thumb|265x265px|Tập 《Luận ngữ tập giải》 của Hà Yến.
Hà Yến (; ?—249; bính âm: he yan), biểu tự Bình Thúc (平叔), là cháu Đại tướng quân Hà Tiến cuối thời Đông Hán, con nuôi Tào Tháo, là nhà huyền học thời Tam quốc, nhà sáng lập Quý Vô phái (贵无派) của huyền học thời Ngụy Tấn, cùng Vương Bật được xưng là Vương Hà (王何).
Ông là một nhân vật đại biểu của huyền học. Trong Sự biến Cao Bình lăng, Hà Yến cùng Tào Sảng bị họ Tư Mã truy sát. Hà Yến nổi danh là mỹ nam tử đương thời, còn gọi Hà lang phấn (何郎粉) hay Phá phấn Hà lang (傅粉何郎).
Cuộc đời
Hà Yến người Uyển huyện, quận Nam Dương (nay là Nam Dương, tỉnh Hà Nam), sinh vào khoảng năm thứ 2 Hưng Bình thời Hán Hiến Đế (195), là cháu họ của Linh Tư hoàng hậu Hà thị, cháu của Quốc cữu, Đại tướng quân Hà Tiến, cha là Hà Hàm (何咸) chết sớm, mẹ là Doãn thị.
Khi Đổng Trác tiến vào Lạc Dương, toàn bộ Hà gia bị Đổng Trác tiêu diệt trong chính biến năm đó, Doãn thị may mắn đào thoát, sinh hạ Hà Yến. Lúc Tào Tháo là Tư Không, ông đã nạp Doãn thị làm thiếp, thu dưỡng Hà Yến, có phần sủng ái. Hà Yến thuở nhỏ thiên tư thông minh, đọc nhiều sách vở kiến thức uyên bác, chăm chỉ hiếu học, lớn lên trong Ngụy cung, từ nhỏ liền ở cạnh bên người Tào Tháo.
Hà Yến biệt truyện (何晏别传) viết: "Hà Yến từ nhỏ được nuôi trong Ngụy cung, bảy tám tuổi liền tuệ tâm đại ngộ, người nào không ngu ai cũng lấy làm kỳ. Tào Tháo đọc binh thư, có chỗ chưa hiểu, thử lấy hỏi Yến. Yến phân tán chỗ khó hiểu, đều rõ ràng. Tào Tháo liền biết tài học".
Thuyết thế tân ngữ (世说新语) còn ghi lại chuyện Hà Yến: "Lúc Hà Yến bảy tuổi, thông minh phi thường, Hà Yến từ nhỏ lớn lên trong cung, Tào Tháo muốn thu làm con. Yến biết được, Hà Yến vẽ một hình vuông, đồng thời đứng trong hình vuông không ra. Có người hỏi hắn"Đây là đạo lý gì?", hắn trả lời nói"Đây là nhà của Hà thị". Tào Tháo nghe nói về sau, liền bỏ qua việc nhận Hà Yến làm con".
Sự tích Hoa địa vi lư (划地为庐) hay Hà thị chi lư (何氏之庐) cho thấy Hà Yến mặc dù lớn lên trong gia tộc Tào thị, nhưng vẫn tâm niệm bản gia, cùng Tào thị duy trì khoảng cách nhất định.
Hôn nhân chính trị
Hà Yến cưới con gái Tào Tháo là Kim Hương công chúa (金乡公主) làm vợ, sinh một con trai, nhưng vì Hà Yến sinh hoạt phóng đãng, yêu thích sắc đẹp, tình cảm hai vợ chồng cũng không tốt.
Ngụy mạt truyện (魏末传) chép rằng hôn nhân giữa hai người là loạn luân cùng mẹ khác cha, thế nhưng Bùi Tùng Chi phản bác cách nói này, cho rằng "Ngụy mạt truyện" là "để hạ chi thư", không phải lương sử, độ tin cậy không cao. Ông lý giải rằng Kim Hương công chúa là do Đỗ phu nhân sinh, chỉ là do Doãn phu nhân nuôi mà thôi .
Bước vào chính đàn
Hà Yến có tài học vang danh, đề xướng thanh đàm, uống ngũ thạch tán, rất có danh vọng trong giới văn sĩ. Nhưng bị Tào Phi kiêng kỵ, chỉ có chức quan rảnh rỗi. Ngụy Minh đế Tào Duệ cũng không ưa phù phiếm, nên cũng không trọng dụng.
Năm đầu Chính Thủy (240), Tào Sảng chấp chính, Hà Yến được trọng dụng, được đề bạt làm Tán kỵ thị lang (散骑侍郎), dời phong Thị trung, Lại bộ thượng thư, một bước trở thành thành viên quan trọng của tập đoàn Tào Sảng, đồng thời cũng bị nhận định trở thành người tham gia đấu tranh quyền lực giữa Tào Sảng và Tư Mã Ý.
Người đương thời gọi 3 người Đinh Mật, Hà Yến, Đặng Dương là Tam cẩu (三狗), có câu "Đài trung hữu tam cẩu, nhị cẩu nhai sài bất khả đương, nhất cẩu bằng mặc tác thư nang.". Hình dung bọn họ điều khiển nhân sự, tận lực bài trừ nhân vật thuộc tập đoàn Tư Mã Ý.
Cái chết
Năm thứ 10 Chính Thủy (249), Tư Mã Ý phát động sự biến lăng Cao Bình, tru diệt Tào Sảng.
Hà Yến vì phò tá Tào Sảng cầm quyền nên cũng bị diệt tộc. Tương truyền, Tư Mã Ý sai Hà Yến biên thẩm danh sách thành viên và tội trạng của tập đoàn Tào Sảng, Hà Yến cho là họ Tư Mã sẽ tha cho hắn một mạng, nên ra sức thẩm tra, không ngờ lúc dâng lên lại được bảo danh sách còn thiếu một người - tức là Hà Yến. Sau khi Hà Yến bị giết, Tư Mã Ý truy sát mẹ con Kim Hương công chúa, mẹ Hà Yến là Doãn phu nhân có giao tình với Tư Mã Ý, nhờ bà cầu xin, mẹ con Kim Hương công chúa mới thoát nạn.
Học giả đời sau đưa ra nghi vấn đối với cái chết của Hà Yến, có thuyết pháp cho rằng Hà Yến chết là do cá nhân Tư Mã Sư ghen ghét, lý do như sau:
Bọn họ cho rằng Hà Yến cũng không phải là tâm phúc của tập đoàn Tào Sảng, Hà Yến đều có qua lại với cả hai tập đoàn Tào Sảng và Tư Mã Ý, tình huống khác với Đinh Mật, lại cho rằng đối với phương pháp chấp chính của Tào Sảng, Hà Yến nhiều lần bảo lưu ý kiến của riêng mình.
Lúc Hà Yến bình luận mấy nhân vật như Tư Mã Sư, Hạ Hầu Huyền, đem mình cùng Hạ Hầu Huyền xếp trước Tư Mã Sư, ngoài ra, Hà Yến có thể có hành vi ngạo mạn chọc giận Tư Mã Sư
Có nhận định rằng Hà Yến cùng họ Tư Mã đều tôn nho gia là chủ lưu, mà không phải là huyền học thanh đàm phù hoa.
Nhân vật
Dung mạo
Hà Yến nổi danh có dung mạo tuyệt thế, ăn mặc đẹp đẽ.
Thế thuyết tân ngữ (世说新语) - Dung chỉ đệ thập tứ (容止第十四) có chép một thiên cố sự về Hà Yến bôi phấn thì sắc mặt trắng ngần, không bôi thì làn da lại càng trắng noãn: "Hà Bình Thúc dung mạo đẹp đẽ, mặt rất trắng. Ngụy Minh Đế nghi rằng ông thoa phấn, mời cùng ăn canh nóng. Ăn xong, mồ hôi túa ra, lấy áo đỏ lau mặt, sắc mặt càng trắng hơn".
Nhưng về sau, vì uống ngũ thạch tán lâu dài, dung nhan Hà Yến cũng biến đổi. Phương sĩ nổi tiếng Quản Lộ mô tả Hà Yến: "Hồn bất thủ trạch, huyết bất hoa sắc, tinh sảng yên phù, dung nhược cảo mộc, vị chi quỷ u."
Đại sư huyền học
Hà Yến thuở nhỏ đã nổi danh tài mạo, giỏi đạo Lão Trang, là người sáng lập phái Quý Vô của huyền học thời Ngụy Tấn, cùng Vương Bật cùng xưng là Vương Hà, nhân vật đại biểu của huyền học thời Ngụy Tấn.
Ông chủ trương Nho giáo cùng Đạo giáo hợp đồng, lấy Lão Tử giải thích Nho gia. Trong "Đạo luận", ông viết: "Hữu chi vi hữu, thị"vô"dĩ sinh; sự nhi vi sự, do vô dĩ thành".
"Vô"là cách ông lý giải về"đạo"trong"Lão Tử"và"Luận ngữ". Ông cho rằng thiên địa vạn vật đều"hữu sở hữu", mà"đạo"thì"vô sở hữu", là"bất khả thể", cho nên vô ngữ, vô danh, vô hình, vô thanh là "Đạo chi toàn".
Tác phẩm
Tác phẩm của Hà Yến tồn tại hoàn chỉnh ở thế gian còn rất ít, chủ yếu là văn xuôi cùng phú, văn xuôi phần lớn là triết học, chính trị luận văn, như "Luận ngữ tập giải" (论语集解), "Vô danh luận" (无名论), "Vô vi luận" (无为论), "Hàn Bạch luận" (韩白论), "Ký Châu luận" (冀州论)...
Phú hiện nay còn lại một thiên, là Cảnh Phúc điện phú (景福殿赋), Ngụy Minh đế Tào Duệ tại Hứa Xương xây Cảnh Phúc điện, Hà Yến được lệnh làm bài phú này. Bài phú này cùng với bài Lỗ Linh Quang điện phú (鲁灵光殿赋) của Đông Hán Vương Diên Thọ đều được xem là danh tác miêu tả cung điện. Hà Yến cũng có làm thơ, Lưu Hiệp bình phẩm là "nông cạn", nay chỉ còn 3 bài, khó thể biết toàn cảnh.
Tư liệu tham khảo
- Bùi (Tùng Chi) chú"Tam quốc chí, Tào Sảng truyện"dẫn"Ngụy lược"
- Toàn Tam quốc văn, quyển 39, Hà Yến truyện
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
thumb|265x265px|Tập 《Luận ngữ tập giải》 của Hà Yến. **Hà Yến** (; ?—249; bính âm: he yan), biểu tự **Bình Thúc** (平叔), là cháu Đại tướng quân Hà Tiến cuối thời Đông Hán, con nuôi Tào
**Tê Hà** (tiếng Trung:栖霞市, Hán Việt: _Tê Hà thị_) là một thành phố cấp huyện của địa cấp thị Yên Đài, tỉnh Sơn Đông, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Thành phố Tê Hà có
Combo mỹ phẩm dành cho da mụn handmade: bạc hà, yến mạch, bột nghệ, khoai tây, ngũ hoa, cám gạoGồm 6 món sau:- Bạc Hà: 35k- Yến Mạch: 30k- Tinh Bột Nghệ: 35k- Khoai tây:
Combo mỹ phẩm dành cho da mụn handmade: bạc hà, yến mạch, bột nghệ, khoai tây, ngũ hoa, cám gạoGồm 6 món sau:- Bạc Hà: 35k- Yến Mạch: 30k- Tinh Bột Nghệ: 35k- Khoai tây:
**Hà Trung** là một huyện cũ nằm ở phía bắc tỉnh Thanh Hóa, Việt Nam. ## Địa lý Huyện Hà Trung nằm ở phía bắc của tỉnh Thanh Hóa, nằm bên sườn núi Tam Điệp,
Trung tâm Hà Nội năm 2021 nhìn từ vệ tinh nhân tạo Các **hồ tại Hà Nội** rất phong phú, được hình thành qua những biến động địa chất qua hàng vạn năm của sông
**Hưng Yên** là một tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, nằm ở miền Bắc Việt Nam, với trung tâm hành chính cách thủ đô Hà Nội khoảng hơn 55 km về phía Đông Nam.
**Hưng Yên** là thành phố tỉnh lỵ cũ của tỉnh Hưng Yên, Việt Nam. ## Địa lý trái|nhỏ|Một góc thành phố Hưng Yên Thành phố Hưng Yên nằm ở phía nam của tỉnh Hưng Yên,
**Lịch sử hành chính Hà Giang** có thể xem mốc khởi đầu từ năm 1891 với Quyết định ngày 20 tháng 8 năm 1891 của Toàn quyền Đông Dương Jean-Marie de Lanessan, thành lập tỉnh
**Hà Nội** là thủ đô, là thành phố trực thuộc trung ương và cũng là một đô thị loại đặc biệt của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hà Nội nằm về
**Tổng giáo phận Hà Nội** (tiếng Latinh: _Archidioecesis Hanoiensis_) là một tổng giáo phận Công giáo ở Việt Nam, quản lý giáo dân phần lớn trung tâm Hà Nội, một phần các tỉnh Ninh Bình,
Địa danh **Hà Tĩnh** xuất hiện từ năm 1831, khi vua Minh Mệnh chia tách Nghệ An để đặt tỉnh Hà Tĩnh. Tuy nhiên, vùng đất Hà Tĩnh đã được hình thành và phát triển
**Phạm Hải Yến** (sinh ngày 9 tháng 11 năm 1994) là một cầu thủ bóng đá nữ Việt Nam đang thi đấu ở vị trí tiền đạo cho câu lạc bộ Hà Nội I và
**Hà Đông** là một quận nội thành cũ của thành phố Hà Nội, Việt Nam. ## Địa lý Quận Hà Đông nằm ở phía tây nam nội thành của thủ đô Hà Nội, nằm cách
**Hưng Yên** là một tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Hồng. ## Trước khi thành lập tỉnh Nguyên xưa, vùng đất Hưng Yên thuộc đất Sơn Nam. Sách Đại Nam Nhất thống chí chép vùng
**Phú Yên** là một tỉnh cũ ven biển nằm ở trung tâm khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, miền Trung Việt Nam. Tỉnh lỵ của tỉnh là thành phố Tuy Hòa. Năm 2018, Phú
**Hà Nam Ninh** là một tỉnh cũ của Việt Nam, tồn tại từ năm 1975 đến năm 1991. Địa giới hành chính tỉnh Hà Nam Ninh tương ứng với tỉnh Ninh Bình ngày nay. ##
**Bảo Yên** là một huyện thuộc tỉnh Lào Cai, Việt Nam. ## Địa lý Huyện Bảo Yên nằm ở phía đông nam của tỉnh Lào Cai, nằm cách thành phố Lào Cai khoảng 75 km về
**Yên Bái** là một tỉnh cũ thuộc vùng trung du và miền núi Bắc Bộ. Phía bắc giáp tỉnh Hà Giang và tỉnh Lào Cai, phía nam giáp tỉnh Sơn La, phía đông giáp tỉnh
**Yên Bái** trước đây là thành phố tỉnh lỵ của tỉnh Yên Bái cũ, Việt Nam. Từ 01/07/2025, thành phố chính thức kết thúc hoạt động và được tổ chức thành các phường thuộc tỉnh
**Yên** (Phồn thể: 燕國; Giản thể: 燕国) là một quốc gia chư hầu ở phía bắc của nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc, tồn tại từ thời kỳ đầu của Tây Chu qua Xuân
**Trận Hà Dương** () là một phần cuộc chiến trong loạn An Sử vào giữa thế kỷ 8 trong lịch sử Trung Quốc giữa nhà Đường và chính quyền Đại Yên do An Lộc Sơn
**Hà Nam** là một tỉnh cũ thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng, Việt Nam. Năm 2020, Hà Nam là đơn vị hành chính Việt Nam đông thứ 45 về số dân, xếp thứ 44 về
**Vùng thủ đô Hà Nội** là một trong hai vùng đô thị Việt Nam theo quy hoạch của Bộ Xây dựng nhằm định hướng phát triển đô thị (tránh nhầm lẫn với 6 "vùng kinh
**Đường cao tốc Chợ Bến – Yên Mỹ** (ký hiệu toàn tuyến là **CT.14**) là một đoạn đường cao tốc thuộc hệ thống đường cao tốc Việt Nam thuộc địa bàn bốn tỉnh thành Phú
**Lịch sử hành chính Phú Yên** có thể xem mốc khởi đầu từ năm 1629 khi chúa Nguyễn Phúc Nguyên, thành lập tỉnh Phú Yên. Vào thời điểm hiện tại, về mặt hành chính, Phú
**Giáo phận Hà Tĩnh** (tiếng Latinh : _Dioecesis Hatinhensis_) là một Giáo phận Công giáo Rôma tại miền Bắc Trung Bộ Việt Nam, được thành lập vào ngày 22 tháng 12 năm 2018 tách ra
Thời kỳ 386-394 **Hậu Yên** (384 – 409) do Mộ Dung Thùy chiếm Liêu Hà thành lập nhà Hậu Yên. Năm 384 (Yên Nguyên nguyên niên, Hậu Yên), quý tộc Mộ Dung Thùy của Tiền
**Đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng** (ký hiệu toàn tuyến là **CT.04**, hay còn gọi là **Quốc lộ 5B**) là một đoạn đường cao tốc thuộc hệ thống đường cao tốc Việt Nam
**Yên Thế** là một huyện thuộc tỉnh Bắc Giang, Việt Nam. ## Địa lý Huyện Yên Thế nằm ở phía tây bắc tỉnh Bắc Giang, nằm cách thành phố Bắc Giang khoảng 27 km, cách trung
**Yên Phong** là một huyện nằm ở phía tây bắc tỉnh Bắc Ninh, Việt Nam. ## Địa lý Huyện Yên Phong nằm ở phía tây của tỉnh Bắc Ninh, huyện lỵ của huyện là thị
**Lịch sử hành chính Hà Nam** có thể xem mốc khởi đầu từ năm 1890 với sự kiệm phủ Lý Nhân được tách khỏi tỉnh Hà Nội để thành lập tỉnh Hà Nam. Vào thời
**Tuyến 2A:** **Cát Linh – Hà Đông – Xuân Mai** là một tuyến metro thuộc hệ thống mạng lưới Đường sắt đô thị Hà Nội, được đầu tư xây dựng bởi Bộ Giao thông Vận
**Đường sắt đô thị Hà Nội** () là hệ thống đường sắt đô thị của thành phố Hà Nội. Hệ thống được vận hành bởi Công ty Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro Company –
**Khởi nghĩa Yên Bái** (chính tả cũ: _Tổng khởi-nghĩa Yên-báy_) là một cuộc nổi dậy bằng vũ trang bùng phát tại Yên Bái, một phần trong cuộc khởi nghĩa do Việt Nam Quốc dân Đảng
**Hà Bắc** (; bính âm bưu chính: **Hopeh**) là một tỉnh nằm ở phía bắc của Trung Quốc. Giản xưng của Hà Bắc là Ký, Hán tự: "", theo tên Ký châu thời Nhà Hán,
**Phạm Thị Hồng Yến** (sinh ngày 7 tháng 8 năm 1975) là nữ chính trị gia, chuyên gia kinh tế nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Bà hiện là Ủy viên Thường
**Hà Sơn Bình** là một tỉnh từng tồn tại ở Miền Bắc Việt Nam từ ngày 27 tháng 12 năm 1975 đến 12 tháng 8 năm 1991 trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Hà
**Hà Tuyên** là một tỉnh cũ ở cực bắc Việt Nam. Địa giới hành chính tỉnh Hà Tuyên tương ứng với tỉnh Tuyên Quang ngày nay. ## Địa lý Tỉnh Hà Tuyên nằm ở cực
**Hà Trung** là một xã thuộc tỉnh Thanh Hóa, Việt Nam. Xã Hà Trung được thành lập ngày 16 tháng 6 năm 2025 theo Nghị quyết số 1686/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội
_[[Chiếu dời đô_ – bản dịch của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.|thế=]] nhỏ|330x330px|Một góc phố Hà Nội đêm 10 tháng 10 năm 2010 **Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà
**Dương Hoàng Yến** (sinh ngày 15 tháng 6 năm 1991) là một nữ ca sĩ kiêm giảng viên thanh nhạc người Việt Nam. Cô được biết đến khi sở hữu chất giọng soprano. ## Gia
**Đường vành đai 3 Hà Nội** (ký hiệu toàn tuyến là **CT.37**) là một đoạn đường vành đai thuộc hệ thống đường cao tốc Việt Nam và tuyến giao thông đường bộ quan trọng của
**Yên Bình** trước đây là một huyện thuộc tỉnh Yên Bái cũ, Việt Nam. Từ 01/07/2025, huyện chính thức kết thúc hoạt động và được tổ chức thành các xã theo mô hình chính quyền
Các đoàn [[chèo, nhà hát chèo Việt Nam 2016]] **Nhà hát Chèo Hưng Yên** là đơn vị sự nghiệp công lập có thu trực thuộc Sở Văn hoá - Thể thao và Du lịch Hưng
**Đường cao tốc Hà Nội – Thái Nguyên – Bắc Kạn – Cao Bằng** (ký hiệu toàn tuyến là **CT.07**), tên chính thức trên các văn bản của cơ quan nhà nước là **Quốc lộ
**Đường cao tốc Yên Bái – Hà Giang** (ký hiệu toàn tuyến là **CT.12**) là tuyến đường bộ cao tốc thuộc khu vực Trung du và miền núi phía Bắc với tổng chiều dài 81
**Thành ủy (Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố_)_ Hà Nội** là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng bộ thành phố Hà Nội giữa hai kỳ Đại hội, có chức năng lãnh đạo
**Trần Thu Hà** (sinh ngày 26 tháng 8 năm 1977), còn được biết đến với nghệ danh **Hà Trần**, là một nữ ca sĩ kiêm nhà sản xuất nhạc người Việt Nam. Nổi tiếng với
**Xe buýt** là phương tiện giao thông công cộng chủ yếu tại Hà Nội, với tổng cộng hơn 140 tuyến được vận hành bởi Tổng công ty Vận tải Hà Nội (Transerco) cùng một số