✨Họ Sổ

Họ Sổ (danh pháp khoa học: Dilleniaceae) là một họ trong thực vật có hoa. Họ này được các nhà phân loại thực vật công nhận rộng khắp. Đối với các nhà làm vườn thì chi Hibbertia rất đáng chú ý do chi này chứa nhiều loài có giá trị thương mại trong nghề làm vườn.

Họ này chứa khoảng 10-11 chi với khoảng 300-500 loài, được tìm thấy trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới cũng như toàn bộ Australia, mở rộng sang vùng ôn đới ấm. Các loài chủ yếu là cây thân gỗ và cây bụi như các loài trong chi Dillenia, nhưng cũng có dạng dây leo hay cây thân thảo lâu năm (ít gặp) như ở Pachynema.

Hệ thống APG II năm 2003 (không thay đổi từ hệ thống APG năm 1998), cũng công nhận họ này và không đặt nó vào bộ nào mà đặt nó trong nhánh core eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự phần lõi).

Trong hệ thống APG III năm 2009 người ta vẫn không đặt nó và bộ nào.

Đặc điểm

Các loài trong họ Sổ là cây ưa ẩm vừa phải hay hơi khô. Lá đơn sớm rụng, mọc so le hoặc mọc đối (hiếm gặp). Mép lá thường nguyên hay hơi có khía. Hoa lưỡng tính, mọc đơn độc hoặc thành cụm. Bao hoa với tràng và đài hoa riêng biệt. Bộ nhị 15-150, ít khi 1-10. Nhị 15-150 (nhiều), ít khi 1-10. Bao phấn đính gốc hay hợp sinh. Bộ nhụy 1-20 lá noãn, thường là lá noãn rời hoặc ít gặp hơn là lá noãn tụ. Bầu nhụy thượng với 2-7 ngăn, nhiều noãn với 1-20 noãn trên mỗi ngăn khi lá noãn tụ. Quả khi lá noãn rời là dạng quả đại hay quả bế, khi lá noãn tụ là quả nang.

Lá của các loài nói chung rộng và phát triển khá tốt, nhưng ở Pachynema và một số loài Hibbertia nghĩa hẹp thì chúng bị biến đổi mạnh. Hoa chủ yếu là sặc sỡ và nhiều màu sắc với các thành phần sinh sản dễ thấy. Thụ phấn nhờ rung động cánh côn trùng là phổ biến trong họ này. Quả của một số loài như Dillenia indica (sổ bà, sổ Ấn, tiêu biều) là ăn được.

Phân loại

nhỏ|phải|[[Dillenia suffruticosa]] Vị trí của họ này trong cây phát sinh chủng loài và phân loại của nó trong số thực vật hai lá mầm thật sự (eudicots) là không chắc chắn. Một số nghiên cứu gợi ý rằng Dilleniaceae có thể là chị em với Rhabdodendraceae, một nhánh từng được coi là chị em với toàn bộ phần còn lại của Caryophyllales. Chi Rhabdodendron và các thành viên trong họ với vị trí đáng nghi vấn này chia sẻ một số đặc trưng hình thái, nhưng người ta đã phát hiện ra rằng Rhabdodendraceae trên thực tế chỉ là chị em với các thành viên phần lõi của bộ này.

Một tình huống có thể khác đặt Dilleniaceae như là một nhóm cổ, có quan hệ chị em với nhánh superrosidae (do họ này chia sẻ một số đặc điêm hình thái chung với Vitales) nhưng điều này cũng không được chứng minh tuyệt đối.

Phân họ và chi

• Phân họ Delimoideae: 1 chi, 44 loài liên nhiệt đới. ** Tetracera (gồm cả Delima): Dây chiều, chặc chìu, tứ giác.
• Phân họ Doliocarpodeae: 5 chi, khoảng 68 loài Tân nhiệt đới. Curatella Davilla (bao gồm cả Tigarea) Doliocarpus Neodillenia ** Pinzona
• Phân họ Hibbertioideae: 1 chi, 115-225 loài từ Madagascar tới Fiji, nhưng gần như tất cả các loài đều là đặc hữu Australia. ** Hibbertia (bao gồm cả Adrastaea, Candollea, Hemistemma, Pachynema, Trimorphandra, Trisema)
• Phân họ Dillenioideae: 4 chi, 75 loài từ Madagascar tới Fiji, phần lớn thuộc khu vực Ấn Độ-Malesia, ít loài tại Australia. Acrotrema Didesmandra: Đặc hữu Borneo. Dillenia (bao gồm cả Capellia, Colbertia, Lemidia, Neowormia, Reifferscheidia, Syalita, Wormia): Sổ. Schumacheria

Phát sinh chủng loài

Các mối quan hệ trong họ này là [Tetracera (dây leo) [Doliocarpus, Davilla v.v. (núm nhụy hình khiên) [Dillenia (cuống lá ôm thân) + Hibbertia]]].

Cây phát sinh chủng loài trong phạm vi họ Sổ dưới đây dựa theo Horn (2009).