tộc Ấn-Arya, sống thành nhiều cộng đồng ở tại các quốc gia trên khắp thế giới.
nhỏ|Lăng mộ năm 1342 của [[Katarina Vilioni, thành viên của một gia đình thương gia người Ý ở Dương Châu]] Dựa trên bằng chứng văn bản và khảo cổ học, người ta tin rằng hàng
**Mèo manul** hay **mèo Pallas** (tên khoa học **_Otocolobus manul_**) là một loài mèo hoang nhỏ có nguồn gốc từ đồng cỏ và cây bụi trên núi ở Kavkaz, Hindu Kush, một phần của dãy
Dưới đây là **danh sách các nhà lãnh đạo nhà nước vào thế kỷ 18** (1701–1800) sau Công nguyên, ngoại trừ các nhà lãnh đạo trong Đế chế La Mã Thần thánh và các nhà
**Sumer** (tiếng Akkad __; tiếng Sumer ) là một nền văn minh cổ đại và cũng để chỉ khu vực lịch sử ở phía nam Lưỡng Hà (Iraq ngày nay), bao gồm vùng đồng bằng
**Fath Ali Shah Qajar** (5 tháng 9 năm 1772 - 23 tháng 10 năm 1834) là vị vua thứ hai của Nhà Qajar xứ Ba Tư Triều đại của ông kéo dài từ ngày 17
nhỏ|phải|Ngựa trắng Pháp **Ngựa trắng** là thuật ngữ chỉ chung về những con ngựa có sắc lông sáng màu theo quang phổ trắng. Thuật ngữ ngựa trắng có phạm vi chỉ màu sắc sáng ở