✨Hình tượng loài thú trong văn hóa

nhỏ|phải|Những con [[tê giác châu Phi, ngày nay, chúng là biểu tượng của sự nghiệp bảo tồn động vật, trong lịch sử chúng từng được xem như loài thần thú trị thủy]] nhỏ|phải|Họa phẩm về một con [[chó săn, con chó trong văn hóa phương Tây là người bạn tốt nhất của con người (Man's best friend)]] nhỏ|phải|Tranh vẽ về cảnh một con [[heo nái đang cho bầy con bú, thể hiện cảnh thôn quê và sự phồn thực]] nhỏ|phải|Tượng anh hùng trên [[chiến mã]] nhỏ|phải|Vận phẩm trang trí lông chồn Hình tượng loài thú (động vật có vú) hay hình tượng những con thú đã để lại nhiều dấu ấn đậm nét trong đời sống vật chất và tinh thần của con người. Động vật có vú nói chung đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra và duy trì đời sống của con người mà trên đó đã góp phần phác thảo, định hình một phần yếu tố của nền văn hoá của con người. Chăn nuôi thú là công cụ trong sự phát triển của nền nông nghiệp và văn minh nhân loại, làm nông nghiệp thay thế việc săn bắt trên khắp thế giới. Trong sự biến thiên của hình thái kinh tế xã hội, sự kiện chăn nuôi tách khỏi trồng trọt đánh dấu một bước phát triển mới trong nấc thang của xã hội loài người. Trong đó, các loài vật nuôi được nuôi nhiều nhất là loài thú, cụ thể là chó, mèo và thỏ.

Về mặt kinh tế, động vật có vú cung cấp các sản phẩm từ sữa và phần lớn thịt cho con người ăn như là một loài thực phẩm thiết yếu, dù là được chăn nuôi hay bị săn bắn (thịt rừng). Các loài thú cũng mang lại da và len cho quần áo và các trang thiết bị tạo ra sự phát triển của ngành thuộc da và dệt sợi. Cho đến khi có sự vận chuyển cơ giới, động vật có vú được thuần hóa cung cấp một lượng lớn năng lượng sử dụng cho công việc và vận chuyển. Chúng phục vụ như là các mô hình trong nghiên cứu sinh học, chẳng hạn như trong di truyền, và trong thử nghiệm ma túy và sau này là thử nghiệm chất nổ. Diamond quan sát thấy rằng những loài thú lớn đã được thuần hóa có chung một tập hợp các đặc điểm mong muốn, chúng có chế độ ăn uống không cầu kỳ mà con người có sẵn, dễ kiếm cho chúng, chúng chóng lớn, mắn đẻ, thuần tính; chúng dễ dàng sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt, chúng có hệ thống phân cấp thống trị bầy đàn thuận tiện cho con người vì luôn xem con người là con đầu đàn để phục tùng, và chúng luôn điềm tĩnh khi bị giam nhốt.

Về mặt văn hoá và đời sống, động vật có vú là vật nuôi phổ biến nhất, với hàng chục triệu con chó, mèo và các động vật nuôi khác bao gồm thỏ nhà và chuột lang, chuột cảnh được nuôi bởi các gia đình trên thế giới. Những con súc vật được nuôi với số lượng lớn như bò (1,4 tỷ con), cừu (1,2 tỷ con), lợn (1 tỷ con) và thỏ (700 triệu con). Các nền kinh tế nông nghiệp mới, dựa trên các động vật có vú thuần hóa, đã gây ra sự tái cấu trúc triệt để các xã hội loài người, những thay đổi trên toàn thế giới về đa dạng sinh học và những thay đổi đáng kể về địa hình và bầu khí quyển Trái Đất là những kết quả quan trọng. Năm 1997, gia súc cung cấp khoảng 25 đến 64% sức sản xuất trong trồng trọt trong các hệ thống tưới tiêu trên thế giới, và 300 triệu súc vật cày kéo được sử dụng trên toàn cầu trong nông nghiệp quy mô nhỏ, hộ gia đình.

Tổng quan văn hóa

Vai trò đời sống

nhỏ|phải|Họa phẩm về quầy thịt ở [[chợ, thịt từ loài thú nhiều nhất trên quầy]] Động vật có vú là một bộ phận lớn của các loài gia súc chăn nuôi cho thịt và các sản phẩm từ sữa trên toàn thế giới, dù được canh tác một cách kỹ lưỡng hay bởi sự di chuyển của động vật hoang dã. Chúng bao gồm khoảng 1,4 tỷ con bò, 1,2 tỷ con cừu, 1 tỷ con lợn, và trên 700 triệu con thỏ. Giá trị sản xuất chăn nuôi gia súc toàn cầu năm 2013 ước tính đạt khoảng 883 tỷ đô la. Jared Diamond nhận thấy rằng các động vật có vú lớn đã được thuần hoá tiêu thụ một chế độ ăn uống mà con người có thể cung cấp, chúng tăng trưởng nhanh và sinh sản thường xuyên và luôn sẵn sàng sinh sản.

Chúng có hệ thống phân cấp thống trị của đàn gia súc thuận tiện và luôn điềm tĩnh khi bị giam nhốt. Carlos Driscoll và các đồng nghiệp đã đưa ra một kết luận tương tự, quan sát thấy rằng thú nuôi đã được thiết kế một cách thông minh để thay đổi thành phần di truyền của sinh vật tự nhiên đã làm cho các công cụ thực sự. Theo một nghĩa nào đó, nông dân thời kỳ đồ đá mới là nhà di truyền học đầu tiên và nông nghiệp là đòn bẩy mà họ cải biến thế giới. Đối với các bộ tộc du mục, việc nuôi các loài vật này mang đến cho họ một nguồn giá trị rất to lớn. Việc nuôi dê và cừu thực sự phù hợp với điều kiện của các tộc du mục bởi chúng không đòi hỏi quá nhiều công sức chăm sóc.

Từ xưa, lông thú và da thú được đan, may thành quần áo. Gia súc dã cung cấp một phần lớn nguyên liệu da thành phẩm được sử dụng cho các sản phẩm quần áo như giày dép, túi xách và thắt lưng và những mặt hàng thời trang. Len đã được sử dụng trong nhiều thế kỷ cho quần áo bao gồm cả phù hợp và cũng như hàng dệt kim. Nguồn gốc của len từ cừu, và sau đó là một số giống dê lấy len. Ở thần thoại Na Uy có “Berserker” nghĩa là “bear coat” (áo choàng gấu) để chỉ một lớp da thú lớn thường được các chiến binh khoác trong khi chiến đấu, các chiến binh dũng mãnh nhất kiểu này được truyền tụng là có bản tính thú vật, dã man như loại da thú mà họ choàng trên người, hầu hết mặc da gấu nhưng Úlfhéðnar là mang bộ da sói.

Ngoài ra, chăn nuôi gia súc được ví như có một đồ dự trữ của người xưa, vì nó cung cấp một không gian dự trữ dinh dưỡng cho ngày mai, trong quá trình chăn nuôi, họ nhận ra các loài vật này đều nuôi con bằng sữa mẹ, có nghĩa là sữa của chúng là bổ dưỡng, từ đó, đã học được cách vắt sữa từ các loài thú để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng và cũng có ý nghĩa hạn chế tập tính giết thú lấy thịt, vì việc vắt sữa cung cấp nguồn dinh dưỡng lâu dài hơn hẳn. Con người nhờ có tiến hóa và tập tính chăn nuôi động vật lấy sữa đã dẫn đến thói quen uống sữa ngay cả khi đã trưởng thành. Sữa được coi là thực phẩm lành mạnh, các loại chất dinh dưỡng đều được tìm thấy trong sữa, các vitamin, khoáng chất, protein, carbohydrate và chất béo thiết yếu có trong sữa làm cho nó trở thành một thực phẩm tốt cho con người.

Gia súc đang lao tác bao gồm gia súc (trâu, bò, lạc đà, ngựa) đã được sử dụng để làm việc và vận chuyển sản phẩm nông nghiệp, số lượng chúng giảm đi khi chuyên chở cơ giới hoá và hiện đại hóa. Năm 2004, chúng vẫn cung cấp khoảng 80% năng lượng cho các trang trại nhỏ chủ yếu ở các nước nghèo, và khoảng 20% lượng vận tải thế giới, chủ yếu ở các vùng nông thôn. Ở vùng núi non không phù hợp với xe có bánh lái, súc vật tiếp tục vận chuyển hàng hoá đắc lực. Ở những vùng hạn chế về công suất máy móc, một số loại gia súc được sử dụng không chỉ để làm đất và các mục đích trang trại khác, mà còn để vận chuyển người và hàng hóa, nhất là những vùng núi non, đồi đèo, rẻo cao, địa hình hiểm trở khi phương tiện cơ giới là chưa thể (ngựa thồ).

Chăn nuôi gia súc cung cấp nhiều loại thực phẩm và sản phẩm phi thực phẩm; thứ hai bao gồm da, len, dược phẩm, sản phẩm xương, protein công nghiệp và chất béo. Đối với nhiều lò mổ, rất ít sinh khối động vật có thể bị lãng phí khi giết mổ. Ngay cả những chất trong ruột bị loại bỏ khi giết mổ có thể được thu hồi để sử dụng làm phân bón. Phân gia súc giúp duy trì độ phì nhiêu của các vùng đất chăn thả. Phân chuồng thường được thu thập từ các chuồng trại và khu vực cho ăn để bón cho đất trồng trọt. Ở một số nơi, phân thú được sử dụng làm nhiên liệu, trực tiếp (như ở một số nước đang phát triển), hoặc gián tiếp (như một nguồn mêtan để sưởi ấm hoặc để tạo ra điện).

Động vật có vú đóng vai trò quan trọng trong khoa học như động vật thực nghiệm với những thí nghiệm trên động vật, cả trong nghiên cứu sinh học cơ bản, như di truyền, và trong việc phát triển các loại thuốc mới, phải được kiểm tra một cách triệt để để chứng minh sự an toàn của chúng. Hàng triệu động vật có vú, đặc biệt là chuột bạch, được sử dụng trong các thí nghiệm mỗi năm. Một tỷ lệ nhỏ các động vật có vú là động vật linh trưởng không phải là con người, như khỉ nâu đỏ và khỉ ăn cua, được sử dụng trong nghiên cứu cho sự giống nhau của chúng với con người nhất là về hệ gen, đặc điểm cơ thể và tập tính. Trong các loài thú thì loài chuột có vai trò quan trọng trong nền khoa học như là vật thí nghiệm lý tưởng về sinh học, khi ngành di truyền học có những bước đi đầu tiên thì chuột được coi như một vật mẫu khoa học rộng rãi. Với thân hình nhỏ bé, khả năng sinh sản nhanh (21 ngày mang thai) và tương đồng với con người về sinh lý và di truyền (90% các gien người giống chuột), chuột trở thành vật thí nghiệm tối ưu, rẻ tiền, sẵn có.

Trong quan niệm

Một số loài thú hiện diện trong văn hóa truyền thống trên khắp thế giới, hàm chứa những ý nghĩa tích cực, linh thiêng và cả những ý nghĩa tiêu cực. Những biểu tượng của các loài thú thường thấy như Sư tử vốn là vua của muôn thú, không e sợ bất cứ loài thú nào, tiếng hống, tiếng gầm của sư tử còn khiến loài khác phải khiếp sợ mà khiếp phục. Voi được coi là biểu tượng về sức mạnh của tinh thần, một con voi to lớn hoang dã thì dường như không thể kiểm soát nổi nhưng khi được thuần hóa thì chúng được chế ngự với tinh thần bất khuất, không quay về bản tính hoang dã xưa. Tê giác thì là loài vật được xuất hiện trong bài “Kinh tê giác” và trở thành biểu tượng cho những người tu hành kiên trì dù cho không có bạn tu hành nhưng vẫn một mình tu tập tâm ý cho đến ngày giải thoát. Ngựa tượng trưng cho sự trung thành, nhanh nhạy, gần gũi với con người cũng là biểu tượng của năng lượng và sức lực trong việc hành pháp.

Trâu là con vật mang nhiều đức tính tốt như hiền lành, bền bỉ, mạnh mẽ, trâu được coi là biểu tượng của sự an lành, no đủ, mang lại may mắn và tài lộc dồi dào, con trâu vốn là loài có bản tính siêng năng, nhẫn nại không hung hăng nhưng lại vô trí, phật giáo Đại thừa thường lấy việc chăn trâu dụ cho việc luyện tâm cần công phu tu tập lâu ngày. Gấu là biểu tượng may mắn đối với những người Mỹ bản địa, người Siberia cổ và nhóm những người di cư tới Alaska (Mỹ). Còn chuột thì nếu thấy chuột xuất hiện trong nhà vào ban trưa là điềm báo gia chủ dễ bị hao tài, nếu thấy chuột reo trong nhà lại là báo tin vui, nếu đặt bẫy chuột và thấy có hai con cùng sập bẫy thì gặp được may mắn, nếu chuột kéo nhau hàng đàn ra khỏi nhà nào báo hiệu trong nhà sẽ gặp nhiều bất hạnh rủi ro. nhỏ|phải|Cầy Fosa trong mê tín của dân địa phương là sinh vật nguy hiểm Sự mê tín, niềm tin về việc biết trước hoặc thay đổi được một số điều vận rủi tồn tại khắp nơi trên thế giới, đó là các "động vật ma thuật" gồm cả những con vật thần thoại không được khoa học công nhận và các loài có tồn tại trên thực tế và được cho là có khả năng ma thuật đối phó với tâm lý mê tín dị đoan lại là lĩnh vực đạo đức khá tế nhị đối với các nhà bảo tồn nếu chỉ nói một cách đơn giản với mọi người là hãy từ bỏ niềm tin của họ đi thì điều đó có thể làm hỏng cả một hệ thống niềm tin phức tạp kết nối mọi người với thiên nhiên, cả giới khoa học cũng ngại đụng chạm tới vấn đề mê tín cho thấy văn hoá dân gian có thể gây ảnh hưởng tới mức nào.

Ở phương Tây niềm mê tín phổ biến nỗi người ta kiêng kỵ mèo mun xem loài mèo đen là gắn liền với phù thủy, cái chết, điềm gở, bị đồn nhập hồn vào xác chết, còn trên khắp Nam Mỹ, nỗi bất hạnh và xui xẻo cũng thường được gắn với loài vật bốn chân này và những loài thú khác, tại Chile, loài mèo đốm kodkod còn được gọi là guiña (Leopardus guigna) loài mèo hoang nhỏ nhất trên lục địa Nam Mỹ lại bị coi là kẻ trộm, và nếu chúng xông vào chuồng gà thì gia đình sẽ có người chết. Loài cầy Fossa hay cầy báo (Cryptoprocta ferox) là loài động vật săn mồi, reo rắc sự sợ hãi cho những người mê tín tại đảo Madagascar nhưng không nguy hiểm đối với con người như người như trong chuyện kể dân gian.

Hình ảnh con cáo hơi thảo mai, lươn lẹo, nên thường sử dụng tính từ “cáo già” thể hiện sự tiêu cực, chỉ ai đó chỉ biết đạt mục đích cho mình. Con cáo là tâm điểm trong nhiều tín ngưỡng dân gian từ thời Đế chế Inca. Trong các câu chuyện dân gian của người Inca, cáo được coi là kẻ lừa dối và kín đáo, Tại Brazil thì loài cáo ăn cua (Cerdocyon thous) bị coi là đem lại những chuyện xui xẻo ở Brazil, nhiều nơi ở Brazil, cáo ăn cua bị coi là loài vật nham hiểm, đem đến toàn điều xui xẻo, vì là loài thú ăn tạp cho nên việc chúng đi kiếm mồi vào mùa mưa và hay mò bắt ăn cua trên vùng đồng bằng ngập nước tạo ra xung đột với con người và con người ta không tin tưởng các loài vật đe dọa đến gia súc, gia cầm của họ và coi chúng là đối thủ cạnh tranh trong cuộc săn mồi.

Sống trong khu rừng tre rậm rạp nhất Chile thuộc vùng rừng trên dãy núi Andes ở miền nam lục địa Nam Mỹ là một loài vật sống về đêm khá gây tò mò, loài khỉ bụi rậm nhỏ trong tiếng Tây Ban Nha nó được gọi là Monito del monte (Dromiciops gliroides) là một loài khỉ núi bé nhỏ, trông giống như chuột sóc, nhưng là một loài thú có túi vô hại, nhưng tâm lý mê tín ở địa phương cũng đẩy loài này vào tình trạng rủi ro vì về việc người dân địa phương đốt trụi những căn nhà khi phát hiện ra là có khỉ bụi rậm nhỏ ở bên trong, chuyện nay rõ ràng là chuyện xui xẻo cho cả loài động vật này lẫn cho chủ nhà, và cảnh này đã xảy ra lặp đi lặp lại qua năm tháng, cách hiểu về loài khỉ núi bé nhỏ này ở mọi người là khác nhau, ở một số nơi nó thể hiện sự xui xẻo, nhưng ở một số nơi khác nó lại được cho là đem đến sự may mắn. Nhân sư nổi tiếng ở Hy Lạp là con từng gác cửa vào thành phố Thebes, nó thường đưa ra những câu hỏi bí hiểm cho những ai muốn vào thành. Một trong những câu đố nổi tiếng nhất của nhân sư chính là: “Sinh vật nào đi bằng 4 chân vào buổi sáng, 2 chân vào buổi trưa và 3 chân vào buổi chiều, và khi nó càng đi bằng nhiều chân thì nó càng yếu”.

Trong văn hóa phương Tây có loài Điểu sư (Gryphon) là một sinh vật trong những câu chuyện thần thoại với thân, đuôi và chân sau của loài sư tử trong khi đó đầu, cánh và móng vuốt ở chân trước của loài đại bàng, đây là hình tượng phổ biến trong điêu khắc, tạc tượng trên các công trình kiến trúc ở châu Âu. hình dáng cơ bản của nó gần như tương tự với sư tử và trong lượng trung bình của một con Điểu sư sẽ là khoảng 240 kg, nếu tính tỷ lệ trọng lượng cơ thể với chiều dài của sải cánh thì loài này phải có sải cảnh dài ít nhất 24 mét, nghĩa là chiều dài của 1 bên cánh tương đương với một tòa nhà 4-5 tầng do đó, đây là những sinh vật trong truyền thuyết.

Những con dã thú hình người ở thời tiền Thiên chúa châu Âu ở một số nền văn hóa thì chúng còn là sinh vật kỳ vĩ. Ở rất nhiều xã hội khu vực Ấn–Âu và gốc Đức, khái niệm con người trở thành một loài động vật, hoặc ít nhất là hấp thụ những thuộc tính, tài năng và phẩm chất của chúng, thường được gắn liền với tầng lớp chiến binh. Các nền văn hóa thời xưa ở châu Âu nhận ra rằng có một phần sức mạnh đến từ bản chất thú vật và tàn ác, và đó là thứ họ tự nguyện hòa mình vào mà họ có thực sự tin rằng bản thân mình có thể triệu hồi (gọi hồn) và để linh hồn của sói và gấu nhập thân hoặc nếu đó đơn giản chỉ là một cách đơn giản để hù họa kẻ thù trên chiến trường đều không quan trọng bằng sự thật là họ sử dụng bản tính hoang dại là một công cụ để bảo vệ bộ tộc và nền văn minh của mình.

Nhân vật Quái thú trong tiểu thuyết cùng tên không thuộc về một loài động vật cụ thể nào, mà là một chimera tức sinh vật huyền thoại lai, có lẽ sẽ được xếp vào loại động vật ăn thịt nói chung, trong phiên bản hoạt hình năm 1991 thì Quái thú có cái đầu và sừng của một con trâu (một số phiên bản điện ảnh như trong phiên bản năm 2017 thì nó trông như sừng của sơn dương cong như Krampus), cánh tay và cơ thể của một con gấu, lông mày của một con khỉ đột, hàm, răng, nanh và bờm của một con sư tử, chiếc ngà của một con lợn lòi, chân và đuôi của một con chó sói. Nó cũng có nét giống với những con quái vật thần thoại như Minotaur hoặc người sói. Quái thú cũng có đôi mắt xanh, một đặc điểm cơ thể không thay đổi cho dù nó là quái thú hay con người. Trái ngược với đối tác ban đầu, Disney đã hình tượng hóa điều này, trong khi những mô tả nguyên gốc thì Quái thú có phần giống con lợn rừng về tổng thể, một số bộ phim thì mô tả nó giống như một dã nhân lông lá (như phiên bản năm 2009), trong phiên bản năm 1946 và phiên bản năm 2014 thì Quái thú có ngoai hình tổng thể của một con sư tử.

Trong nghệ thuật

Trong điêu khắc

nhỏ|phải|Tượng Kỳ lân ở Đài Loan Động vật là loài thú là đối tượng quan trọng trong điêu khắc, những người tiền sử từ thời đồ đá cũ đã tạo ra một số tác phẩm điêu khắc thú bằng hình chạm nổi. Trong tạo hình nghệ thuật, nhiều loài thú là đối tượng chủ yếu (dù tượng chim, cá cũng thông dụng) cho nghệ thuật điêu khắc, trong đó có điêu khắc tượng, phổ biến là tượng đồng, tượng đá và các dạng vật chất khác. Trong điêu khắc tượng đá, hình ảnh những con thú, đặc biệt là con thú cở lớn là nguồn cảm hứng khắc họa nổi bật, đa phần các con thú là loài bốn chân vì vậy, việc chạm khắc các tượng đá hình thú cở lớn khi đặt hạ sẽ tạo sự chắc chắn cho bức tượng, bốn cái chân thú thường được thiết kế như giá nâng đỡ và phân bố trải đều trọng lượng của bức tượng vì vậy có thể thiết kế và đúc những pho tượng thú hoặc thần thú khổng lồ để chưng bày trong không gian lớn.

Hình tượng ngựa và sư tử là một trong những tác phẩm điêu khắc đẹp nhất của người Assyria. Các nhà điêu khắc Ai Cập đã tạo ra các hình tượng tự nhiên như gia súc, lừa, hà mã, vượn. Các nghệ nhân điêu khắc Trung Quốc cổ đại đã tạo ra các tác phẩm điêu khắc động vật cở nhỏ (tượng thú nhỏ) bằng đồng và gốm. Động vật có vú là chủ đề chính cho tác phẩm điêu khắc của các bộ tộc du mục ở Âu-Á và Bắc Âu, họ đã trở thành cơ sở cho những tưởng tượng phóng đại phức tạp. Trong nỗ lực tưởng tượng các vị thần và các sinh vật thần thoại, các nhà điêu khắc đã sáng tạo ra những tác phẩm dựa trên sự kết hợp của hình dạng động vật và con người, ví dụ như Nhân mã, Minotaur và các vị thần đầu thú của thế giới cổ đại.

Nghệ thuật tạo hình dựa trên phong cách động vật này đã đóng góp vào truyền thống phong phú của nghệ thuật điêu khắc động vật trong nghệ thuật thời Trung cổ. Trong ngành tạc tượng có nhiều chủ đề đa dạng và phong phú về các loài vật, trong đó, con ngựa luôn chiếm một vị trí quan trọng trong nghệ thuật điêu khắc phương Tây, nhưng các loài động vật có vú khác cũng đã xuất hiện trong tác phẩm của các nhà điêu khắc như Giambologna vào thế kỷ 16 và Antoine-Louis Barye vào thế kỷ 19, cũng như nhiều nhà điêu khắc về vườn và đài phun nước. Trong số các nhà điêu khắc hiện đại đã sử dụng rộng rãi động vật hoặc các hình dạng giống động vật là Constantin Brancusi, Pablo Picasso, Gerhard Marcks, Germaine Richier, François Pompon, Pino Pascali và François-Xavier-Maxime Lalanne.

Ở một số nước trên thế giới, người ta tạc tượng nhân sư tức đầu người-mình thú, một số nơi thì tạc tượng kiểu đầu thú-mình người, người ta làm tượng nhân sư để hướng đến giá trị nhân văn, nghĩa là con thú có như thế nào thì vẫn mong muốn chúng có suy nghĩ và tình cảm của con người. Ngày nay, việc thi công đắp con vật, thú bằng chất liệu xi-măng đang được sư lựa chọn của nhiều trường học, khu vui chơi, khu du lịch, công viên, hình ảnh một bức tượng thú được đắp xi măng dần trở nên khá quen thuộc và phổ biến. Khi tạc tượng thú tả thực, để có bức tượng thú sinh động, nghệ nhân sẽ tìm hiểu về tập quán sống, khả năng phát triển, hình dáng cơ bản của chúng trong mọi trạng thái như hiền, hung hăng, hài hước, màu sắc thay đổi như thế nào khi còn nhỏ, trưởng thành, già, Ở Việt Nam, tại Chùa Phật Tích có tượng 10 linh thú bằng đá được công nhận là bảo vật Quốc gia. Tượng 10 linh thú bằng đá được tạo thành từng cặp đăng đối chầu trước cửa tam bảo gồm sư tử, voi, trâu, tê giác, ngựa. Sự hiện diện của 10 linh thú này với ý nghĩa chúng là những con vật có trong phật thoại vừa quy phục phật pháp vừa bảo vệ phật pháp, “Đám cưới chuột” có gam màu chủ đạo đỏ, xanh, vàng của dòng tranh dân gian Đông Hồ, những chú chuột là hình ảnh ẩn dụ cho người nông dân lam lũ, thật thà, chất phác, không chỉ là bức tranh dừng lại ở nghệ thuật giải trí đơn thuần mà người xưa muốn mượn hình ảnh chuột để minh chứng sống động cho quan hệ kẻ mạnh ức hiếp kẻ yếu trong xã hội phong kiến; mỉa mai, châm biếm một cách hài hước, sâu cay một tệ nạn xã hội cần lên án và loại bỏ.

Một số loài thú

Dưới đây là một số loài thú có thực được hiện diện trong các nền văn hóa truyền thống của các nước và dân tộc trên thế giới, bao gồm từ một số loài gia súc đến dã thú thường được chú ý đến (liệt kê chưa đầy đủ, xem các bài chi tiết):

Con bò

Trong nhiều nền văn hóa, trâu, bò tượng trưng cho quyền lực và sức mạnh. Chúng được coi là thủ lĩnh trong các loài động vật, cũng như được tôn thờ từ thời cổ đại. Trong xã hội tôn thờ các vị thần, bò đực được tôn vinh như biểu tượng của sự phì nhiêu. Sức mạnh và sự kiên định của bò đực giúp người thuộc cung này phát triển bền vững trong cuộc sống. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy rất nhiều hình ảnh của con bò trên các đồ trang sức, chạm khắc của văn hóa Hy Lạp, Ai Cập. Con bò là biểu tượng của sức mạnh, sự sung mãn đàn ông và sức khỏe. Người Hy Lạp coi con bò là linh vật trong tình yêu và khả năng sinh sản, cho bò đeo dây chuyền hay vòng hoa và tin rằng điều đó sẽ tăng khả năng sinh dục, cũng như đem lại may mắn về sức khỏe và năng suất của gia đình. nhỏ|phải|Tượng nữ thần bò Kamadhenu ở Ấn Độ nhỏ|phải|Hóa trang quỷ có sừng, với đôi sừng nhọn chĩa về phía trước là đặc trưng của cặp sừng bò Với những người di cư đến đây từ cổ đại và làm nghề nông, bò là thành viên gắn bó của gia đình. Bò cung cấp cho họ sữa, những sản phẩm từ sữa và những thứ thiết yếu như dầu đốt đèn (từ bơ) và phân bón. Bò trở thành con vật thiêng vì nó cung cấp những thứ thiết yếu cho lễ cúng tế của giáo sĩ Bà-la-môn và dân chúng. Trong thần thoại, Kamdhenu là Thần Bò, được Krishna chăn dắt, suốt đời đi theo Krishna. Bốn chân của Thần Bò được coi như bốn bản kinh Veda. Mỗi bộ phận trên cơ thể Thần Bò đều có một ý nghĩa tôn giáo như cặp sừng là biểu tượng của thần thánh, mặt bò là biểu tượng của mặt trời và mặt trăng, vai là thần lửa Agni, bốn chân tượng trưng cho dãy Himalaya.

Thần Bò được thần Brahma tạo ra cùng lúc với đẳng cấp Bà-la-môn. Trong khi các giáo sĩ Bà-la-môn đọc kinh Veda, Thần Bò lấy sữa của mình tạo ra bơ tinh khiết, dùng cho việc đốt lửa cúng tế. Sau thời đại Sử thi, việc tế sinh giảm dần vì người theo đạo Hindu chuyển sang ăn chay từ ảnh hưởng của đạo Phật và đạo Jain, đặc biệt là đối với tầng lớp giáo sĩ Bà-la-môn và bình dân tự do. Dần dần bò được coi là Gaumata (Mẹ Bò) rồi Aditi (Mẹ của các Thần). Con bò đực linh thiêng nhất trong Hindu giáo là bò Nandi, còn có tên khác là Kapin hoặc Kapil, cũng còn gọi là Nendi trong tiếng Khmer, và người Chăm gọi còn gọi là Limoaw Kapil.

Việc phái Vaishna (tín đồ theo vishnu) nổi tiếng trong đẳng cấp trung lưu sung túc và đẳng cấp thấp (thể hiện qua nhân vật Krishna chăn bò) giúp củng cố sự tôn vinh bò về mặt tôn giáo và khi người Hồi giáo đến xâm lược, biểu tượng bảo vệ bò được đưa ra nhằm khẳng định tình đoàn kết tôn giáo giữa các bản địa, con vật thiêng là bò cho sữa bò (bò cái). Bò đực liên quan ở chỗ con bò Nandi đã là kỵ thú của thần Shiva. Nhưng bò đực, nếu không dùng để làm sức kéo ở một số vùng nông thôn thì chỉ là con vật vô dụng, lang thang khắp nơi. Người Hindu cho rằng phân bò là thứ sạch sẽ, có thể dùng vào việc tẩy uế. Cho đến tận ngày nay, ở nhiều vùng nông thôn, công việc dọn dẹp vệ sinh đầu tiên của buổi sáng là dùng phân bò khô kỳ cọ lối vào nhà.

Hình tượng con bò phổ biến ở các lễ hội trên thế giới, chẳng hạn như vào tháng 2 hàng năm, thành phố Luzon ở Tây Ban Nha thường tổ chức sự kiện hóa trang mang tên "Lễ hội của quỷ và mặt nạ". Người tham gia chia thành hai phe, một số sơn mặt màu đen, đeo sừng bò và chuông bò để đóng giả làm quỷ, những người khác lại mang mặt nạ màu trắng, xua đuổi ma quỷ, lễ hội này được ghi chép lần đầu vào hồi thế kỷ 14 song thực tế còn có thể lâu đời hơn. Lễ hội Ustaritz là một phần trong nền văn hóa vùng Basque, người dân tổ chức nghi lễ này để đón mùa xuân đến đồng thời xua đuổi loài gấu tránh xa nơi họ sinh sống, họ mặc trang phục hóa trang, đeo mặt nạ và đội sừng bò. Trong đám tang của người Chăm Bà La Môn, bò Nandin thường được làm biểu tượng “Heng” mà Chăm gọi là Limoaw Kapil. Limoaw Kapil là một trong những biểu tượng được vẽ đầu tiên và dán trên nhà hỏa táng và đòn khiêng. Người Chăm quan niệm bò Kapil sẽ bảo vệ linh hồn người chết thoát khỏi sự cám dỗ của ma quỷ, bò Kapil là con vật chở linh hồn người chết được tái sinh.

Con ngựa

nhỏ|phải|Tượng đá về con kỳ lân phương Tây với tổng thể của một con ngựa Ngựa là một trong những loài vật được con người thuần hóa và sử dụng trong đời sống hàng ngày của cả người phương Đông lẫn người phương Tây. Xuất phát từ đặc điểm tự nhiên của loài ngựa mà hình tượng con ngựa trong văn hóa Đông hay Tây luôn đại diện cho những gì đẹp đẽ, nhưng cũng có những điểm khác nhau. Ở cả hai nền văn hóa, người ta đều coi ngựa là biểu tượng của lòng trung thành, sự phóng khoáng, vượt ra khỏi những giới hạn kiềm tỏa để vươn tới những điều lớn lao, ý nghĩa. Ngựa cũng là chủ đề khơi gợi nhiều nguồn cảm hứng trong thơ ca, nghệ thuật. Ở cả phương Đông và phương Tây, người ta có thể thấy có nhiều thơ phú, nhạc họa sáng tác dựa trên hình ảnh ngựa.

Ngựa vốn là loài vật gắn bó với con người, nằm trong “lục súc”. Trước khi kết thúc thời đại đồ đá mới, các cư dân Á Đông đã thuần hóa thành công 6 loại gia súc này trước tiên. Ngựa là một trong số các con vật được con người thuần dưỡng rất sớm nên đã có những gắn bó thân thiết với đời sống xã hội của loài người, đóng góp nhiều vào tiến trình văn minh của nhân loại. Ngựa là con vật thông minh, khôn ngoan, sống gần người và được con người yêu quý. Trong đời sống vất vả, ngựa không chê chủ nghèo mà luôn trung thành, cần mẫn lao động với chủ. Khi xông pha trận mạc, ngựa lại kề vai sát cánh, cùng chung sinh tử với chiến binh.

Nổi tiếng ở các nước phương Tây là điển tích "Con ngựa gỗ thành Troia" của Hy Lạp, là con ngựa đã làm nên chiến thắng lịch sử của quân Hy Lạp trong cuộc chiến ròng rã hơn một thập kỷ với quân Troia, hình ảnh về ngựa trong quan niệm của người dân Hy Lạp tượng trưng cho vinh quang, chiến thắng và những điều tốt đẹp. Ở các nước phương Tây, ngựa ứng với cung “Nhân Mã” là cung thứ 9 trong 12 cung Hoàng đạo với khá nhiều truyền thuyết nhấn mạnh vào sự dũng mạnh, thiện chiến. Hình một cung thủ người ngựa, tay giương cung tên, còn được cho là tượng trưng cho vị thần Chiron, người đã truyền dạy cách chiến đấu cho nhiều anh hùng trong thần thoại Hy Lạp.

Dưới lăng kính văn hóa, khi là vật cưỡi, nhờ có con người mà ngựa có được phẩm chất bẩm sinh làm cho nó xuất hiện như một sinh linh có tài thấu thị và trở thành đôi mắt của con người trong bóng đêm, là biểu tượng của trực giác soi sáng lý trí. Nhưng khi người cầm cương dẫn nó vào con đường sai lầm thì người kỵ mã sẽ càng gặp nhiều bóng ma và bóng tối rồi có nguy cơ trở thành người liên minh với quỷ dữ, lúc này con ngựa lại là vật mang đến sự rủi ro, bạo lực. Gắn với bóng đêm, âm phủ, ngựa là con vật dẫn dắt linh hồn, nên dân gian truyền tụng nếu mơ thấy ngựa đen là coi như mình sắp chết, ngựa đen được tượng trưng cho ác quỷ, hoặc là kẻ sa địa ngục, hay linh hồn bị chịu phạt.

Trong văn hóa cổ sơ vùng Trung Á, ngựa là con vật của bóng tối và những ma lực. Các thầy Pháp shaman vùng Trung Á vẫn còn lưu giữ những truyền thuyết về con ngựa của cõi âm ty. Căn cứ vào khả năng thấu thị trong bóng đêm bí hiểm của nó, con ngựa có chức năng dẫn đường, dẫn dắt linh hồn. Trong thần thoại Bắc Âu thì con ngựa trở thành trung gian giữa thế giới con người và thế giới bên kia là con vật hướng đạo cho người chết trong chuyến đi cuối cùng của họ. Ở vùng Arcadie nữ thần Demeter được hình dung có đầu ngựa và là nhân vật thực thi công lý nơi âm phủ. Ở Anh và Đức khi gặp một con ngựa trắng là điềm dữ hoặc cái chết vào năm tới.

Truyền thuyết về Theodoric của Verona kể rằng vị vua bị mang đi trên một con ngựa đen "ác quỷ" và sau đó trở thành một hồn ma. Đôi khi được hiểu là bằng chứng về sự quỷ hóa của loài ngựa ở Germania với một bầy ngựa quỷ dung dữ hiện diện trên khắp nước Đức cổ đại và ở Alsace, nơi lưu truyền những câu chuyện về những con ngựa đen xuất hiện một mình vào nửa đêm. Trong số những con vật ma quái của Strasbourg có một con ngựa ba chân được cho là của Quỷ dữ. Với vai trò là một vật cưỡi siêu nhiên có sức mạnh ma quỷ, con ngựa ác mộng mang theo những con quỷ và đôi khi chúng là một. Một sinh vật được biết đến với cái tên Nightmare, được dịch là "ngựa cái ác mộng" hay "con ngựa địa ngục" trong hình dạng của một con ngựa đen to lớn với các đặc điểm văn hóa dân gian lâu đời. nhỏ|trái|Tượng ngựa đen tại Công viên Đầm Sen, ngựa đen được tượng trưng cho ác quỷ Con ngựa dường như ẩn dụ cho ham muốn tình dục, năng lượng tâm linh phát ra từ vô thức, và một phần thú vật của con người (người Việt cũng hay có câu “con đĩ ngựa” hay “con ngựa”). Hình ảnh con Hắc mã buộc vào cỗ xe cưới là những con ngựa của dục vọng được giải phóng đã được phản ánh trong nhiều di sản thơ văn dân gian Nga. Theo Marie-Louise von Franz thì con ngựa đại diện cho năng lượng tâm linh của động vật, thuộc về bản năng, được coi là tinh khiết nhất của nó và thường liên quan đến cái bóng.

Bruno Bettelheim giải thích sự hấp dẫn của nhiều cô gái nhỏ ơ xã hội phương Tây đối với những con ngựa đồ chơi và sau đó là sự liên tục của sự hấp dẫn này thông qua việc thực hành cưỡi ngựa và chăm sóc những con ngựa, bởi sự cần thiết phải bù đắp đối với ham muốn tình cảm: "bằng cách điều khiển một con vật to lớn và mạnh mẽ như con ngựa, cô gái trẻ có cảm giác điều khiển con vật hoặc một phần nam giới trong chính cơ thể của mình", nhiều trẻ em cũng thích chơi con ngựa bập bênh trong công viên như là một sở thích, thú vui.

Trong Rig-Veda, nơi con ngựa gắn với sức mạnh, khả năng sinh sản, sức mạnh sáng tạo và tuổi trẻ, theo nghĩa tình dục và tinh thần của thuật ngữ này. Paul Diel nói về con ngựa như một biểu tượng của “sự thúc đẩy của ham muốn”, và nhiều văn tự, đặc biệt là sử thi Hy Lạp, mô tả cách các vị thần biến hình thành ngựa để giao phối. Đối với Henri Gougaud, con ngựa tượng trưng cho “nguồn năng lượng tình dục được giải phóng mà không bị bó buộc”. Ở Scandinavia thời trung cổ, người đồng tính thụ động được gọi là "ngựa cái" như là một sự xúc phạm, trong khi người đồng tính tích cực được coi trọng trong vai trò của anh ta như một con ngựa đực.

Trong thần thoại Hy Lạp, theo truyền thuyết, con ngựa được sinh ra từ tình yêu của Poséidon với Gorgone hoặc được thụ tinh từ Đất và máu của Gorgone, vì vậy con ngựa trong tâm thức người Hy Lạp nó biểu thị cho sự thăng hóa của bản năng, trường phái phân tâm học châu Âu cũng cho rằng con thiên mã màu trắng biểu thị cho bản năng đã được kiểm soát, được làm chủ, được thăng hoa theo luân lý mới. Truyền thuyết Hy Lạp cổ đại có kể về 12 kỳ công của Héc-quyn, trong đó có 2 kỳ công liên quan đến ngựa là thuần phục đàn ngựa cái của Diomedes là vua trị vì xứ Thracia và dọn chuồng ngựa của vua Augeas.

Những truyền thuyết về các cuộc truy hoan tế thần rượu Bacchus đều xuất hiện khá nhiều những cái tên mà trong thành tố của chúng thấy khá phổ biến từ tố hippé (tiếng Hy Lạp là ngựa) cho thấy ngựa được đồng nhất với bản tính/bản năng của con người. Những mô tả Nhân mã bao quanh thần Dionysos luôn được chuốc rượu cho say để khiêu khích chúng lao vào cuộc chiến với Héracles chính là thể hiện bản năng được phóng thích. Thần thoại Hy Lạp cũng có chi tiết Achille đã hiến sinh bốn con ngựa cái để lập dàn thiêu trong lễ tang Patrocle, với hy vọng 4 con ngựa đó sẽ đưa người bạn thân của mình vào vương quốc của Hades (thần cai quản bóng tối). Bốn con ngựa trong sách Khải huyền của thần thoại Kitô giáo biểu tượng cho sự chinh phục, chiến tranh, nạn đói và cái chết.

Con dê

nhỏ|phải|Tranh sơn dầu về những chú dê nhỏ|phải|Hội họa phương Tây với biểu tượng tình dục trong hình ảnh của một vị thần dê nhỏ|phải|Chú dê non đang quỳ bú mẹ Trong văn hóa phương Tây, loài dê xuất hiện với những biểu tượng mang đậm màu sắc thần thoại. Trong đời sống tâm linh của các dân tộc phương Tây, hình ảnh loài dê mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Hình tượng dê cái, được coi là nghĩa mẫu của thần Zeus, là một hình ảnh đáng kính, tượng trưng cho bóng dáng con người gian nan theo đuổi những lý tưởng trong cuộc sống, sừng dê cái là biểu tượng của sức sản sinh phồn thịnh. Con dê đực tượng trưng cho mãnh lực nhưng lại bị sử dụng như một thứ để tế thần (con dê gánh tội). Ở các nước phương Tây, con dê cũng xuất hiện trong chiêm tinh học, ứng với cung Ma Kết là cung thứ 10 trong 12 cung Hoàng đạo, những người thuộc cung Ma Kết sẽ có tính cách giống với những đặc điểm của loài dê.

Trong Kinh thánh cũng có nói về thị kiến tiên tri về cừu đực và dê đực kể lại cuộc chiến giữa con cừu hai sừng (Median và Ba Tư) và con dê đực (Alexander Đại đế), nhưng thị kiến này nói đến diễn tiến lịch sử như trong Chương 7 của Sách Khải huyền. Con dê đực hạ gục con cừu hai sừng ám chỉ việc Alexander đánh hạ Ba Tư, khi nó đang sung sức thì cái sừng lớn bị gãy, ám chỉ cái chết của Alexander và bốn sừng khác mọc lên có ý nói về vương quốc đã bị chia thành bốn: Macedonia, Tiểu Á, Syria-Babylonia, và Ai Cập. Từ một trong các sừng lại xuất hiện cái sừng nhỏ, ám chỉ Vua Antiochus IV của Epiphanes xúc phạm đến Đền thánh. Daniel hiểu rằng cơn giận của Thiên Chúa sắp nổ ra và Antiochus sẽ bị lật đổ “cho đến hai ngàn ba trăm chiều và sáng” được hiểu là 1.150 ngày, tức là 3 năm và 70 ngày tương ứng với thời gian từ khi Đền thánh bị xúc phạm năm 167 đến khi được thánh hiến lại năm 164 (Macabê 4,52-59 và 10,3).

Sự ham muốn nói chung là một trong những biểu hiện cố hữu của hình tượng con dê trong văn hóa của con dê từ thực tế trong quá trình giao phối, con dê rất phấn khích và bốc mùi, trong một số ngôn ngữ thì dê già là những người đàn ông quyến rũ, nhưng thường là những người chạy theo các cô gái trẻ, trong khi chính họ đang ở độ tuổi đáng nể. Không có gì ngạc nhiên khi một con dê ô uế, dâm dục, tục tĩu, với chòm râu dê, với đôi mắt có cái đồng tử ngang đầy ma quái lại có liên quan đến Quỷ dữ. Trong văn hóa dân gian, cái sừng dê gắn với ma quỷ và sinh vật sừng dê Krampus là ác ma đêm Giáng sinh. Trong Công giáo hình ảnh loài dê, đặc biệt là dê đen có liên hệ với quỷ dữ, với Satan và Baphomet.

Mối liên hệ giữa Baphomet và Satan Giáo thì Baphomet đã được chấp nhận như một biểu tượng tổng quát cho Satan, hình ảnh này cho thấy loài dê lại là biểu tượng của Satan. Hình ảnh đầu con dê nằm trong ngôi sao năm cánh ngược được Eliphas Levi sử dụng lần đầu tiên cùng với ngôi sao năm cánh của Samael và Lilith. Mục đích của biểu tượng này là thể hiện một sự kết hợp tà giáo giữa Samael, người là thiên thần của cái chết của người Do Thái và Lilith là nữ hoàng của quỷ. Sau đó, biểu tượng con dê và ngôi sao năm cánh ngược đã trở thành một phần của chủ nghĩa Satan nói chung. Hình ảnh con dê đại diện cho Satan và biểu tượng này được sử dụng trong nhiều thế kỷ và phổ biến trong thời đại ngày nay.

Trong văn hóa phương Đông, Dê là một trong 12 con giáp, mang ý nghĩa tinh thần phong phú, triết lý nhân văn sâu sắc và giá trị biểu tượng cao. Trong văn hóa của người phương Đông, dê được coi là loài hiền lành, thuần tính nhất, mềm mỏng và giàu tình cảm. Dê mang biểu tượng của tính ôn hòa, luôn muốn tránh những điều thị phi, rắc rối song cũng không kém phần nhanh trí. Không chỉ là một loài vật nuôi gần gũi, dê còn xuất hiện trong những câu chuyện mang đậm màu sắc tâm linh. Có truyền thuyết cho rằng, cây sống ngàn năm sẽ biến thành dê, hay một nước có nền chính trị ổn định sẽ xuất hiện dê ngọc, vì lý do này mà người ta coi dê là một biểu tượng của sự may mắn, cát tường. Ở nền văn hóa này thì dê cũng là biểu tượng cho tính dục vì khả năng giao phối của nó (những câu nói như đồ dê xồm, con dê già)

Con lợn

nhỏ|phải|Tượng lợn đang giở trò chim chuột ở Haw Par Villa Con lợn (hay con heo) vốn là loài vật gắn bó lâu đời với con người. Hình ảnh của động vật này trong các nền văn hóa trên thế giới cũng mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Là con vật có sự gần gũi trong đời sống con người, hình ảnh của động vật này đi vào thơ ca, hội họa, trở thành biểu tượng của một số nền văn hóa và trong những nền văn hóa khác nhau, địa vị của loài vật này cũng có sự khác biệt. Nhiều người nghĩ rằng đạo Hồi cấm ăn thịt lợn vì đó là con vật linh thiêng là hiện thân của Đấng tối cao, trên thực tế, người Hồi giáo cho rằng con người không nên ăn thịt lợn vì đó là loài động vật bẩn thỉu, chúng ăn hầu như tất cả những gì chúng gặp, kể cả phân và xác thối, mỗi khi không tìm thấy nước, trường hợp thường xảy ra ở Trung Đông, loài động vật có móng này thường tắm trong bùn hoặc trong chính phân của chúng.

Ngay từ thế kỷ 12, người Hồi giáo và Do Thái đã ban hành lệnh cấm ăn thịt lợn. Người Do Thái thậm chí còn cho rằng lợn là hiện thân của quỷ dữ và họ cũng không ăn thịt của loài vật này. Về mặt tôn giáo, cả hai tín ngưỡng đều cho rằng lợn không phải là động vật được sinh ra để làm thức ăn cho con người. Họ cho rằng con người chỉ được ăn những con vật ăn cỏ và có cổ đó là những loài mà tạo hóa ban phát cho con người để dùng làm thức ăn, lợn không ăn cỏ và cũng không có cổ, việc giết lợn bằng cách chọc tiết đi ngược lại ý muốn của Đấng tạo hóa. Trong kinh Phúc âm, có câu chuyện ngụ ngôn về đứa con trai phóng đãng, người đã làm nghề nuôi lợn và mong ước là có thể ăn thịt con lợn.

Tại một số quốc gia phương Tây, lợn mà đặc biệt là lợn rừng lại là loài vật được coi trọng vì người Âu thời cổ cho rằng lợn rừng là loài động vật hung dữ và cứng rắn nhất trong số các loài dã thú, mặc dù nó không có sừng, con lợn lòi có những cái nanh nhọn hoắt và cứng để dễ dàng đâm thủng ruột kẻ thù của nó, cùng với lớp da được trang bị giống như áo giáp do liên tục cọ xát vào thân cây. Hình mẫu con lợn được chạm khắc trên các huy hiệu ở châu Âu, tượng trưng cho sự dũng cảm như Quốc vương Richard III của Anh mang huy hiệu có hoa văn hai con lợn bao quanh và bảo vệ tấm khiên, huy hiệu Gia tộc Campbell ở Scotland có thiết kế thủ lợn, hàm ý làm nổi bật phẩm chất của lợn. Thời Hy Lạp cổ, lợn là con vật hiến tế cho Nữ thần Demeter. nhỏ|trái|Đồ họa vui hiện đại những chú lợn bay lên trên bầu trời không trung Châu Âu thời cổ đại, lợn được Nữ thần sinh sản yêu thích nên lợn còn mang ý nghĩa biểu tượng của sự thịnh vượng, trù phú. Tại Ireland, lợn là loài vật linh thiêng được tôn thờ. Trong câu chuyện sử thi của người Ireland có những cái tên liên quan tới động vật này, một trong số đó là Mucinis, có nghĩa là “đảo lợn”. Theo truyền thuyết về Ao Ao của người Guarani Tây Ban Nha, nó là loài được miêu tả là giống với cừu hay lợn cỏ Pêcari, Ao Ao thực sự là một con quái vật với những chiếc răng nanh, tên gọi của nó xuất phát từ âm thanh do nó phát ra, nạn nhân chỉ có thể thoát được loài này khi chạy quanh một loại cây linh thiêng vì khi làm như vậy, nó sẽ bị mất phương hướng và thôi không còn chạy theo nạn nhân.

Chuột được sách tử vi đặt lên đầu tiên của 12 con giáp. Trong 12 con giáp thì chuột lại chiếm vị trí đầu tiên, được xếp đứng đầu, chễm chệ đứng trên cả những con vật uy nghiêm khác, cụ thể là trước cả hổ lẫn rồng trước cả hổ, rồng cho thấy con người vẫn dành cho chuột chỗ đứng trang trọng. Hình ảnh loài chuột trong văn hoá dân gian bên cạnh những mặt xấu, cũng có những mặt tích cực như là loài vật thông minh, nhanh trí, đại diện cho sự sung túc và thịnh vượng, là biểu tượng của sự nhanh nhẹn, nhạy bén nên hình tượng chuột còn biểu trưng cho khả năng cải thiện cuộc sống tích cực

Ở Việt Nam, trong 12 con giáp của người Việt thì con Chuột đứng ở vị trí đầu tiên, đại diện cho những người tuổi Tý, điều thú vị một con vật có hình dáng nhỏ bé, lại chuyên sống ở những nơi hang hóc, bụi bặm đứng đầu trong tất cả các con vật, đứng trên cả chúa tể muôn loài uy mãnh là Hổ hay loài vật linh thiêng là Rồng, người Việt tuy ghét chuột nhưng vẫn dành cho chúng một vị trí nhất định trong văn hóa tinh thần của mình, năm Tý còn là năm đầu của một kỉ là chu kì sáu mươi năm.

Trong văn hóa Hán, chuột là con vật được người Trung Hoa coi trọng (gọi là Lão thử) được xem là biểu tượng đứng đầu 12 con giáp của Trung Hoa, tương tự, người Nhật Bản, người Triều Tiên cũng chọn chuột đứng đầu 12 con giáp, các dân tộc Di, Tạng, Thái Vân Nam, Choang, Nasi, Uigur (Duy Ngô Nhĩ) ở Trung Quốc cũng chọn chuột đứng đầu trong dãy 12 con giáp, dù sau chuột, các con vật khác được chọn thay đổi theo quan niệm của từng tộc người, người Ấn Độ không quá đề cao loài chuột nhưng nó vẫn hiện diện trong 12 con giáp bên cạnh sư tử, dê, khỉ, chim cánh vàng (Garuda).

Căn cứ vào quy luật hoạt động của các con giáp thì giờ Tý từ 11 giờ đêm đến 1 giờ sáng là lúc loài chuột hoạt động nhộn nhịp nhất nên giờ Tý gắn với Chuột. Loài chuột cùng với bản tính tinh ranh, nhanh nhẹn và kích thước nhỏ bé mà rất dễ dàng kiếm ăn, lẩn trốn, sinh sôi nảy nở nhanh vì thế chuột luôn tồn tại và liên tục phát triển theo cấp số nhân nên loài chuột mang ý nghĩa cầu mong gia đình sung túc, con đàn cháu đống, gắn liền với sự sinh sôi nảy nở khi mùa màng bội thu, từ đặc tính sinh sôi nảy nở của chuột phù hợp với ước vọng mùa màng bội thu của cư dân vùng trồng trọt. Câu chuyện này lý giải chuột có vị trí đầu tiên trong 12 con giáp không chỉ chứng tỏ chuột là động vật nhanh nhạy, hoạt bát, mà còn có chút ma mãnh, chuột là con vật tuy nhỏ nhưng vô cùng lanh lợi, chuột đại diện cho cho những điều mau mắn, nhanh gọn lại vừa có chút ranh ma, mưu mẹo khó thể nắm bắt. Chuột là con vật đặc biệt trong 12 con giáp, đại diện cho phú quý, tiền tài, người cầm tinh con chuột dường như cũng có phần lanh lợi nó còn là biểu tượng của sự nhanh nhẹn, nhạy bén nên hình tượng chuột còn biểu trưng cho khả năng cải thiện cuộc sống tích cực.

Chuột hiện hữu như một phần của cuộc sống mà sự tồn sinh của cư dân dựa nhiều vào trồng trọt, vì vậy, người Trung Hoa luôn ám ảnh về sức phá hoại khủng khiếp của loài chuột, trong tín ngưỡng của người Trung Hoa có tục thờ chuột, nhiều vùng còn dựng miếu, tổ chức cúng bái, dâng lễ để cầu mong mùa màng bội thu, đời sống bình yên.

Trong văn hóa phương Tây, chuột thường gắn với những ý niệm tiêu cực, xấu xa như kẻ phá hoại, kẻ chiếm chỗ, kẻ ăn cắp, kẻ gieo rắc tai họa và bệnh tật. Chuột luôn xuất hiện trong hành trình lịch sử nhân loại, trở thành chứng nhân và tác nhân ám ảnh con người. Tiểu thuyết tựa đề Dịch hạch (1947) của Albert Camus đã tái hiện về thảm họa do loài chuột gây ra, cướp đi sinh mạng của biết bao nhiêu con người. Trong tác phẩm Người với loài chuột của Freud thì con chuột là một con vật lén lút, nhơ bẩn và chuyên đào bới lòng đất mang hàm nghĩa dương vật và hậu môn, nối liền nó với khái niệm của cải, tiền tài, khiến nó thường bị xem như hình ảnh của một kẻ hà tiện, tham lam, hoạt động lén lút vào ban đêm. Nhiều truyền thuyết châu Âu cũng gần với quan niệm này về con chuột.

Ỏ phương Tây, người ta vẫn liên tưởng loài dơi với hình tượng ma cà rồng, phù thủy và Halloween, cánh dơi là biểu tượng của ác quỷ, trong phim ảnh hay truyện viễn tưởng thường mô tả dơi như là loài vật hút máu nhưng chỉ có 3 loài dơi hút máu, khoảng 70% loài dơi ăn côn trùng nên nó là một động vật có ích đối với nông nghiệp, loại bỏ các loại dịch hại từ côn trùng cho cây trồng. Do nguồn thức ăn nên dơi quỷ được đặt tên theo một nhân vật ghê rợn, không bao giờ chết trong truyện dân gian châu Âu. Mặc dù là biểu tượng ma cà rồng hút máu, dơi ma cà rồng không thực sự hút máu mà chúng sử dụng răng sắc như dao của mình để làm con mồi chảy máu, sau đó dùng lưỡi liếm dòng máu chảy ra như một con mèo đang liếm sữa. Có những quan niệm rằng dơi quỷ không nhìn thấy gì, nhưng bay lượn lanh lẹ và rất khát máu, là đồng bọn của ma cà rồng, là loài ác quỷ rất đáng sợ, không ai muốn nghe nói gì về chúng. Tuy được đồn đại và gắn kèm với sự kinh sợ ghê gớm, dơi quỷ không phải lúc nào cũng kiếm được mồi.

Con voi

nhỏ|phải|Thờ cúng tượng voi Ganesh nhỏ|phải|Tranh sơn dầu về voi của [[Andrea di Leone]] nhỏ|phải|Tượng voi phục ở Việt Nam Voi là con vật to lớn mạnh mẽ, là biểu tượng của sự giàu có và may mắn. Voi là biểu tượng may mắn tại Trung Quốc và đặc biệt là Ấn Độ, nơi có vị thần Hindu đầu voi tên Ganesha, trong đạo Hindu, thần Ganesh là người loại bỏ chướng ngại vật khi con người bắt đầu nỗ lực làm điều gì đó. Voi biểu trưng cho điềm lành, cho chân lý, trí tuệ, sự kiên định và trong sạch. Trong văn hóa châu Á, voi được xem như một biểu tượng của sức mạnh, sự khôn ngoan, chúc may mắn và ý cẩn thận. Các vị trí của một con ếch trên một con voi, hoặc một con khỉ trên một con voi thường nghĩ đến sự thúc đẩy ổn định sự nghiệp.

Voi là biểu tượng của vật linh trong Ấn Độ giáo, nó là vật cưỡi của thần Inđra (Thần Sấm sét–Thần Chiến tranh hay Thần Hộ mệnh, gọi chung là Dikapala). Song hành với việc tôn thờ voi theo giáo lý tôn giáo, người Chăm Bà La Môn còn coi con voi là bạn hoặc ân nhân của con người, người Chăm Bà La Môn thường khắc tạc voi với nhiều loại hình như tượng, phù điêu, đất nung trang trí. Gajasimha trong nghệ thuật tạo hình là đầu voi mình sư tử, là loài thú lưỡng hợp có sức mạnh vô song, kết hợp sức mạnh của sư tử và voi của thần sấm sét Inđra.

Ganesa là một vị thần Ấn Độ giáo được tôn sùng, có nhiều giai thoại về gốc tích của vị thần toàn năng này. Ganesa là vị thần tùy hành của thần Siva, do thần Siva sáng tạo ra từ ngọn lửa thần trên trán của mình biến thành. Ganesa do vợ của Siva là Parvatti sáng tạo ra, thần Visnu chắp cho một cái đầu voi, cho nên thần được thể hiện mình người đầu voi. Thần có nhiều tài năng, dập tắt mọi trở ngại khó khăn, có quyền ban mọi điều tốt lành, thần bảo vệ bếp lửa, thần là hiện thân của thông minh và trí tuệ của thần Siva, Ganesa là vị phúc thần ban nhiều điều tốt lành, vị thần này được người dân nhiều nơi ở các nước châu Á tôn thờ như Java, Tây Tạng, Ấn Độ, Nhật Bản, người Chăm.

Trong các văn liệu sử và khảo cổ học có gợi ý về mối liên hệ giữa hình ảnh con voi với danh xưng Tượng Quận, mối quan hệ Tượng Quận với hình ảnh con voi trong nghệ thuật Đông Sơn, những hiện vật Đông Sơn có trang trí hình tượng voi như một gợi ý chỉ dẫn về Tượng Quận. Ngay từ những thập niên đầu của thế kỷ trước, khi bàn về danh xưng Tượng Quận và cương vực của quận này, L.Auroseau đã gọi đó là quận của những con voi. Các học giả Đài Loan có ghi nhận Tượng Quận là do sản sinh voi mà có tên, đất này đặt tên là Tượng Quận (Quận Voi) càng chứng thực rằng, tên gọi đó bắt nguồn từ đặc sản của loài voi. Voi và danh xưng Tượng Quận có một mối dây liên hệ nhưng voi trong nghệ thuật Đông Sơn có hẳn là biểu tượng cho danh xưng này thì vẫn chưa rõ, khi mà hình tượng voi sớm nhất tìm thấy trong di chỉ Làng Vạc khá trùng khớp với sự kiện Tần Thủy Hoàng xâm chiếm đất phương Nam để lập nên Tượng Quận là những địa danh gán cho miền Bắc Việt.

Hươu nai

nhỏ|phải|Tượng một con hươu tai la Hươu trong tiếng Hán là lộc là biểu tượng của sự may mắn và trường thọ trong văn hóa của người Trung Quốc, có nhiều từ đồng âm với từ lộc mang nghĩa cát tường, đây cũng là loài vật biểu tượng của sự sung túc, giàu có. Ngoài ra, nó còn biểu tượng cho sự công bằng, lẽ phải, danh tiếng và sự nghiệp thành công. Là một trong những loài tiên thú, sống trường thọ, dân gian xưa đồn rằng ăn thịt hươu sẽ được trường thọ. Hươu trắng là hươu đã sống 500 năm, hươu đen là hươu đã sống 1.000 năm vì điều này, hươu là biểu tượng được đem tặng chúc phúc, cầu trường thọ, thường xuất hiện cùng Thọ Tinh Công, biểu tượng hươu càng nhiều ý nghĩa phong phú, những câu đối, những dịp cầu chúc lộc, chúc thọ có hươu.

Trong văn hóa Hán, sư tử là con vật biểu tượng sức mạnh, nhưng khi thể hiện, người Hán cách điệu, khó tìm thấy chi tiết nào giống như sư tử thật. Người Hán coi sư tử là môn thú bảo hộ (hộ môn thú), chống lại các thế lực tà ác và mang lại điều tốt lành, thịnh vượng, những con sư tử đá thường đặt ở lăng mộ. Người Hán cũng tuân theo nguyên tắc cặp đôi sư tử đực-cái, biểu thị "âm-dương điều hòa". Sư tử cái biểu trưng cho việc bảo vệ bên trong và sư tử đực bảo vệ kiến trúc (nhà ở, đền, chùa, lăng mộ, cung cấm). Nho giáo còn dùng hình tượng sư tử như là cách chơi chữ, với chữ sư là thầy (sư phụ). Nói chung, sư tử Trung Quốc luôn toát lên dáng vẽ dữ tợn, đe dọa nhưng cũng uy nghi đường bệ.

Tượng hình sư tử của Nhật Bản (trực tiếp hoặc thông qua Triều Tiên) phần nhiều giống với kiểu thức ước lệ của Trung Hoa. Ở Nhật Bản, hình ảnh sư tử thường xuất hiện ở những nơi thờ cúng là những cặp tượng sư tử canh giữ ở lối vào hoặc nóc nhà của đền thờ hoặc chùa, chúng được gọi là Komainu và được cho là có tác dụng xua đuổi tà ma và đón tài lộc, may mắn. Cũng như các nước Á Đông, ở Việt Nam, Sư tử còn có tên gọi khác là Nghê. Ở Trung Quốc và Nhật Bản, Sư tử được gọi là Nghê khi tạc làm bệ tượng Phật, là vật cưỡi của Văn Thù Bồ Tát, đội lư hương hoặc ngồi trên nắp đỉnh trầm, dù đều trong hình tướng Sư tử. Tượng sư tử của Văn Thù bồ tát thì hình con sư tử có thể là sư tử kiểu Trung Quốc nhưng cũng có thể là những con sư tử tả thực theo trường pháp Tây phương.

Trong Phật giáo, sư tử là biểu tượng của chư Bồ Tát. Lời thuyết pháp của Đức Thích Ca Mâu Ni, được ví như tiếng Sư tử hống, lan truyền trong chúng sanh. Tiếng rống của sư tử biểu thị uy lực và biểu tượng sức mạnh tinh thầ