✨Danh sách vua Ba Tư

Danh sách dưới đây bao gồm các quân chủ của các triều đại chính thức đã từng cai trị trên mảnh đất thuộc về Iran ngày nay.

Lịch sử Iran, ban đầu, trong suốt một quảng thời gian dài trên dưới 1700 năm (2550 TCN - 843 TCN), chỉ tập trung trong một khu vực miền tây nam khá hạn chế của xứ Iran ngày nay: bờ cõi xứ Elam và vài vùng phụ cận. Xứ Elam, nhờ ở cạnh bên miền Lưỡng Hà, nơi nhiều bia ký và tài liệu lịch sử đã được khai quật, giải mã, và đối chiếu, nên đã được biết đến ít nhiều trên khắp thế giới từ thế XX. Từ năm khoảng 2550 TCN, dưới các quốc hiệu Awan (2550 TCN - 2120 TCN), Simashki (2120 TCN - 1850 TCN) và Elam (1850 TCN - 539 TCN), vương quốc này đã sánh vai với các cường quốc của Lưỡng Hà như Lagash, Akkad, Assyria và Babylonia. Tuy nhiên, dân tộc Elam không thuộc nhóm Ấn-Âu hay Ấn-Iran.

Triều đại Achaemenes là triều đại của người Ba Tư đầu tiên. Triều đại trước đó là của người Media, một dân tộc Iran có quan hệ gần gũi với người Ba Tư. Nhà Achaemenes bị tiêu diệt bởi Alexandros Đại đế, mở đầu khoảng thời gian khoảng 200 năm Ba Tư nằm dưới sự cai trị của người Hy Lạp. Ba Tư sau đó được cai trị bởi người Parthia, một dân tộc Iran nhưng không phải Ba Tư. Trong thế kỷ thứ 3, nhà Sasan người Ba Tư đã nổi dậy và tiêu diệt Parthia. Cuộc chinh phạt Ba Tư của quân Ả Rập trong những năm 633–656 kết thúc triều đại Sassanid và mở đầu kỷ nguyên Hồi giáo. Các vị vua của nhà Rashidun, Omeyyad và Abbas đều là người Ả Rập. Các vị vua Hồi giáo sau đó đều thường có gốc gác du mục Turk-Mông Cổ.

Sau nhiều thế kỷ bị quân ngoại bang đô hộ và chiếm đóng và một số triều đại ngắn ngủi của người Ba Tư, cuối cùng vào năm 1501, nước Ba Tư được thống nhất bởi triều đại nhà Safavid, điều đó dẫn tới sự thay đổi từ đạo Hồi giáo Sunni qua đạo Hồi giáo Shi'a thành đạo chính thức của vương triều. Sự kiện đó đã trở thành sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử Ba Tư.

Danh hiệu Shahanshah (شاهنشاه, Šāhanšāh), có nghĩa là "Vua của các vị vua" bắt đầu được sử dụng bởi Hoàng đế khai quốc nhà Achaemenes là Cyrus Đại đế. Trong thời kỳ thuộc Hy Lạp, các vị vua nhà Seleukos "sử dụng danh hiệu "basileus", có nghĩa là vua hay hoàng đế trong tiếng Hy Lạp. Sau khi đế quốc Parthia đánh bại nhà Seleukos, các vị vua đã sử dụng lại danh hiệu là "Vua của các vua", như một tuyên bố là người thừa kế thực sự đế chế Achaemenes và danh hiệu này tiếp được sử dụng sau đó bởi các vị vua nhà Sasan. Vì yêu thích nền văn minh Hy Lạp, các vua Parthia ngoài ra còn sử dụng danh hiệu philhellenes (bạn của những người Hy Lạp). Các vị vua Hồi giáo người Ả Rập của nhà Rashidun, Omeyyad và Abbas đều giữ danh hiệu "Khalip" (خليفة) và "Amīr al-Mu'minīn" (أمير المؤمنين, Thủ lĩnh của các tín đồ). Các vị vua Hồi giáo tiếp sau đó thường sử dụng danh hiệu shah hay shahanshah, sultan, êmia, malik hay khả hãn (thời thuộc Mông Cổ).

Đế quốc Elam, khoảng 2700–519 TCN

Thời kỳ Elam được tình từ thời đại đầu tới đế quốc Ba Tư. Người Elam là dân tộc sinh sống khu vực tây năm Iran, hiện tại là các tỉnh Khuzestan, Ilam, Fars, Bushehr, Lorestan, Bakhtiari và Kohgiluyeh.

Các đế quốc Iran

Đế quốc Media, 728–550 TCN

Người Medes là một trong những dân tộc cổ đại của người Iran. Vào thế kỉ 6 TCN, người Ba Tư, chư hầu của người Medes, nổi lên và đánh bại người Media, tiêu diệt đế quốc Media.

Đế quốc Achaemenes, 550–330 TCN

Các triều đại Macedonia

Nhà Argead, 330–310 TCN

Nhà Seleukos, 305–164 TCN

The Seleucid Dynasty gradually lost control of Persia. Năm 253, the Arsacid Dynasty established itself in Parthia. The Parthians gradually expanded their control, until by the mid thế kỉ 2 TCN, nhà Seleukos mất hoàn toàn lãnh thổ ở Ba Tư. There were more Seleucid rulers of Syria and, for a time, Babylonia, after Antiochus IV, but không có had any effective power in Persia).

Các đế quốc của người Iran ở Iran

Đế quốc Parthia (Đế quốc Arsaces), 247 TCN – 228 CN

Là triều đại lấn chiếm đất và kế tục nhà Seleukos cùng với một số diadochi (sứ quân của Macedonia - Hy Lạp) khác, các vị vua Parthia, khác với các diadochi, đã trở thành triều đại bản xứ của dân Iran, mặc dù họ yêu thích nền văn minh Hy Lạp đến mức tự nhận là philhellenes (bạn của những người Hy Lạp) trên những đồng tiền mà họ ban hành. Các nhà vua triều đại Arsaces đã sử dụng danh hiệu là "Vua của các vua", như một tuyên bố là người thừa kế thực sự đế chế Achaemenes, họ chấp nhận nhiều vị vua địa phương như các chư hầu lệ thuộc sẽ phải trực do chính quyền Trung ương chỉ định, mặc dù phần lớn đều tự trị, hay là các phó vương. Triều đình đã chỉ định một số lượng nhỏ các phó vương, chủ yếu là bên ngoài Iran, nhưng các satrapies này nhỏ hơn và ít mạnh mẽ hơn so với những người cai trị địa phương dưới thời Achaemenes. Với việc mở rộng quyền lực của Arsacid, chính quyền trung ương đã chuyển từ Nisa, Turkmenistan tới Ctesiphon dọc theo sông Tigris (phía nam Baghdad, Iraq), mặc dù một số nơi khác cũng từng là thủ đô.

There were various regional client dynasties, often with significant autonomy. Like the Elymais client Kingdom that occupied the area of ancient Elam, and kingdoms of Mesene in Lower Mesopotamia and Persis (Fars) in Central Iran, as well as Adiabene in Northern Mesopotamia..

Đế quốc Sassanid, CN 224–651

Dưới triều đại của các Khalip Ả Rập

Nhà Rashidun, 632–661

Nhà Omeyyad, 661–750

Nhà Abbas, 750–1258

Vua Ba Tư hậu kỳ Hồi giáo

Nhà Tahiri ở Khorasan, 821–872

• Taher I, Emir 821–822
• Talheh, 822–828
• Abdollah, 828–844
• Taher II, 844–862
• Mohammad, 862–872

Nhà Alav, 864–928

• Hasan ebne Zeid Hasani, Emir 864–884
• Mohammad ebne Zeid, 884–900
• Hasan ebne Ali Hoseini, 913–916
• Hasan ebne Ghasem Hasani, 916–928

Nhà Ziyar, 928–1043

• Mardavij, Emir 928–934
• Voshmgir, 934–967
• Bisotoon, 967–976
• Qabus, 976–1012
• Manuchehr, 1012–1031
• Anushiravan, 1031–1043
• Keykavoos
• Gilanshah

Nhà Ghur, 879–1215

Thị tộc Buy, 932–1056 آل بویه

Nhà Saffar ở Seistan và vùng lân cận, 861–1002

Nhà Saman (Tiền Tajik), 892–998

Nhà Ghaznavi, 997–1186

Nhà Seljuk, 1029–1194 سلجوقیان

divided, 1194–1256

Nhà Khwarazm, 1096–1230 خوارزمشاهیان

Đế chế khỏi phát từ Azerbaizjan, cai trị một phần Iran và các vùng đất láng giềng ở Trung Á.

Permanently destroyed by Mongol empire.

Đế quốc Mông Cổ và các Y Nhi hãn, 1256–1380 ایلخانان

The Second era of fragmentation begins in 1343, as remnants of the Hordes competed with local dynasts for authority. This era ends with the conquests by Timur, around 1380

Nhà Muzaffar, 1314–1393 مظفریان

• Mubariz ad-Din Muhammad ibn al-Muzaffar, Emir 1314–1358
• Abu'l Fawaris Djamal ad-Din Shah Shuja (at Yazd, 1353 at Shiraz), 1335–1364 with...
• Qutb Al-Din Shah Mahmud (at Isfahan) (d. 1375), 1358–1366
• Abu'l Fawaris Djamal ad-Din Shah Shuja (at Yazd, 1353 at Shiraz), 1366–1384
• Mujahid ad-Din Zain Al-Abidin 'Ali, 1384–1387

In 1387 Timur captured Isfahan.

• Imad ad-Din Sultan Ahmad (at Kerman), 1387–1391 with...
• Mubariz ad-Din Shah Yahya (at Shiraz), 1387–1391 and...
• Sultan Abu Ishaq (in Sirajan), 1387–1391
• Shah Mansur (at Isfahan), 1391–1393

Nhà Timur, 1380–1507

• Timur ("Tamerlane"), 1369–1405, nominally under the authority of the Chagatai Khanate

The third era of fragmentation follows, as Timur's Empire loses cohesion and local rulers strive against each other.

• Pir Muhammad, grandson of Timur, 1392-1407, effectively ruled from Qandahar
• Djalal Ud-Din Miran Shah, son of Timur, 1405–1408, ruled Azerbaijan
• Rustam, 1405–1409, ruled Arabistan
• Khalil Sultan (Timurid dynasty), son of Miran Shah, 1405–1409, ruled in Samarkand, surrendered to Shah Rukh, became governor of Rayy until his death in 1411
• Shah Rukh, son of Timur, 1405–1447, ruled first in Transoxiana Ayyal, 1414, opposed Shah Rukh Ailankar, 1414–1415, opposed Shah Rukh
• Bayqara, 1409–1412, ruled in Fars
• Iskandar, 1412–1414, ruled first in Fars, then Azerbaijan & Arabistan

In 1410 the Turcoman horde Kara Koyunlu (Black Sheep) captured Baghdad and their leaders ruled the western parts of the Timurid realm. In the East however, Shah Rukh was able to secure his rule in Transoxiana and Fars.

• Ulugh Beg, son of Shah Rukh, 1447–1449

Rulers in Transoxiana:

• 'Abd al-Latif, son of Ulugh Beg, 1449–1450
• ‘Abdullah Mirza, grandson of Shah Rukh, 1450–1451
• Abu Sa'id ibn Muhammad, grandson of Miran Shah, 1451–1469, conquered Khurasan in 1459

Rulers in Khurasan:

• Babur Ibn-Baysunkur, grandson of Shah Rukh, 1449–1457
• Shah Mahmud, son of Babur, 1457
• Ibrahim, 1457
• Jahan Shah, leader of the Black Sheep Turcomans, 1457–1458

Abu Sa'id, agreed to divide Iran with the Black Sheep Turcomans under Jahan Shah, but the White Sheep Turcomans under Uzun Hassan defeated and killed first Jahan Shah and then Abu Sa'id.

After Abu Sa'id's death a fourth era of fragmentation follows. While the White Sheep Turcomans dominated in the western parts until the ascent of the Safavid dynasty, the Timurides could maintain their rule in Samarkand và Herat.

Rulers in Samarkand:

• Sultan Ahmad, son Abu Sa'id, 1469–1494
• Sultan Mahmud, son of Abu Sa'id, 1494–1495
• Masud, 1495
• Sultan Baysunghur, 1495–1497
• Sultan Ali Mirza 1495–1500

conquered by the Uzbeks

Rulers in Herat:

• Sultan Mahmud, son of Abu Sa'id, 1469
• Husayn Bayqarah, 1469–1506
• Badi' al-Zaman, son of Husayn, 1506–1507, fled to the court of Ismail I

conquered by the Uzbeks, later recaptured by the Safavids

Các vua Ba Tư hiện đại

Nền quân chủ Ba Tư hiện đại được khởi đầu năm 1502, khi vua Ismail I khởi lập nhà Safavid, and ended the so-called "fourth era" of political fragmentation.

Nhà Safavid, 1502–1736

Nhà Afshari, 1736–1797

Nhà Zand, 1750–1794

Here begins the modern history of the nation-state Iran. After the fall of the Afsharids, the eastern lands of Persia were lost to Pashtun tribes who created their own independent kingdom, which later became known as Afghanistan, however still a great portion of Afghanistan was a part of Persia, which was separated from Persia at the time of Qajars. For more information, see History of Afghanistan. The Zand kings never styled himself as "shah" or king, and instead used the title President (Vakil ar-Ra'aayaa وکیل الرعایا).

Nhà Qajar, 1794–1925

Nhà Pahlavi, 1925–1979

Năm 1979 cuộc cách mạng do Ayatollah Khomeini lãnh đạo lật đổ vua Mohammad Reza Pahlavi, buộc ông phải sang sống lưu vong ở nước ngoài. Nước Cộng hoà Hồi giáo sau đó được thành lập ngày 1 tháng 4 năm 1979.