Mặc Đốn thiền vu (, một số tài liệu Việt ngữ ghi là Mạo Đốn) sinh khoảng năm 234 TCN là vị thiền vu sáng lập nên Đế quốc Hung Nô sau khi sát hại cha mình vào năm 209 TCN. Ông cai trị đế quốc từ năm 209 TCN đến 174 TCN. Dưới thời cai trị của cha là Đầu Mạn, ông là một tướng quân sự.
Sau khi đã lên ngôi thiền vu, ông đã lập nên một đế quốc Hung Nô hùng mạnh bằng cách thống nhất thành công các bộ tộc trên thảo nguyên Mông Cổ và trở thành một mối đe dọa đối với nhà Hán Trung Quốc. Dưới thời cai trị của Mặc Đốn, đế quốc Hung Nô từng trải rộng trên một lãnh thổ rộng lớn và được coi là một trong những thời điểm cực đại trong lịch sử đế quốc, biên giới phía đông đến tận Liêu Hà, biên giới phía tây đến dãy núi Pamir trong khi biên giới phía bắc vươn đến hồ Baikal.
Nguồn gốc và lên ngôi
Những điều chi tiết về những năm đầu tiên của ông chỉ được thuật lại trong chương 110 của Sử ký Tư Mã Thiên, tuy nhiên mặc dù dựa trên lịch sử, song chúng lại tồn tại một số yếu tố huyền thoại.
Ông là con trai cả của Đầu Mạn, thiền vu Hung Nô. Kể từ thời thơ ấu, Mặc Đốn đã nổi tiếng với dũng khí và lòng can đảm của mình. Ông cũng được coi là một trong số các anh hùng của vương quyền. Tuy nhiên, một yên chi (vợ của thiền vu) xinh đẹp được Đầu Mạn sủng ái và ông đã quyết định để con của yên chi này kế vị. Vị yên chi này của Đầu Mạn muốn giết chết Mạo Đốn và bà ta đã tiến hành một âm mưu thâm độc: Đầu Mạn cử ông đến Nguyệt Chi, một bộ lạc đối thủ, để làm con tin và sau đó phát động chiến tranh chống lại bộ lạc này, hòng khiến Mặc Đốn bị giết. Tuy nhiên, Mặc Đốn đã dự cảm được một điều gì đó đáng ngờ và do đó, ông đã giả vờ bị bệnh nặng khi ở trong trại của người Nguyệt Chi và khiến họ buông lỏng việc canh phòng. Vào đêm Đầu Mạn tập trung quân đội tấn công Nguyệt Chi, Mặc Đốn đã giết chết các lính canh, lấy trộm ngựa quý của Nguyệt Chi và chạy trốn. Để tránh sự theo đuổi của Nguyệt Chi và cuộc tấn công của cha mình, Mặc Đốn cải trang và trở về Hung Nô.
Về sau, để thưởng cho lòng dùng cảm của Mặc Đốn, cha ông đã phong cho ông một tumen (vạn) lính. Ông được nắm giữ 1 vạn lính và huấn luyện họ một cách chăm chỉ mỗi ngày. Một hôm ông bắn vào một trong số những con ngựa tốt nhất và cho xử tử bất kỳ người nào không làm theo được. Sau đó, ông đã giết chết Đầu Mạn trong một chuyến đi săn.
Ngoài ra, yên chi của cha ông và những đối thủ kế vị cũng bị ông hành quyết. Sau đó, ông đã trở thành lãnh đạo của tất cả các bộ lạc nằm dưới quyền kiểm soát của cha mình và trở thành thiền vu của Hung Nô. Ông rèn luyện tất cả các bộ lạc để chuẩn bị cho chiến tranh và luôn chấp hành theo mọi mệnh lệnh của ông. Ông được những người khác tôn trọng và không ai có thể thách thức quyền lực của ông. Sau khi đã sẵn sàng cho chiến tranh, ông bắt đầu các cuộc chinh phục.
Sự nổi lên của Hung Nô
nhỏ|Các lãnh địa và vùng ảnh hưởng của Hung Nô khi Mặc Đốn bắt đầu cai trị.
Đầu tiên, ông hành quân đến đánh người Đông Hồ, láng giềng phía đông của Hung Nô, và đưa họ vào quyền kiểm soát của mình vào năm 208 TCN. Sau chiến dịch Đông Hồ của ông (Đông Hồ phân liệt thành Tiên Ti và Ô Hoàn); ông đánh bại Đinh Linh và các sắc dân khác sống tại miền bắc Mông Cổ và cuối cùng đưa Nguyệt Chi nằm dưới quyền cai trị của mình vào năm 203 TCN. Sau các cuộc chinh phục này, tất cả các tù trưởng Hung Nô đã chịu phục tùng ông.
Với các chiến thắng này, ông đã có thể giành quyền kiểm soát các tuyến thương mại quan trọng, và sau đó cung cấp cho Hung Nô một nguồn thu nhập lớn hơn. Sau đó (năm 200 TCN), ông tiến hành một chiến dịch kéo dài 3 năm với nhà Hán, và giành thắng lợi trước Hán Cao Tổ, buộc triều đại này phải cống nạp cho Hung Nô: Khi Hán Cao Tổ phát động cuộc tấn công chống lại, Mặc Đốn với 4 vạn quân đã đưa quân Hán vào bẫy và phục kích với 300.000 kị binh Hung Nô, bao vây quân Hán trong 7 ngày với tên gọi trận Bạch Đăng. Hán Cao Tổ bị cắt tiếp việc và tiếp tế. Trong hoàn cảnh rất nguy khốn, hoàng đế nhà Hán phải sai Trần Bình đến hối lộ yên chi (vợ) của Mặc Đốn. Kết quả là Hán Cao Tổ quyết định nhân nhượng Hung Nô bằng cách gả con gái các gia đình quý tộc cho Thiền vu Hung Nô. Chính sách này đã kéo dài liên tục trong 70 năm tiếp sau.
Mặc Đốn đã không bao giờ cố gắng chinh phục hoàn toàn Trung Quốc, bởi ông cho rằng một triều đại dị tộc không thể cai trị một đất nước lớn như vậy trong một thời gian dài. Sau các chiến dịch đánh Trung Hoa của ông, Mặc Đốn buộc Nguyệt Chi và Ô Tôn trở thành chư hầu của Hung Nô.
Dưới thời cai trị của ông, nhiều sắc tộc nằm dưới quyền quản lý của Hung Nô. Ông đã thống nhất toàn bộ họ vào một đế quốc, các dân tộc này đều có đặc điểm là sống du mục trên thảo nguyên. Ngoài đối tượng này, Mặc Đốn cũng khiến một thành bang ốc đảo tại lòng chảo Tarim thề trung thành với ông. Tổ chức của ông về cả quân sự lẫn chính sự về sau được nhiều dân tộc và quốc gia khác tại Trung Á áp dụng.
Dưới thời Mặc Đốn, ông đã tổ chức 26 chiến dịch lớn để chinh phục 26 nước, và trở thành một mối lo ngại lớn tại châu Á, ngay cả với nhà Hán hùng mạnh. Ông là một chiến binh tuyệt vời và chiến lược gia tài giỏi và gần như bất khả chiến bại trong các cuộc chiến.
Huyền thoại sau đó
Christopher I. Beckwith đã chỉ ra rằng câu chuyện về vị Mặc Đốn trẻ tuổi tương đồng với một truyện kể dân gian phổ biến mà người anh hùng trẻ trong đó đã bị ruồng bỏ, trong một cuộc truy lùng, đã chứng tỏ giá trị của mình, có được những người bạn đáng tin cậy, trở về đất nước của anh, ám sát một nhân vật quyền lực và trở thành vua. Tên của Mặc Đốn có liên hệ với Oghuz Khan, tổ tiên theo sử thi của các dân tộc Thổ. Lý do cho điều này là có một sự tương đồng đáng chú ý giữa tiểu sử Oguz-Kagan trong các tác phẩm Thổ-Ba Tư (Rashid al-Din, Hondemir, Abulgazi) với tiểu sử của Mặc Đốn trong các thư tịch Trung Hoa, lần đầu tiên được nhận ra bởi N.Ya. Bichurin. Một giả thuyết khác liên hệ tên của bộ lạc hoàng gia Magyar (Mad'ar) của người Hungary (匈牙利) với họ hàng xa Mator của họ, song nay đã tuyệt diệt. Ông được liên hệ với Dulo của Các khan Nominalia của Bulgaria và chúng, dưới dạng *Duh-klah Tuqi, với gia tộc người Hungary/Magyar Gyula (D'ula). Người ta cho rằng tên của ông, là Bixtun hay Beztur, xuất hiện trong phả hệ của tổ tiên của Attila.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Mặc Đốn thiền vu** (, một số tài liệu Việt ngữ ghi là **Mạo Đốn**) sinh khoảng năm 234 TCN là vị thiền vu sáng lập nên Đế quốc Hung Nô sau khi sát hại
**Lão Thượng thiền vu** (, trị vì 174–160 TCN), danh là **Kê Chúc** (稽粥), là một thiền vu của Hung Nô, người kế vị Mặc Đốn thiền vu (冒頓單于). Dưới thời ông trị vì, sức
**Đầu Mạn thiền vu** () – là thiền vu Hung Nô đầu tiên được biết đến, trị vì từ khoảng 220 đến 209 TCN. Tên gọi Đầu Mạn (Touman) dường như có liên hệ với
**Võ Tắc Thiên** (chữ Hán: 武則天, 624 - 16 tháng 12, 705) hay **Vũ Tắc Thiên**, thường gọi **Võ hậu** (武后) hoặc **Thiên hậu** (天后), là một phi tần ở hậu cung của Đường Thái
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :-Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :-Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :-Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :- Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :- Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :- Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :-Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
ĐÔI NÉT VỀ BẠCH HỒNG ĐƠN :Bạch Hồng Đơn – Thiên Thảo Mộc phát huy đầy đủ giá trị cốt lõi “ tâm – tài – trí – đức” mang đến khách hàng giá trị
:_Đối với các định nghĩa khác, xem_ Vú (định hướng)_._ **Vú** là một trong hai phần nổi bật nằm ở khu vực bên trên của phần bụng của một loài linh trưởng. Cả con cái
**Hoàng Thế Thiện** (1922 – 1995) là một danh tướng của Quân đội nhân dân Việt Nam (thụ phong trước năm 1975), một Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam. Ông từng
còn gọi là hay là tước hiệu của người được tôn là Hoàng đế ở Nhật Bản. Nhiều sách báo ở Việt Nam gọi là _Nhật Hoàng_ (日皇), giới truyền thông Anh ngữ gọi người
nhỏ|295x295px|[[Đám mây hình nấm của quả bom nguyên tử _Fat Man_ ném xuống thành phố Nagasaki, Nhật Bản vào ngày 9 tháng 8 năm 1945.]] **Vũ khí hạt nhân** (chữ Nôm: 武器核仁, tiếng Anh: _nuclear
**Vụ án Xét lại Chống Đảng**, còn được chính quyền Việt Nam gọi là **Vụ án Tổ chức chống Đảng, chống Nhà nước ta, đi theo chủ nghĩa xét lại hiện đại và làm tình
Trong văn hóa đại chúng, **hình tượng con thiên nga** mà đặc biệt là thiên nga đen và thiên nga trắng được nhắc đến nhiều trong dân gian, thần thoại và nghệ thuật. Hình ảnh
**Luân Đôn** (; ) là thủ đô kiêm thành phố lớn nhất của Anh (England) và của cả Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland (UK). Luân Đôn được người La Mã lập ra
**Mặc gia** (墨家) là một trường phái triết học trong thời kỳ Xuân Thu-Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc, một trong Chư Tử Bách Gia và Cửu lưu thập gia. Đại diện Pháp gia
**Bắc Ngụy Thái Vũ Đế** (chữ Hán: 北魏太武帝; 408 – 11 tháng 3, 452), là vị Hoàng đế thứ ba của triều đại Bắc Ngụy trong lịch sử Trung Quốc. Ông thường được nhìn nhận
**Lã hậu** (chữ Hán: 呂后, 241 – 180 TCN), có âm khác **Lữ hậu**, thường gọi **Lã Thái hậu** (呂太后) hay **Hán Cao hậu** (漢高后), là vị Hoàng hậu duy nhất của Hán Cao Tổ
**Cuộc biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn**, ở Trung Quốc được gọi là **Sự cố ngày 4 tháng 6** (), là các cuộc biểu tình do sinh viên lãnh đạo được tổ chức
Các cuộc thảm sát và bất ổn dân sự ở Indonesia từ năm 1965 đến 1966 nhằm vào các thành viên và những người ủng hộ Đảng Cộng sản Indonesia (PKI), cũng như các nhóm
**Lâu Kính** (chữ Hán: 娄敬, ? - ?), được Hán Cao Tổ ban theo họ vua là **Lưu Kính** (刘敬), người nước Tề , quan viên, mưu sĩ đầu đời Tây Hán trong lịch sử
**Hán Quang Vũ Đế** (chữ Hán: 漢光武帝; 15 tháng 1, 5 TCN – 29 tháng 3, 57), hay còn gọi **Hán Thế Tổ** (漢世祖), húy **Lưu Tú** (劉秀), biểu tự **Văn Thúc** (文叔), là vị
là vị Thiên hoàng thứ 122 của Nhật Bản theo Danh sách Thiên hoàng truyền thống, trị vì từ ngày 13 tháng 2 năm 1867 tới khi qua đời. Ông được đánh giá là một
Trong phạm vi của ngành vũ trụ học, **hằng số vũ trụ** (hay **hằng số vũ trụ học**) là dạng mật độ năng lượng đồng nhất gây ra sự _giãn nở gia tốc_ của vũ
**Đơn vị thiên văn** (ký hiệu: au) là một đơn vị đo chiều dài, xấp xỉ bằng khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời. Tuy nhiên, bởi vì khoảng cách này thay đổi khi
**Quan Vũ** (, 158?–220), hay **Quan Công**, tự **Vân Trường** (雲長), là một vị tướng nổi tiếng thời kỳ cuối nhà Đông Hán và thời Tam Quốc ở Trung Quốc. Ông là người đã góp
**Vụ sai phạm tại Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á**, hay còn gọi ngắn gọn là **vụ Việt Á** hoặc **đại án Việt Á,** là một vụ án hình sự điển hình về
**Thiên Tân** (; ), giản xưng **Tân** (津); là một trực hạt thị, đồng thời là thành thị trung tâm quốc gia và thành thị mở cửa ven biển lớn nhất ở phía bắc của
**Dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở Hoa Kỳ** được cung cấp bởi nhiều tổ chức khác nhau, bao gồm các công ty bảo hiểm, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe, hệ
**_Hồ thiên nga_** ( ), là vở ballet số 20 của nhà soạn nhạc Pyotr Ilyich Tchaikovsky, sáng tác khoảng năm 1875–1876. Mặc dù ban đầu, vở ballet gặp thất bại, nhưng hiện nay nó
**Vụ án Cù Huy Hà Vũ** còn được gọi là vụ án "hai bao cao su đã qua sử dụng" vì báo đăng khi công an bắt ông ta trong khách sạn với bà Hồ
Ỷ Thiên Đồ Long ký là bộ tiểu thuyết nằm trong Xạ điêu tam bộ khúc của Kim Dung, phần tiếp theo của Anh hùng xạ điêu và Thần điêu hiệp lữ, trong truyện có
**Vũ Cát Tường** (sinh ngày 2 tháng 10 năm 1992) là một ca sĩ kiêm sáng tác nhạc và nhà sản xuất thu âm người Việt Nam. Tường được biết đến với khả năng kết
thumb|[[Thiên hà Chong Chóng, một thiên hà xoắn ốc điển hình trong chòm sao Đại Hùng, có đường kính khoảng 170.000 năm ánh sáng và cách Trái Đất xấp xỉ 27 triệu năm ánh sáng.]]
_[[Nhà thiên văn học (Vermeer)|Nhà thiên văn_, họa phẩm của Johannes Vermeer, hiện vật bảo tàng Louvre, Paris]] **Thiên văn học** là một trong những môn khoa học ra đời sớm nhất trong lịch sử
Theo thuyết Vụ Nổ Lớn, [[vũ trụ bắt nguồn từ một trạng thái vô cùng đặc và vô cùng nóng (điểm dưới cùng). Một lý giải thường gặp đó là không gian tự nó đang
**Các vụ án liên quan đến Tập đoàn Dầu khí Việt Nam** là việc các doanh nhân nhà nước tại Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) bị cáo buộc có các hành vi cố
**Vũ trụ** bao gồm tất cả các vật chất, năng lượng và không gian hiện có, được xem là một khối bao quát. Vũ trụ hiện tại chưa xác định được kích thước chính xác,
**Khoảng cách Trái Đất – Mặt Trăng** tức thời, hay **khoảng cách tới Mặt Trăng**, là khoảng cách từ tâm của Trái Đất đến tâm của Mặt Trăng. **Khoảng cách Mặt Trăng** (ký hiệu: **LD**
**Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London** (tiếng Anh: _The London School of Economics and Political Science_, viết tắt **LSE**), là một cơ sở nghiên cứu và giáo dục công lập chuyên về
thumb|Quảng trường Paternoster; LSEG nằm ở tòa nhà ở phần lớn gốc phải của ảnh này. thumb|Nội thất Sở giao dịch chứng khoán Luân Đôn **Sở giao dịch chứng khoán London** (_tiếng Anh_: London Stock