✨DANH NHÂN NGUYỄN THẾ TRỰC VÀ SỨ TRÌNH THI TẬP – Trần Ích Nguyên – NXB Đại học Sư Phạm

Phó Đốc học Quốc Tử Giám Nguyễn Thế Trực (1745 – 1807), trí thức tiêu biểu sống vào cuối thế kỉ XVIII, vốn xuất thân từ một vọng tộc ở Quảng Bình* , phía nam sông Gianh. Không chỉ là một tấm gương tận trung với vua, tận hiến cho đất nước, phụng sự hết mình cho cả ba triều đại Chúa Nguyễn – Tây Sơn – Nguyễn, ông còn là một nhà kinh tế, chính trị, nhà văn hoá với khí phách hiên ngang, văn võ song toàn. Bên cạnh những chiến tích về mặt quân sự, chính trị, ngoại giao, di tác của Nguyễn Thế Trực cũng góp phần làm phong phú và khẳng định thành tựu đáng tự hào của dòng thơ văn đi sứ thời Tây Sơn. Tuy nhiên, trong suốt một thời gian dài, tên tuổi ông chưa được biết đến rộng rãi trong đời sống học thuật, phần vì tư liệu còn ít ỏi, phần vì có sự nhầm lẫn trong việc xác định tác giả của một số tác phẩm quan trọng, trong đó có Sứ trình thi tập.

Sứ trình thi tập của Nguyễn Thế Trực được đánh giá là một trong những tác phẩm thơ văn đi sứ tiêu biểu của Việt Nam thời kì này. Với 150 bài thơ chữ Hán, bên cạnh những nội dung ghi chép về đất nước, con người, phong tục tập quán, tập thơ còn thể hiện sâu sắc nỗi niềm xa quê của các sứ thần Việt Nam trên chặng đường đi sứ, qua đó, phản ánh không chỉ tài năng văn chương mà còn tinh thần dân tộc, bản lĩnh ngoại giao của người trí thức Việt.

Thành tựu đáng tự hào là vậy, nhưng Sứ trình thi tập lại có một số phận đặc biệt khi có nhiều nghi vấn tồn tại xoay quanh việc xác định tác giả, kéo theo những suy đoán và một số nhận định không chắc chắn. Đây cũng là lí do dẫn đến sự dè dặt trong quá trình khai thác, nghiên cứu giá trị của tập thơ. Và câu chuyện tìm lại tác giả cho Sứ trình thi tập là cả một quá trình đầy nỗ lực của Giáo sư Trần Ích Nguyên (Đại học Quốc lập Thành Công, Đài Loan, Trung Quốc) cùng các cộng sự, để đưa ra kết luận: tác giả của Sứ trình thi tập chính là Phó Đốc học Quốc Tử Giám Nguyễn Thế Trực. Kết quả này là thành tựu quan trọng, góp phần đính chính lại những ngộ nhận kéo dài nhiều thập kỉ; cung cấp tư liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu Hán văn sứ trình Việt Nam đồng thời làm sáng rõ hơn diện mạo văn học ngoại giao dưới triều Tây Sơn – một giai đoạn ngắn ngủi nhưng hào hùng trong lịch sử.