✨Guy Fawkes

Guy Fawkes (; 13 tháng 4 năm 1570 – 31 tháng 1 năm 1606), còn được biết đến với cái tên Guido Fawkes khi chiến đấu cùng với người Tây Ban Nha, là thành viên của một nhóm người theo Công giáo ở địa phương và là người đã lên kế hoạch cho Âm mưu thuốc súng bất thành năm 1605. Guy Fawkes sinh ra và được giáo dục tại York. Bố ông qua đời khi Fawkes mới tám tuổi; sau đó, mẹ ông tái hôn với một người Công giáo chống lại Anh giáo.

Fawkes đã cải sang đạo Công giáo và đến lục địa Châu Âu để gia nhập quân ngũ Công giáo Tây Ban Nha, nhằm chiến đấu chống lại nhóm cải cách Tin lành Hà Lan ở miền đất Hạ trong cuộc Chiến tranh Tám Mươi Năm. Ông đến Tây Ban Nha để tìm kiếm sự hỗ trợ cho cuộc nổi loạn ủng hộ Công giáo ở Anh nhưng không thành công. Sau đó, ông gặp Thomas Wintour và cùng Wintour quay lại nước Anh. Wintour đã giới thiệu Fawkes với Robert Catesby, người đã lên kế hoạch ám sát Vua James I để khôi phục lại quốc vương theo Công giáo. Những người lập mưu đã thuê một căn hầm dưới Viện Quý tộc, rồi giao cho Fawkes nhiệm nhiệm vụ bảo vệ kho thuốc súng. Nhờ một lá thư nặc danh, nên chính quyền đã lục soát Cung điện Westminster vào rạng sáng ngày 5 tháng 11 và phát hiện ra Fawkes đang canh kho thuốc nổ. Ông đã bị thẩm vấn và tra tấn trong nhiều ngày tiếp theo. Cuối cùng, Fawkes thú nhận âm mưu định thổi bay Viện Quý tộc.

Ngày 31 tháng 1, ngay trước lúc hành hình, Fawkes nhảy từ giàn giáo treo cổ xuống và chết ngay lập tức nên đã tránh khỏi sự đau đớn khi bị treo, kéo lê và phân thành bốn. Về sau, Fawkes trở thành biểu tượng của Âm mưu thuốc súng. Kể từ ngày 5 tháng 11 năm 1605, hằng năm người dân Anh đều tổ chức đêm Guy Fawkes để tưởng niệm sự thất bại của âm mưu này: họ đốt hình nộm của Fawkes trên đống lửa và thường bắn pháo hoa.

Tiểu sử

Tuổi thơ

thumb|alt=Photo|Fawkes đã rửa tội tại nhà thờ của [[St Michael le Belfrey, York ngay bên York Minster (ở bên trái).]] Guy Fawkes sinh năm 1570 ở Stonegate, York. Fawkes là người con thứ hai trong gia đình bốn anh chị em. Cha ông là Edward Fawkes, giám thị và luật sư của tòa án tôn giáo tại York, và mẹ ông là Edith. Ông bà nội và cha mẹ của Guy Fawkes là tín đồ của giáo hội Anh; bà nội Fawkes, Ellen Harrington, là con gái của một thương gia buôn nổi tiếng kiêm Tổng thị trưởng của York vào năm 1536. Gia đình mẹ của Fawkes là tín đồ Công giáo bất phục Anh giáo, và anh em họ của ông, Richard Cowling, là linh mục thuộc Dòng Tên. Guy là một cái tên ít phổ biến ở nước Anh nhưng phổ biến ở York bởi một người địa phương nổi tiếng, Ngài Guy Fairfax của Steeton.

Không ai biết ngày tháng năm sinh của Fawkes, nhưng ông được rửa tội tại nhà thờ của St Michael le Belfrey, York vào ngày 16 tháng 4. Theo tục lệ, ngày sinh và ngày rửa tội cách nhau ba ngày nên có lẽ ông sinh vào ngày 13 tháng 4.

Binh nghiệp

Tháng 10 năm 1591, Fawkes bán tài sản thừa kế từ cha mình ở Clifton tại York. Ông đến lục địa Châu Âu để tham chiến cùng với đạo Công giáo Tây Ban Nha trong Chiến tranh Tám Mươi Năm chống lại Cộng hòa Hà Lan mới thành lập và Pháp, từ năm 1595 đến khi Hiệp ước Hòa Bình của Vervins được ký kết năm 1598. Mặc dù nước Anh không nhúng tay vào các chiến dịch chống lại Tây Ban Nha trên đất liền, nhưng hai đất nước vẫn trong tình trạng xung đột và sự kiện Hạm đội Tây Ban Nha năm 1588 chỉ vừa xảy ra cách lúc bấy giờ 5 năm. Ông gia nhập đội quân của Sir William Stanley, một người Anh theo đạo Công giáo và chỉ huy kỳ cựu ở tuổi ngũ tuần, đã huấn luyện một đội quân ở Ireland để chiến đấu trong cuộc viễn chinh của Leicester đến Hà Lan. Stanley được đề cao bởi Elizabeth I của Anh, nhưng sau khi ông đầu hàng Tây Ban Nha trong Deventer vào năm 1587, ông và hầu hết quân đội của mình đã chuyển sang phục vụ Tây Ban Nha. Fawkes trở thành một alférez khi ông chiến đấu anh dũng tại trận chiến bao vây Calais vào năm 1596 và vào năm 1603 được đề bạt thành đại úy. Cũng vào năm đó, ông tới Tây Ban Nha để tìm kiếm sự hỗ trợ cho một cuộc nổi loạn Công giáo ở Anh. Nhân cơ hội này, ông bèn đổi tên mình thành một cái tên kiểu Ý là Guido, và trong nhật ký ông đã mô tả James I (người trở thành vua của nước Anh năm đó) là "một kẻ dị giáo", người có ý định "trục xuất Công giáo ra khỏi nước Anh." Ông lên án Scotland và những người thân cận của nhà vua trong số các quý tộc Scotland, đồng thời viết rằng "sẽ không thể hòa giải được hai quốc gia này trong thời gian dài." Mặc dù ông nhận được sự kính trọng nhưng triều đình Felipe III của Tây Ban Nha không bằng lòng cung cấp cho ông bất kỳ sự hỗ trợ nào.

Âm mưu thuốc súng

thumb|Một bức điêu khắc đương thời do [[Crispijn van de Passe thực hiện, miêu tả tám trong số mười ba người tham gia Âm mưu thuốc súng. Fawkes đứng thứ ba từ bên phải qua.]]

Năm 1604, Fawkes tham gia một nhóm Công giáo nhỏ tại Anh do Robert Catesby chỉ huy và lập ra kế hoạch ám sát Vua James theo đạo Tin lành để Công chúa Elizabeth lên ngôi vua, người đứng thứ ba trong thứ tự nối ngôi. Fawkes được miêu tả bởi linh mục Dòng Tên và người bạn cũ Oswald Tesimond là "dễ tiếp xúc và cư xử vui vẻ, không thích những cuộc xung đột và cãi nhau... người tình nghĩa với bạn ông". Tesimond cũng thừa nhận Fawkes là "một người đàn ông có kỹ năng cao trong các vấn đề chiến tranh", và sự pha trộn giữa lòng trung thành và sự chuyên nghiệp đã khiến những người trong Âm mưu thuốc súng nể ông. cho rằng những đồng phạm đã cố đào một đường hầm từ dưới căn nhà Whynniard đến Nghị viện, mặc dù câu chuyện này có thể đã bị chính phủ dựng lên; công tố không đưa ra được bằng chứng về sự tồn tại của đường hầm đó và không tìm thấy bất kỳ dấu vết nào về nó cả; bản thân Fawkes cũng không thú nhận sự tồn tại của đường hầm cho đến khi bị tra khảo lần thứ năm, nhưng ngay cả khi đã thú nhận ông cũng không thể xác nhận được vị trí của đường hầm. Nếu câu chuyện là đúng thì vào tháng 12 năm 1604, khi những tên đồng phạm đang bận rộn đào đường hầm từ ngôi nhà thuê của họ đến Thượng viện, thì đã dừng kế hoạch đó khi nghe thấy một tiếng ồn ở trên. Fawkes được cử đi để điều tra và khi trở về, ông báo là có người đàn bà góa phụ đang dọn dẹp ở hầm mộ gần đó, ngay bên dưới Thượng viện. Tuy nhiên vào ngày 28 tháng 7, do có nguy cơ bùng phát bệnh dịch hạch nên đã hoãn mở Nghị viện đến thứ Ba ngày 5 tháng 11.

Hoạt động ở ngoại quốc

Để nhận được sự giúp đỡ từ phía ngoại quốc, vào tháng 5 năm 1605 Fawkes ra nước ngoài và nói cho Hugh Owen biết về kế hoạch của mình. Vào một thời điểm nào đó trong chuyến đi, tên của ông đã xuất hiện trong hồ sơ của Robert Cecil, Bá tước thứ nhất của Salisbury, người có mạng lưới gián điệp rải rác khắp Châu Âu. Một trong những gián điệp là Captain William Turner có thể đã đưa cái tên Fawkes vô hồ sơ. Mặc dù thông tin cung cấp cho Salisbury thường không có gì ngoài những kế hoạch xâm lược mơ hồ, và không bao gồm bất cứ điều gì liên quan tới Âm mưu thuốc súng, ngày 21 tháng 6 ông ghi vô bảng báo cáo thông tin Tesimond đưa Fawkes tới Anh bằng cách nào. Fawkes nổi tiếng là một người lính đánh thuê Flander và được giới thiệu cho "Mr Catesby" và "những người bạn quý tộc danh giá và những người có vũ khí và ngựa chiến". Tuy nhiên, báo cáo của Turner không hề nhắc tới biệt danh của Fawkes ở Anh, John Johnson, và không đến được Cecil cho đến cuối tháng 11, sau khi âm mưu bị phát hiện.

Phát hiện

thumb|alt=In a stone-walled room, several armed men physically restrain another man, who is drawing his sword.|Âm mưu thuốc súng bị phát hiện (c. 1823), [[Henry Perronet Briggs]] Một số tên đồng phạm lo ngại về những người Công giáo sẽ có mặt tại Nghị viện trong buổi khai mạc. Buổi chiều ngày 26 tháng 10, Lord Monteagle nhận được bức thư vô danh cảnh báo ông tránh xa nơi đó, và "ở nhà để cho an toàn... nghị viện sẽ bị nổ tung". Mặc dù nhanh chóng nhận ra sự tồn tại của bức thư, được báo tin bởi một trong những người giúp việc của Monteagle, những tên đồng phạm vẫn quyết tâm tiếp tục với những kế hoạch đã bàn vì cho rằng bức thư "rõ ràng được coi là một trò đùa". Fawkes kiểm tra hầm vào ngày 30 tháng 10 và báo cáo rằng không có chuyện gì hết. Những nghi ngờ của Monteagle đã làm đứt dây động rừng, và bức thư được trình bày với Vua James. Nhà vua đã gọi Ngài Thomas Knyvet đi lục soát những cái hầm dưới Nghị viên, nơi mà ông đã lục soát vào đầu giờ ngày 5 tháng 11. Ca gác của Fawkes là tối hôm trước, Percy đưa một ngòi thuốc và một cái đồng hồ cho Fawkes "bởi vì ông cần theo dõi thời gian". Khi lãnh chúa hỏi ông định làm gì khi sở hữu số lượng lớn thuốc súng, Fawkes đáp trả rằng ông dự tính sẽ "thổi bay lũ ăn xin Scotland về vùng núi quê hương của chúng mày." Ông tự nhận mình là người Công giáo 36 tuổi đến từ Netherdale ở Yorkshire, và khai cha ông là Thomas và mẹ ông là Edith Jackson. Khi những vết thương trên cơ thể ông được những người thẩm vấn nhận ra, ông giải thích đó là do di chứng của viêm màng phổi. Fawkes thừa nhận ý định của ông là cho Thượng Nghị viện nổ tung và bày tỏ sự hối tiếc vì đã không làm được điều này. Cách ứng xử ấy khiến ông nhận được sự ngưỡng mộ từ Vua James, người mô tả rằng Fawkes sở hữu "một sự kiên định của người Công giáo".

Tuy ngưỡng mộ Fawkes, nhưng vua James lại ra lệnh tra tấn "John Johnson" để buộc ông tiết lộ tên của những kẻ đồng mưu vào ngày 6 tháng 11. Nhà vua ra lệnh rằng lúc đầu nên tra tấn nhẹ nhàng, đề cập việc dùng đến còng tay, nhưng có thể nặng hơn nếu cần thiết, cho phép sử dụng đến cái trăn: "Tra tấn ông ấy nhẹ nhàng trước tiên và từ từ tiến tới biện pháp nặng nhất". Lời khai của Fawkes và Tresham liên quan đến tội phản quốc với sự giúp đỡ của người Tây Ban Nha và những lời thú tội liên quan cụ thể đến Âm mưu thuốc súng được đọc to. Mảnh chứng cứ cuối cùng được đưa ra là một cuộc trò chuyện giữa Fawkes và Wintour, người bị giữ trong phòng giam kế bên. Hai người họ tưởng được nói chuyện riêng tư, nhưng cuộc trò chuyện này đã bị một gián điệp của chính phủ nghe trộm. Khi các tử tù được phép nói, Fawkes giải thích rằng ông không nhận tội vì sự thiếu hiểu biết về một số khía cạnh của bản cáo trạng.

Ngày 31 tháng 1 năm 1606, Fawkes và ba người khác; – Thomas Wintour, Ambrose Rookwood, và Robert Keyes;– bị kéo lê (i.e., "drawn") trên miếng ván từ Tháp Luân Đôn đến Old Palace Yard tại Westminster, nơi đối diện với tòa nhà mà họ đã định cho nổ tung. Sau đó, những kẻ đồng phạm của ông bị treo cổ và bị phân thành bốn mảnh. Fawkes là người cuối cùng đứng trên giàn. Ông cầu xin sự tha thứ của nhà Vua và chính quyền khi vẫn giữ "cây thánh giá và nghi lễ Công giáo". Mệt mỏi vì bị tra tấn và lúc được người thi hành án dìu lên, Fawkes bắt đầu leo thang để thắt dây thòng lọng và tự làm gãy cổ mình bằng cách nhảy mạnh xuống hoặc trèo quá cao để sợi dây được đặt không chính xác. Nhờ vậy mà ông đã tránh được sự đau đớn trong đoạn sau của cuộc hành hình.

Di sản

Mặt nạ Guy Fawkes

thumb|left|alt=Sketch of a group of children escorting an effigy|Cuộc diễu hành của Guy (1864) Ngày 5 tháng 11 năm 1605, những người Luân Đôn được khuyến khích làm lễ kỷ niệm mừng nhà Vua thoát khỏi cuộc ám sát bằng cách đốt lửa với điều kiện "buổi lễ ăn mừng này được thực hiện một cách cẩn thận mà không gây ra bất kỳ nguy hiểm hay sự hỗn loạn nào". Dù Fawkes là một trong 13 tên đồng phạm, nhưng ông lại là người bị liên tưởng đến Âm mưu thuốc súng nhiều nhất.

Tại Anh, ngày 5 tháng 11 được gọi bằng nhiều cái tên như là Đêm Guy Fawkes, ngày Guy Fawkes, Đêm Âm mưu, và Đêm lửa trại (có thể bắt nguồn trực tiếp từ lễ kỷ niệm ngày 5 tháng 11 năm 1605). Từ những năm 1650 trở đi, việc đốt lửa trại thường đi kèm với bắn pháo hoa, và sau những năm 1673 việc đốt hình nộm (thường là hình nộm đức giáo hoàng) đã trở thành phong tục khi người thừa kế ngôi vua tương lai James II của Anh cải đạo sang Công giáo.

James Sharpe, giáo sư lịch sử tại University of York, miêu tả Guy Fawkes được tung hô như là "người đàn ông cuối cùng đi vào Nghị viện với ý định trung thực". William Harrison Ainsworth là tác giả của cuốn tiểu thuyết lãng mạn lịch sử Guy Fawkes năm 1841 miêu tả Guy Fawkes với góc nhìn đồng cảm hơn, và cuốn tiểu thuyết của ông đã thay đổi nhận thức của công chúng về Fawkes thành một "nhân vật hư cấu có thể chấp nhận được". Fawkes sau đó xuất hiện như "một anh hùng hành động" trong những cuốn sách dành cho trẻ em và thể loại penny dreadful, chẳng hạn như The Boyhood Days of Guy Fawkes; hoặc, The Conspirators of Old London được xuất bản vào khoảng năm 1905. Theo nhà sử học Lewis Call, Fawkes hiện là "một biểu tượng quan trọng trong văn hóa chính trị hiện đại", và gương mặt của Fawkes đã trở thành "một công cụ tiềm năng mạnh mẽ để truyền bá thuyết vô chính phủ hậu hiện đại" vào cuối thế kỷ 20.