Lý Túy Quang (1563-1628) (Yi Su-kwang, Hangul: 이수광, Hanja: 李睟光, Hán Việt: Lý Túy Quang), còn được gọi là Lee Sugwang, tự Nhuận Khanh （潤卿, 윤경, Yungyeong），hiệu Chi Phong (芝峯, 지봉, Jibong), là danh thần người Triều Tiên làm quan dưới thời nhà Triều Tiên. Ông cũng là một sứ thần và học giả, người viết Jibong yuseol (芝峰類說, Chi Phong loại thuyết), vốn được xem quyển bách khoa sớm nhất của Hàn Quốc. Một số sách sử Việt gọi ông là Lý Toái Quang.
nhỏ|Bìa sách "Chi Phong loại thuyết" của Lý Túy Quang.
Xuất thân
Yi Su-gwang sinh năm 1563 trong một gia đình quý tộc giàu có, là con trai của Binh tào Phán thư (tương đương Thượng thư Binh bộ) Yi Hee-geom, dòng dõi tôn thất, nên được giáo dục tốt. Người đương thời cho ông là thần đồng, năm 16 tuổi đỗ kỳ thi Sơ thí, năm 20 tuổi qua kỳ thi Tiến sĩ và đến năm 23 tuổi đã đỗ kỳ thi tuyển chọn quan văn.
Năm 1585, đời vua Tuyên Tổ, ông ra làm quan ở bộ nội vụ rồi sau phái sang võ bị.
Sự nghiệp quân sự
Trong chiến tranh Nhật Bản-Triều Tiên (1592-1598), ông đóng quân ở Jogyeong, tỉnh Gyeongsang, chỉ huy một đội quân nhỏ. Khi quân Nhật tấn công Yongin, Gyeonggi Lý Túy Quang thua và bị thượng cấp điều sang giữ Uiju, Hamgyong, nơi binh mã đối phương đông hơn. Vì lập được chiến ông được thăng chức.
Năm 1614, đời vua Quang Hải Quân, ông viết sách về kinh nghiệm quân sự, trách rằng quân độiTriều Tiên có "quá nhiều kẻ sajok (tầng lớp yangban hay học giả), lười biếng, thiếu kỷ luật và trách nhiệm." Cuốn sách này được coi là nền tảng của trường phái Silhak (實學 - Thực Học) của Nho giáo Hàn Quốc.
Sự nghiệp đi sứ
Sau chiến cuộc, Lý Túy Quang bỏ trông coi nghiệp binh và phái đi sứ cống Nhà Minh. Ở Trung Hoa, ông sưu tầm các sách về đạo Công giáo từ một linh mục người Ý tên là Matteo Ricci, người đang sống ở Trung quốc lúc đó. Ông đem các sách này về nước, đây là lần đầu tiên văn học phương Tây đã được đưa về Hàn Quốc. Ông rất có hứng thú với phương Tây. Từ các nghiên cứu sau ba lần đi sứ Trung Hoa, ông viết ra 20 chương bách khoa, với tiêu đề Jibong yuseol.
Jibong yuseol (芝峰類說 - Chi Phong loại thuyết) ghi chép không những tin tức về đạo Công giáo và Trung Hoa, mà cả về Nhật Bản, Việt Nam và Thái Lan. Sách cũng ghi lại những hiểu biết cơ bản về phương Tây, như địa lý và khí hậu nước Anh, thức ăn và vũ khí ở phương Tây. Ngoài ra Lý Túy Quang còn viết về thiên văn, thâu thập từ giáo sĩ Ricci ở Bắc Kinh. Túy Quang sang Nhà Minh nhiều lần, gặp cả sứ thần người Xiêm La (phiên âm là Seomra) khi cùng đi sứ sang nhà Minh. Ông đã thâu nhặt và ghi chép lại phong tục người Thái trong sách. Ông cũng gặp gỡ sứ thần nước Lưu Cầu và sứ nhà Lê từ Đại Việt Phùng Khắc Khoan.
Ghi chép về Việt Nam và Chiêm Thành
Sách Jibong yuseol (芝峰類說 - Chi Phong loại thuyết)
Nước An Nam 安南國 nằm ở phía tây nam của Trung Quốc, cách Bắc Kinh khoảng 13.000 lý. Thời Tần, vùng này thuộc quận Tượng; thời Hán, đặt thành quận Giao Chỉ. Đến cuối thời Ngũ Đại, Lê Hoàn 黎桓 bắt đầu xưng vương. Đến thời Vĩnh Lạc của triều Minh, vùng này bị bình định. Lãnh thổ dài 1.700 lý từ đông sang tây, và 2.800 lý từ nam lên bắc. Sau đó lại nổi loạn. Đầu thời Gia Tĩnh, Mạc Đăng Dung 莫登庸 tiếm quyền và giết vua, nên không được triều Minh phong vương, chỉ được gọi là 'An Nam đô thống sứ 安南都統使'. Tuy vậy, họ vẫn tự xưng là đế quốc.
Theo sách Sự văn ngọc tiệp事文玉屑, nước Giao Chỉ 交趾國 còn có tên là An Nam, là hậu duệ của giống chó bầu. Tính tình gian xảo, tóc cắt ngắn, đi chân trần, mắt sâu, miệng nhọn, hình dạng rất xấu xí. Người Quảng Đông gọi họ là 'quỷ mọi', hình dạng giống người 夷鬼貌類人者. Họ là hậu duệ của binh lính Mã Viện 馬援.
Nước Lão Qua 老撾國 nằm ở phía tây nam của An Nam, là nước Việt Thường cổ. Có người nói đó chính là nước Ai Lao 哀牢國. Theo sách Ngô học biên吾學編, dân ở đó là người Di 夷, người Lạo 獠 sống lẫn lộn, không biết lễ nghĩa, hung hãn, thích đánh nhau. Chỉ có người ở Hoan Diễn là thuần hậu, thích học. Núi sông có dấu tích Phật, có các nơi như Câu Lậu 句漏, sông Phú Lương 富良江 là lớn nhất. Có thành của vua Việt, có sứ quán Thiên triều, có cột sóng Bạc 浪泊柱. Sản vật gồm vàng, ngọc, trầm hương, tê giác, voi, ngưu, tinh tinh, khỉ đầu chó, trĩ trắng, chim phỉ thúy, mít mật.
Tôi từng đến kinh đô, hai lần gặp sứ thần nước này. Họ nhuộm răng, để tóc xõa, khá hiểu chữ nghĩa. Ngôn ngữ dùng âm hợp khẩu. Mắt sâu, miệng nhọn như đã nói. Nhưng tất cả đều để tóc, khác với kiểu cắt tóc xưa.
Chiêm Thành 占城 vốn là nước Lâm Ấp 林邑 xưa. Thời Hán thuộc quận Tượng Lâm. Nơi Mã Viện từng dựng cột đồng. Đến cuối thời Hán, Khu Liên 區連 giết huyện lệnh rồi xưng vương. Đầu niên hiệu Nguyên Hòa đời Đường, đổi tên thành nước Chiêm Thành. Nằm ở phía nam biển Đại Hải, phía nam giáp Chân Lạp 眞臘, phía tây giáp Giao Chỉ.
Bốn mùa đều nóng như mùa hè, không có sương tuyết, cây cỏ xanh tốt quanh năm. Tập tục dân chúng hung hãn, ưa chiến đấu. Trọng nữ khinh nam, lấy màu da đen làm đẹp. Nhà ở lợp tranh, không được cao quá ba thước. Khi đi lại thì cưỡi ngựa hoặc voi.
Có loài gọi là 'thi đầu man 尸頭蠻' – là phụ nữ, ban đêm đầu bay ra khỏi thân, vào nhà dân hút khí trẻ nhỏ. Sáng hôm sau đầu trở về nhập lại thân như cũ. Nếu không nhập lại được thì sẽ chết.
Tê giác lớn 犀大 nặng đến 800 cân, có một sừng mọc ở đầu mũi, dài khoảng 1 thước 5 tấc. Ngựa nhỏ hơn lừa. Theo ghi chép, thời Đường Thái Tông, Lâm Ấp từng dâng chim vẹt ngũ sắc 五色鸚鵡 – có lẽ là sản vật của vùng này.
Giao lưu với sứ thần Đại Việt
Trong thời gian đi sứ nhà Minh (năm 1597), Lý Túy Quang đã gặp gỡ và trao đổi thơ văn với sứ thần Đại Việt là Phùng Khắc Khoan.
Sách Chi Phong loại thuyết của Lý Túy Quang chép (lược dịch và phiên âm):
Bài thơ Phùng Khắc Khoan tặng lại Lý Túy Quang:
Quan nghiệp tại triều đình
Khi ông trở về nước, triều đình Triều Tiên xảy ra sự kiện phế vua Gwanghaegun (Quang Hải Quân) đưa vua Injo (Triều Tiên Nhân Tổ) lên ngôi, ông lại ra làm quan ở bộ Lại (이조, Ijo, Lại tào), thăng dần lên chức vụ cao nhất là Ijo Panseo (Hangul: 이조판서, Lại tào Phán thư), tương đương Thượng thư Lại bộ. Trong những tác phẩm sau này của ông, Jibong jib (Hangul: 지봉집, Chi Phong tập) và Chaesin Jablock (Hangul: 채신잡록, Thái tân tạp lục), ông không đề cao Nho giáo mà nhấn mạnh phải học phương Tây để kiến thiết quốc gia. Ông cũng phải giải quyết hậu quả về kinh tế, chính trị sau bảy năm chiến tranh với Nhật. Ông cũng đề cao ý tưởng về bình đẳng. Ý tưởng của ông lấy cảm hứng từ Nho giáo và Công giáo. Những cuốn sách của ông còn được lưu giữ tại Changsu Seowon (Học viện Khổng giáo Changsu) ở Suwon, Gyeonggi.
Những người mà ông có ảnh hưởng là các học giả ở thế kỉ 17 của Hàn Quốc, Yu Hyung-won (1622-1673) và Yun Jeung (尹拯, 1629-1714).
Ông mất năm 1628, được tôn thụy hiệu Văn Giản (文簡, 문간, Mungan) và truy phong hàm Yeonguijeong (領議政, Lĩnh nghị chính), tương đương Tể tướng.
**Lý Túy Quang** (1563-1628) (**Yi Su-kwang**, Hangul: 이수광, Hanja: 李睟光, Hán Việt: Lý Túy Quang), còn được gọi là **Lee Sugwang,** tự **Nhuận Khanh** （_潤卿_, 윤경, _Yungyeong_），hiệu **Chi Phong** (_芝峯_, 지봉, _Jibong_), là danh thần
là tiết độ sứ Sóc Phương dưới triều nhà Đường trong lịch sử Trung Quốc. Ban đầu, Lý Hoài Quang là thuộc tướng dưới quyền đại tướng quân Quách Tử Nghi. Sau khi Quách Tử
**Nhà Tùy** (, 581-619) là một triều đại trong lịch sử Trung Quốc, kế thừa Nam-Bắc triều, theo sau nó là triều Đường. Năm 581, Tùy Văn Đế Dương Kiên thụ thiện từ Bắc Chu
**Cao Câu Ly** (; tiếng Hàn trung đại: 고ᇢ롕〮 Gowoyeliᴇ), (năm thành lập theo truyền thống là năm 37 trước Công nguyên, có lẽ thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên – 668) là một
**Quảng Trị** là tỉnh ven biển gần cực nam của vùng Bắc Trung Bộ, miền Trung của Việt Nam. Theo dữ liệu Sáp nhập tỉnh, thành Việt Nam 2025, tỉnh Quảng Trị mới là sáp
**Đại Quang Hiển** (, ? ~ ?) là vị thái tử cuối cùng của vương quốc Bột Hải, là con trai cả của quốc vương Đại Nhân Soạn. Ông đã lãnh đạo những người tị
thumb|upright|[[Wilhelm Röntgen (1845–1923), người đầu tiên nhận giải Nobel Vật lý.]] Mặt sau huy chương giải Nobel vật lý **Giải Nobel Vật lý** là giải thưởng hàng năm do Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng
**Quang học** là một lĩnh vực vật lý học, chuyên nghiên cứu về ánh sáng, cụ thể la nguồn gốc và cách truyền ánh sáng, cách thức nó biến đổi cùng vời những hiện tượng
**Cao Ly Thái Tổ**, húy danh là **Vương Kiến** (Hangul: 왕건 (Wang Geon), chữ Hán: 王建, 31/1/877 - 4/7/943), trị vì từ năm 918 tới năm 943. Ông là vị vua đầu tiên đã thành
**Cao Ly** (), tên đầy đủ là **Vương quốc Cao Ly**, là một vương quốc có chủ quyền ở bán đảo Triều Tiên được thành lập vào năm 918 bởi vua Thái Tổ sau khi
thumb|right|Quang học nghiên cứu hiện tượng [[tán sắc của ánh sáng.]] **Quang học** là một ngành của vật lý học nghiên cứu các tính chất và hoạt động của ánh sáng, bao gồm tương tác
**Hành chính Việt Nam thời Lý** phản ánh bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương của nước Đại Việt thời nhà Lý (1009-1225) trong lịch sử Việt Nam. Từ thời nhà Đinh,
**Trần Quang Diệu** (chữ Hán: 陳光耀; 1746 – 1802) là một trong _Tây Sơn thất hổ tướng_ của nhà Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam. Ông cùng với vợ là nữ tướng Bùi Thị
[[Tùy Dạng Đế, do họa sĩ thời Đường Diêm Lập Bản họa (khoảng 600–673)]] Chân dung [[Đường Cao Tổ]] **Tùy mạt Đường sơ** (隋末唐初) đề cập đến một giai đoạn mà trong đó triều đại
**Lý Nghĩa Mẫn** () là tể tướng nước Cao Ly dưới triều vua Minh Tông (1170 – 1179). Lý Nghĩa Mẫn là một trong các võ quan chi phối chính quyền Cao Ly giai đoạn
**Quảng Bình** là một tỉnh ven biển cũ nằm ở phía nam vùng Bắc Trung Bộ, miền Trung của Việt Nam. Tỉnh lỵ của tỉnh là thành phố Đồng Hới. Nơi đây cũng là nơi
**Quảng Ngãi** là thành phố tỉnh lỵ cũ của tỉnh Quảng Ngãi, thuộc vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, Việt Nam. ## Địa lý Thành phố Quảng Ngãi nằm ở trung bộ Việt Nam; cách
**Lý Sơn** là một Đặc Khu (trước đây là Huyện đảo) thuộc tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam. Trước đây, Lý Sơn được gọi là **Cù lao Ré**, theo cách lý giải của dân gian là
**Quảng Ninh** là một huyện thuộc tỉnh Quảng Bình, Việt Nam. ## Địa lý Một cánh đồng ở thị trấn Quán Hàu Huyện Quảng Ninh nằm ở phía nam tỉnh Quảng Bình, có vị trí
**Quang Bình** trước đây là một huyện miền núi thuộc tỉnh Hà Giang cũ, Việt Nam.Từ 01/07/2025, huyện chính thức kết thúc hoạt động và được tổ chức thành các xã theo mô hình chính
**Hòa Thạc Lý Thân vương** (chữ Hán: 和碩履親王, ), là tước vị truyền đời của nhà Thanh trong lịch sử Trung Quốc. ## Khái quát Thủy tổ của Lý vương phủ là Dận Đào -
**Tuy Phước** là xã thuộc tỉnh Gia Lai, Việt Nam. ## Địa lý Thị trấn Tuy Phước có vị trí địa lý: *Phía đông giáp thành phố Quy Nhơn *Phía tây giáp xã Phước Lộc
**Quan chế nhà Lý** là định chế cấp bậc phẩm hàm quan lại phong kiến dưới thời nhà Lý trong lịch sử Việt Nam. ## Khái quát Những ghi chép trong sử sách không hoàn
**Bang giao Đại Việt thời Lý** phản ánh các hoạt động ngoại giao của chính quyền nhà Lý từ năm 1009 đến năm 1225 trong lịch sử Việt Nam. ## Hoàn cảnh Năm 1009, Lý
**Chiến tranh Mông Cổ - Cao Ly** (1231 - 1273) là cuộc xâm lăng Vương quốc Cao Ly (vương triều cai trị bán đảo Triều Tiên từ năm 918 đến năm 1392) của Đế quốc
**Cao Ly Anh Tông** (Hangul: 고려 영종, chữ Hán: 高麗 英宗; tháng 8 năm 1223 – ?), tên thật là **Vương Xương** (왕창, 王淐) hay **Vương Khản** (왕간, 王侃), là một vị vua lâm thời
nhỏ|Đoạn phim quảng cáo gốc, chứa hình biểu trưng, số điện thoại và trang web công ty. Đi kèm là một tiếng nổ lớn cùng giọng đọc "Kangaroo – Máy lọc nước hàng đầu Việt
**Tùy Dạng Đế** (chữ Hán: 隋煬帝, 569 - 11 tháng 4, 618), có nguồn phiên âm là **Tùy Dượng Đế**, **Tùy Dương Đế** hay **Tùy Dưỡng Đế**, đôi khi còn gọi là **Tùy Minh Đế**
**Hán Quang Vũ Đế** (chữ Hán: 漢光武帝; 15 tháng 1, 5 TCN – 29 tháng 3, 57), hay còn gọi **Hán Thế Tổ** (漢世祖), húy **Lưu Tú** (劉秀), biểu tự **Văn Thúc** (文叔), là vị
**Tùy Văn Đế** (chữ Hán: 隋文帝; 21 tháng 7, 541 – 13 tháng 8, 604), miếu hiệu **Tùy Cao Tổ**, tên Hán là **Dương Kiên** (楊堅), tên Tiên Ti là **Fuluruqen** (普六茹堅, Phổ Lục Như
**Quảng Ngãi** là một tỉnh thuộc duyên hải Nam Trung Bộ. Phía bắc giáp thành phố Đà Nẵng, phía tây và phía nam giáp tỉnh Gia Lai, phía đông giáp Biển Đông. ## Thời Chúa
**Nhà Lý** (chữ Nôm: 茹李, chữ Hán: 李朝, Hán Việt: _Lý triều_), đôi khi gọi là nhà **Hậu Lý** (để phân biệt với triều đại Tiền Lý do Lý Bí thành lập) là một triều
**Vấn đề biên giới Việt-Trung thời Lý** phản ánh những hoạt động quân sự - ngoại giao giữa nhà Lý của Việt Nam với triều đại nhà Tống của Trung Quốc xung quanh vấn đề
**Quảng cáo trực tuyến**, còn được gọi là **tiếp thị trực tuyến**, quảng cáo Internet, **quảng cáo** **kỹ thuật số** hoặc **quảng cáo web**, là một hình thức tiếp thị và quảng cáo sử dụng
**Phim quảng cáo** (hoặc còn gọi hẹp là **Quảng cáo truyền hình**, theo thuật ngữ tiếng Anh là _television advertisement_ hay _television commercial_ -viết tắt _TVad_ hay _TVC_- hoặc thường được gọi đơn giản là
**Nhà Tiền Lý** (chữ Nôm: 茹前李, chữ Hán: 前李朝, Hán Việt: _Tiền Lý triều_, 544 – 602) là một triều đại trong lịch sử Việt Nam, gắn liền với quốc hiệu Vạn Xuân. Nhà Tiền
**Tuy Hòa** là thành phố tỉnh lỵ cũ của tỉnh Phú Yên, Việt Nam. Là đô thị trù phú nằm ở hạ nguồn Sông Ba, dòng sông lớn nhất miền Trung. Đây là trung tâm
Một sự thể đồ hoạ của [[thông điệp Arecibo – nỗ lực đầu tiên của con người nhằm sử dụng sóng radio để thông báo sự hiện diện của mình tới các nền văn minh
**Hậu Đường Trang Tông** (), tên húy là **Lý Tồn Úc** (), tiểu danh **Á Tử** (亞子), là một nhân vật chính trị và quân sự trong thời kỳ Ngũ Đại Thập Quốc trong lịch
thumb|Lý thuyết về dự định hành vi **Lý thuyết hành vi có kế hoạch hay lý thuyết hành vi hoạch định** (Tiếng Anh: **The Theory of Planning Behaviour**) là một lý thuyết thể hiện mối
**Quảng Ninh** là một tỉnh ven biển thuộc vùng Đông Bắc Bộ Việt Nam. Theo quy hoạch phát triển kinh tế, Quảng Ninh vừa thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía bắc, và vừa thuộc
**Bắc Quang** là một huyện miền núi thấp thuộc tỉnh Hà Giang, Việt Nam. ## Vị trí địa lý Huyện Bắc Quang nằm ở phía nam của tỉnh Hà Giang, nằm cách thành phố Hà
**Hoắc Quang** (chữ Hán: 霍光, bính âm: Zimeng, 130 TCN (?) - 21 tháng 4, 68 TCN), biểu tự **Tử Mạnh** (子孟), nguyên là người huyện Bình Dương, quận Hà Đông; là chính trị gia,
Bề mặt hoạt động của một đĩa quang Mô hình nguyên lý đọc dữ liệu ở đĩa quang: Tia lade từ nguồn phát chiếu qua lăng kính đến bề mặt đĩa, nếu gặp điểm sáng
**Lý Thuấn Thần** (Hanja: , Hangul: 이순신, Romanja: **Yi Sun-sin**, 8 tháng 3 năm 1545 – 19 tháng 11 năm 1598) là nhà quân sự, đô đốc thủy quân, danh tướng kháng Nhật của nhà