✨Long Mã

nhỏ|phải|Đồ án Long Mã tải Hà Đồ trên bức bình phong Nhà thờ họ Trần ở Cát Sơn, Việt Nam Long Mã (chữ Hán: 龍馬) là sinh vật truyền thuyết có hình dáng một con ngựa có cánh với vảy kỳ lân và đầu rồng trong thần thoại Trung Quốc, có ảnh hưởng đến văn hóa Việt Nam. Đó là một linh vật kết hợp giữa rồng và ngựa. Long Mã là con vật thiêng trong huyền thoại và gắn liền với truyền thuyết tối cổ của nền văn minh Hoa Hạ. Người Trung Quốc cho rằng nhìn thấy Long Mã xuất hiện báo hiệu những điềm tốt lành như sự ra đời của một minh quân, chân chúa hay hiền triết vì là linh vật biểu tượng cho lòng nhân từ, mỗi khi nó xuất hiện là điềm báo có thánh nhân, minh quân ra đời, đặc biệt là một trong ba vị Tam hoàng Ngũ đế của Trung Hoa. Một biến thể của Long Mã là Bạch Long Mã trong Tây Du Ký, từ lâu Long Mã được Nho giáo xem như là một hình tượng trang trí biểu hiện ước vọng về thái bình, an lạc và phát triển.

Truyền thuyết

nhỏ|phải|Bức bình phong có họa Long Mã ở Lăng Tự Đức Tương truyền, vào đời Phục Hy là vị vua thứ nhất của thời Tam Hoàng tối cổ của Trung Quốc khi vị vua này đó có được thiên hạ thì đã có huyền thoại về con Long Mã, là đầu rồng, mình ngựa xuất hiện trên dòng sông Hoàng Hà và nó chuyên chở một đồ hình gồm có 10 đường nét, 10 đường nét cơ bản đó hình thành nên bát quái sau này, thực chất long mã là sự kết hợp giữa đầu rồng, vảy rồng và thân ngựa, Long Mã được tả là con vật cao 8 thước 5 tấc, xương cổ dài, cánh bên phải nhúng xuống nước mà không ướt, trên có thánh nhân để bức cổ đồ. Ở các nước có bản sắc văn hóa Đông phương như Trung Quốc, Việt Nam, tranh tượng Long mã thường được thực hiện theo mẫu mình ngựa có vẩy rồng, đầu rồng, lưng mang bảng Bát quái Tiên thiên, thế đứng rất uy nghi, phong thái hùng dũng đang tiến về phía trước. nhỏ|phải|Chạm nổi hình Long Mã trên một bức bình phong ở ngôi miếu tại Thành phố Hồ Chí Minh Một dạng long mã khác mang đậm chất ngựa hơn là bức vẽ long mã trên một thạp gốm men trắng hoa lam, trên vai và phân chân thạp trang trí văn cánh sen cách điệu, phần giữa thân thạp là một long mã đang phi nước đại giữa đám mây cuộn không theo kiểu truyền thống như trong nghệ thuật Trung Hoa và đã đã thể hiện một con ngựa có đôi cánh giống như mô típ ngựa có cánh trong nghệ thuật Hy Lạp và hình thượng ngựa có cánh trong văn hóa của dân tộc trên thảo nguyên Trung Á, con ngựa này cách điệu, tạo đường viền như một dải mây, trên mình ngựa cũng vẽ nhiều đốm lớn nhỏ xen lẫn nhau, phần đầu ngựa được thể hiện khác lạ, phần mõm khá dữ tợn, dường như đang hóa dần thành đầu rồng, thường dùng từ 2 đến 5 loại quả, phần quả mập, đẹp, tròn, to vừa phải sẽ dùng để làm đầu, quả nhỏ hơn để bổ đôi làm tai. Đầu rồng còn được tạc bằng quả đu đủ xanh hoặc bằng gỗ (có biến tấu tạo hình như đầu một con nghê) có đủ mang, tai, râu, tóc. Mắt con Long mã phải là quả cau tươi tròn đều hoặc đôi mắt lóng lánh làm bằng hòn bi chai. Mũi rồng được đính bằng quả na mắt bổ đôi. Cổ xếp bằng hoa chuối, từng nếp lên nhau. Mình ngựa tạo bằng những quả chuối tiêu tròn cạnh, còn xanh, đặt úp ngược lại, phần thân thì làm bằng chuối tươi, chọn quả tròn đều và dài để trườn mình con Long Mã, còn cài điểm hoa cúc, quả ớt đỏ, chọn quả quýt vàng để gắn vào những phần thân. Đuôi kết bằng những chùm hoa sập chim để kết lông đuôi và sử dụng các loại hoa tươi như hoa cúc vàng, trắng, đỏ. Chân con vật cũng được xếp bằng những nếp hoa chuối. Sự tích "Long Mã phụ đồ" (Long Mã mang bức đồ, về sau gọi là Hà Đồ) có liên quan mật thiết với nguồn gốc Kinh Dịch. Ngoài ra, long mã còn là linh vật của Phật giáo, bởi nó thường cõng trên lưng Luật Tạng, một trong ba phần cốt tủy của kinh sách nhà Phật (Tam Tạng kinh), tất cả các di tích từ cung điện lăng tẩm cho đến đình miếu dân gian thường có khắc hình Long Mã phù hà đồ. Đồ hình ấy khái quát giai đoạn ban sơ của vũ trụ như vậy là tiếp nối một dòng chảy, song song tồn tại bên cạnh những mô thức trang trí của Lão giáo còn có mô thức của Phật giáo. Đặc biệt hình ảnh Long Mã (ngựa hóa rồng) vốn đã gắn liền với logo Festival Huế 2000, Biểu tượng Long Mã được cách điệu từ hình tượng Long Mã tại bình phong trường Quốc Học

Long Mã xuất hiện trong hoàng cung triều Nguyễn như ở Dục Khánh Môn, Hưng Khánh Môn của Hưng Miếu, Trường An Môn của Trường Sanh Cung, bức bình phong nổi tiếng nhất, lâu đời nhất là bức trước trường Quốc Học Huế được xây dựng vào năm 1896, đời vua Thành Thái. Trong tư thế đang tung vó cưỡi mây nhưng vẫn ngoái đầu trở lại, Long Mã này mang thần thái của sự nhẹ nhàng, linh thiêng nhưng vẫn rất gần gũi với những câu thơ: "Trước gió phất phơ Long hóa Mã/Trên mây lấp loáng Mã thành Long/ Đồ thơ chở nặng nền luân lý/Cảnh vật phô bày cuộc biến thông". Đây không phải là một con ngựa nòi, một chiến mã mà là con long mã chở Đồ thư tức Hà Đồ, Lạc Thư tạo nên nền văn tự, văn học, văn hóa, văn minh, triết học Á Đông, chồng sách trên lưng tượng trưng cho Đồ Thư, Long Mã chở nền luân lý cương thường