✨Khương Duy

Khương Duy (姜維, bính âm: Jiang Wei, 202–264), là một đại tướng của nhà Thục Hán thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc.

Nguyên là một quan nhỏ của Tào Ngụy, ông bất đắc dĩ đã phải hàng Thục Hán, phục vụ dưới quyền Gia Cát Lượng, rồi Tưởng Uyển, Phí Y. Sau khi Phí Y bị ám sát, Khương Duy nắm được binh quyền và nhiều lần tấn công Tào Ngụy nhằm kế tục di nguyện khôi phục nhà Hán của Gia Cát Lượng, nhưng kết quả là khi thắng khi bại, không giành được thắng lợi đủ lớn. Cuối cùng quân Ngụy tấn công, vua Thục Hán là Lưu Thiện bạc nhược đầu hàng, tuy nhiên Khương Duy vẫn giữ vững lòng trung, ông không chịu làm hàng tướng mà lập kế khôi phục nhà Thục Hán, nhưng cuối cùng thất bại và tử trận.

Trong tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa, Khương Duy được xây dựng sát với lịch sử, là học trò và người kế thừa trung thành di nguyện "Bắc phạt trung nguyên, khôi phục Hán triều" của Gia Cát Lượng. Để tăng thêm tính hấp dẫn, ông được nhà văn La Quán Trung thêm thắt một số chiến công hư cấu.

Thân thế

Khương Duy tự là Bá Ước (伯約), người huyện Ký, Thiên Thủy. Cha ông là Khương Quýnh (có bản dịch là Khương Duật) từng làm chức Công tào trong quận.

Cha mất sớm, Khương Duy sống với mẹ, say mê Kinh học của Trịnh Huyền, làm chức Thượng kê duyên (ghi chép) trong quận, sau đó được lên chức tùng sự. Do cha ông tử trận trong lúc bảo vệ Thái thú chống lại người Khương, Nhung nổi dậy, nhà Ngụy phong cho ông làm chức Trung lang, được tham dự việc quân ở quận.

Năm Duyên Hi thứ bảy (244), Tào Sảng kéo đại quân đến đánh Thục ở Hán Trung (漢中), Phí Y được giao dẫn binh ra chống cự. Y đánh bại quân Ngụy ở Hưng Thế (興勢), được phong làm Thành Hương hầu.

Khương Duy nghe tin Quách Hoài đã đến Thao Thủy, lo lắng phải rút chạy. Các tướng Thục là Cẩu An, Lý Hâm ở Khúc Sơn cô thế, bèn ra hàng.

Bị Phí Y kềm chế

Mỗi khi Duy muốn khởi quân đánh Ngụy, Phí Y thường không đồng tình, cắt giảm số quân đem theo xuống còn chưa đến một vạn người, ở Hán Thọ.

Đánh Ngụy lần thứ 4

Mùa hạ năm Diên Hi thứ 13 (253), Khương Duy dẫn mấy vạn quân tiến ra Thạch Doanh (石營), theo lối Đổng Đình, tiến đến Nam An. Thứ sử Ung Châu là Trần Thái đóng quân giữ vững Lạc Môn (洛門), Duy hết lương phải lui về.

Đánh Ngụy lần thứ 6

Năm 255, Khương Duy lại một lần nữa đề nghị xuất quân bắc phạt. Trương Dực phản đối, cho rằng "nước nhỏ dân mệt, không nên lạm dụng vũ lực". Duy không đồng tình, vẫn quyết tâm xuất quân. Lúc này phía Ngụy đã có nhiều thay đổi: Quách Hoài đã mất, Trần Thái thay thế làm Chinh Tây tướng quân, còn Vương Kinh thế vào chỗ Trần Thái làm Thứ sử Ung châu. Hạ Hầu Bá sợ bị họ Tư Mã giết, chạy qua Thục đầu hàng và được phong đại tướng.

Cuối năm, Khương Duy cùng với Hạ Hầu Bá, Trương Dực tiến ra Địch Đạo (狄道). Quân Thục đại phá Vương Kinh ở bờ tây sông Thao Thủy, giết chết hơn một vạn quân địch. Kinh lui quân giữ chặt thành Địch Đạo, bị Duy vây hãm ở đó. Khương Duy không nghe, tiếp tục bao vây nhưng nhiều ngày không hạ được thành. Phía Ngụy sai Chinh Tây tướng quân Trần Thái cùng Đặng Ngải, Hồ Phấn, Vương Bí, Tư Mã Phu tiến binh giải vây. Khương Duy dùng kế giả đi vòng ra sau quân của Tự, trong lúc Tự vội lui binh thì Duy quay lại, vượt qua Kiều Đầu hướng về Kiếm Các.

Cùng lúc đó, Chung Hội đem quân tấn công Hán thành (漢城) và Lạc thành (樂城), đồng thời phái tướng tấn công ải Dương An. Tướng Thục giữ ải là Tưởng Thư mở cửa ra hàng, còn Phó Thiêm tử trận. Chung Hội đánh Lạc thành không được, nghe báo đã chiếm được ải Dương An liền dẫn quân đi qua lối đó. Các tướng sĩ đều tức giận, tuốt đao chém xuống đá.: :"Bệ hạ hãy nhẫn nhục ít ngày, thần sẽ khiến xã tắc chuyển nguy thành an, nhật nguyệt mờ rồi lại sáng".

Thất bại và bị giết

Trong các tướng bị giam, Hồ Liệt có con là Hồ Uyên đang ở ngoài. Uyên được cha mật báo cho biết việc làm của Chung Hội, bèn ngầm dẫn quân bản bộ cùng Vệ Quán đánh vào Thành Đô, cứu các tướng Ngụy ra. Hồ Liệt trong ngục cũng phao tin rằng Chung Hội chỉ tin tưởng Khương Duy và định chôn sống tất cả quân Ngụy. Vì vậy các tướng sĩ nước Ngụy đều nổi giận, tập hợp binh mã đánh Chung Hội. Khương Duy và Chung Hội không chống nổi cuộc nổi dậy của các tướng Ngụy nên bị giết ở Thành Đô đầu năm 264. Chết trong loạn quân còn có Trương Dực, Tưởng Bân, Tưởng Hiển, Vệ Kế cùng thái tử Lưu Tuyền.

Khương Duy mất năm 62 tuổi. Họ hàng ông sau đó cũng bị giết. Sách Thế ngữ (世語) ghi rằng khi quân Ngụy phanh thây Khương Duy, người ta nhìn thấy quả mật của ông to bằng một đấu (斗).

Sách Hoa Dương Quốc chí cho rằng Khương Duy xui Chung Hội giết hết cả 10 vạn quân Ngụy và được Chung Hội nghe theo, nhưng các sử gia hiện nay cho rằng điều đó không thực tế vì không thể dễ dàng thực hiện được, mà ý định của Khương Duy chỉ giết các tướng Ngụy; do Hồ Liệt phao tin đồn phóng đại lên rằng Chung Hội muốn giết hết họ, làm cho các binh sĩ Tào Ngụy sớm biết tin và bị kích động mạnh nên cùng nhau hành động phản kháng; chính lời đồn của Hồ Liệt làm hỏng mưu kế của Khương Duy. Khương Duy chỉ đánh vào vùng biên viễn phía tây nước Ngụy. Vì nhà Tào Ngụy cai trị trung nguyên nên việc "đánh Ngụy" được gọi là đánh trung nguyên.

Gia quyến và hậu thế

Phụ thân của Khương Duy là Khương Quýnh (姜冏), làm chức Công tào trong quận Thiên Thủy. Khi người Nhung và người Khương chống lại nhà Ngụy, Khương Quýnh bảo vệ cho thái thú và bị tử trận.

Sách thế phả Đại Đường sắc tu liệt sơn tứ nhạc Thiên Thủy quận Khương tính cổ phả tổng thế hệ (大唐敕修烈山四岳天水郡姜姓古譜總世系) ghi nhận rằng Khương Duy có một người vợ họ Liễu (柳).

Sau khi mưu trá hàng thất bại, Khương Duy tử nạn và gia quyến bị diệt. Tuy nhiên theo Tân Đường thư thì đến đời Đường có các tướng Khương Bảo Nghị (姜寶誼) đại thần đầu triều Khương Khác (姜恪) được cho là hậu duệ của Khương Duy.

Nhận định

Khương Duy xuất thân là tướng nước Ngụy nhưng gần như cả cuộc đời ông phục vụ nước Thục. Gia Cát Lượng đã nhìn nhận đúng về lòng trung thành với nhà Hán của Khương Duy ngay trong thời gian đầu.

Khương Duy có tài kiêm văn võ, có chí lập công danh, cả đời ông sống cần cù tiết kiệm – giống như phong cách của Gia Cát Lượng. Người đồng liêu của ông là Khước Chính – đã theo Hậu chủ Lưu Thiện sang hàng Ngụy - có nhân định về ông như sau: :"Khương Bá Ước nắm quyền thượng tướng, dưới một người trên vạn người, vậy mà nhà cửa ông lại sơ sài cũ nát, trong nhà cũng không có vật gì quý giá. Ông không có vợ bé, không có thê thiếp thân cận, hậu đường không có đàn sáo hát ca, quần áo chỉ cần đủ mặc, xe ngựa chỉ cần chỉnh tề, không hề có yêu cầu cao xa gì. Việc ăn uống của ông cũng rất hạn chế, không thừa không thiếu là được. Triều đình cung cấp vật dụng tiền nong cho ông, ông liền phân phát hết... Mọi người cho rằng Khương Duy đầu hàng hai nơi, mình thì bị giết, tông tộc bị diệt, vì vậy chỉ trích ông mà không suy xét các mặt khác của ông. Đó chính là theo nghĩa "khen chê" của Kinh Xuân Thu mà nêu cao. Con người Khương Duy học không biết mỏi, tiết kiệm hết mình, thật đáng cho muôn đời học tập".

Bàn về cái chết của ông, đời sau có cách nhìn nhận khác nhau. Tôn Thịnh tỏ ý bài bác, cho rằng Khương Duy là bất trung, bất nghĩa.

Các sử gia Trung Quốc hiện đại coi nhận định của Tôn Thịnh là hoàn toàn sai lầm. Khương Duy phải sang hàng Thục vì bị ngăn đường về nhà, buộc phải đầu hàng nước địch, không thể coi là bất nghĩa; nước mất nhưng không chết theo ngay, một là vì vâng lệnh Hậu chủ Lưu Thiện, hai là vì mưu kế khôi phục, không thể nói là ông không trung.

:Khước Chính luận như thế [về Khương Duy], ấy mới thật đáng khen, chẳng thể bảo rằng Duy trước sau làm việc đều được chuẩn mực cả. Nói rằng "nghi biểu một thời", ấy là chỉ ở việc hiếu học và thanh bạch thôi vậy. Nguyên uỷ truyện này [Tam quốc chí] và sách Nguỵ lược đều nói rằng Duy vốn không có ý phản bội, chỉ vì bị bức bách mới phải theo về Thục. Tôn Thịnh lấy điều ấy để chê trách, nghĩ rằng chỉ nên trách Duy đã trái lời mẹ già. Thế đã là quá lắm rồi, sao lại còn chê trách cả Khước Chính vậy.

Các sử gia Trung Quốc coi những ý kiến của Bùi Tùng Chi và Khước Chính về ông là "tận tình tận lý, đủ thuyết phục người" :Học theo lối Vũ hầu :Mật lớn, gan ai địch? :Lòng trung vững một màu :Thương thay khi tự vẫn :Xiết bao nỗi thảm sầu!

Trong trò chơi Dynasty Warriors và Warriors Orochi của Nhật Bản được sản xuất bởi hãng Koei, Khương Duy là một trong những nhân vật chính của phe Thục Hán. Ông được miêu tả là một viên tướng trẻ tuổi, tận tuỵ, trung thành, là học trò của Gia Cát Lượng.