Cơn lũ dữ (tiếng Ba Lan: pоtор szwedzki, tiếng Litva: švedų tvanas, ), hay còn được biết tới là Con lũ dữ Thụy Điển, là một trong những sự kiện bi thảm nhất trong lịch sử Ba Lan và có tác động vô cùng lớn tới Ba Lan sau này. Diễn ra cùng lúc với cuộc chiến tranh Nga-Ba Lan, cuộc nổi dậy Khmelnytsky và chiến tranh phương Bắc lần hai, cuộc xung đột này còn được gọi là Con lũ dữ Thụy Điển ở Ba Lan, do mức độ tàn phá khủng khiếp mà quân xâm lược Thụy Điển để lại cho Ba Lan, mà đã có tác động cực kỳ nghiêm trọng sau này. Từ "potop" trong tiếng Ba Lan, ám chỉ "lũ dữ" trong Kinh thánh, đã được chính Henryk Sienkiewicz cụ thể hóa trong cuốn tiểu thuyết Cơn lũ dữ của ông vào năm 1886.
Cuộc xung đột kinh hoàng này đã tàn phá 3/4 đất nước Ba Lan và cướp đi mạng sống của 1/3 dân số nước này bấy giờ. Bản thân chính Giáo sư Andrzej Rottermund còn phải thừa nhận rằng cuộc xâm lược của Thụy Điển còn để lại hậu quả kinh hoàng hơn so với hành động đồng hủy diệt Ba Lan mà Liên Xô và Đức Quốc Xã gây ra trong Chiến tranh thế giới thứ hai, do người Thụy Điển đã xông vào cướp phá rất nhiều cổ vật quý của Thịnh vượng chung, mà phần đông sẽ không được trả về. Warszawa, thủ đô Thịnh vượng chung, đã hoàn toàn bị đốt phá bởi quân xâm lược Nga-Thụy Điển, khiến cho thành phố sầm uất này chỉ còn 2.000 người sống sót. Theo ước tính năm 2012, thiệt hại Ba Lan phải gánh chịu lên tới 4 tỷ Złoty. Quân Thụy Điển, cùng với những kẻ xâm lược người Nga sau đó, đã phá hủy hơn gần 200 thành phố, xã, cùng với hơn 150 nhà thờ và gần 90 thành trì lớn nhỏ.
Một trong những hậu quả lớn nhất là sự hủy hoại hoàn toàn sức mạnh của Ba Lan, và hành động cướp phá của lính Nga và Thụy Điển là minh chứng của sự bạo tàn mà Ba Lan phải trải qua. Cuộc chiến này chính là khởi điểm đánh dấu sự suy tàn của Ba Lan, và mở đường để Nga trỗi dậy và nô dịch Ba Lan sau này.
Nguồn gốc chiến tranh
Năm 1648, Bohdan Khmelnytsky, một người Kozak Ukraina, lãnh đạo cuộc nổi dậy chống Ba Lan do bất mãn với chính sách cai trị của giới quý tộc Ba Lan-Litva. Mặc dù bị dập tắt năm 1651, những thiệt hại mà cuộc nổi loạn gây ra đã giúp Nga có cớ để Tây tiến trở lại, hòng đoạt đất của người Ukraina và Slav khác. Lợi dụng tình hình bất ổn đó, Sa hoàng Aleksei của Nga liền tuyên chiến và tấn công Ba Lan ở phía Đông, đánh chiếm Smolensk và toàn bộ Belarus ngày nay. Thụy Điển nghe được tin tức đó, liền cấu kết với Nga và phát động xâm lược từ phía Bắc tháng 7 năm 1655, chiếm nửa Tây của Ba Lan và cùng nhau hủy diệt đất nước này. Thụy Điển từ lâu luôn nuôi thèm khác bành trướng xuống phía nam, và còn có tranh chấp ngôi báu với Ba Lan, nên sử dụng luôn cuộc chiến này để thanh toán một kẻ thù nguy hiểm bấy giờ.
Thụy Điển xâm lược Ba Lan
Sau cuộc Chiến tranh Ba Mươi Năm, Thụy Điển nổi lên thành một thế lực hùng cường nhất nhì châu Âu, nhưng lại thiếu tiền để chi trả cho binh lính tham chiến. Ba Lan-Litva trở thành mục tiêu nhắm tới do nước này bị tàn phá bởi các cuộc chiến với người Ukraina và những kẻ xâm lăng người Nga. Ngoài ra, những tranh chấp của Nhà Vasa vốn có gốc Thụy Điển càng làm gia tăng sự thèm khát chiếm đóng Ba Lan của Thụy Điển. Trước đó, hai nước đã đánh nhau trong chiến tranh Ba Lan-Thụy Điển, nên thâm thù rất sâu.
Vua Ba Lan bấy giờ, Jan II Casimir, thiếu sự ủng hộ của giới quý tộc Ba Lan-Litva do ông chủ trương loại bỏ những bô lão lắm quyền lực và bản thân ông lại thân Áo bấy giờ. Ông trở thành một mục sư Công giáo năm 1643, nhưng rời khỏi vị trí ba năm sau và tranh cử cho vị trí ngai vàng Ba Lan sau khi Władysław IV Vasa qua đời. Tuy nhiên, nhiều quý tộc cho rằng ông là một vị vua nhu nhược, yếu đuối. Thậm chí Janusz Radziwiłł và Bogusław Radziwiłł, hai quý tộc Litva, còn chủ mưu liên minh với Thụy Điển và sau này sẽ lập ra Liên minh Kėdainiai, dưới trướng cai trị của Thụy Điển. Do nội bộ Ba Lan rạn nứt và các xung đột liên tiếp, Thụy Điển liền phát động chiến tranh, nhận thấy cơ hội để nô dịch nước này đã tới.
1655
1656
1657
1658-60
Sự hủy diệt Thịnh vượng chung
thế= Charles X Gustav in skirmish with Polish Tatars at the battle of Warsaw, by Johan Philip Lemke (1684).|nhỏ|266x266px|Charles X Gustav chiến đấu chống người Tatars tại Warsaw, 29 tháng 7 năm 1656. Johan Philip Lemke, tranh sơn dầu, 1684.
Những kẻ xâm lăng người Thụy Điển và Nga, dẫu chung hay khác phe, đều có chung mục tiêu: cướp phá và hủy hoại Ba Lan đến tận mức độ cao nhất có thể.
Quân Thụy Điển xâm lăng tới những vùng giàu có nhất Ba Lan bấy giờ (Đại Ba Lan, Tiểu Ba Lan, Mazovia, Pomerelia, Kujawy, Podlasie) mà 200 năm qua chưa từng bị chiến tranh. Hàng trăm nghìn tư liệu, sách vở và kiến thức, cổ vật quý giá đã bị người Thụy Điển cướp bóc và không bao giờ được trả lại, thậm chí còn bị trưng bày ở Bảo tàng Quân đội Thụy Điển và Livrustkammaren. Quân Thụy Điển, hễ đến đâu, là chỗ đấy chỉ còn là tro tàn và thậm chí ngày nay, ở Ba Lan, những nơi đó đều phải được in chỉ dấu "tàn phá bởi người Thụy Điển", minh chứng cho sự bạo tàn và ngang ngược của người Thụy Điển bấy giờ. Thậm chỉ cả những báu vật như thảm lụa Thổ Nhĩ Kỳ, sứ Trung Hoa, cũng bị phá hủy. Thậm chí, Thụy Điển còn nuốt lời hứa từ Hòa ước Oliva họ đã ký – hoàn trả những báu vật ăn cắp ở Ba Lan, mà lại đem đấu giá và thậm chí không thừa nhận những báu vật này. Hành động cướp phá này khiến Gdańsk và Lviv là hai nơi duy nhất quân Thụy Điển không xỉa tới. Ba Lan-Litva mất tới gần 70 thư viện và 20 tư liệu và còn lại rất ít công trình tiền-Baroque còn được lưu giữ. Vào năm 2013, Marek Poznański của Mặt trận Palikot đã định gửi hàng ngàn tem, phiếu ra châu Âu kêu gọi Thụy Điển phải bồi thường thiệt hại. Sławian Krzywiński, một doanh nhân, cũng lập nên Hội Tái thiết những thiệt hại bởi người Thụy Điển xâm lược (Fundacja Odbudowy Zniszczeń Dokonanych w Czasie Potopu Szwedzkiego), cùng với cáo buộc Thụy Điển vẫn chưa chịu bồi thường thiệt hại.
Những kẻ xâm lược người Nga ở phía Đông thì có mục tiêu vừa chung lại vừa khác. Tuy chia sẻ với Thụy Điển về việc hủy diệt Ba Lan, Nga muốn biến Ba Lan trở thành một quốc gia lệ thuộc và cướp thêm lãnh thổ, thậm chí sáp nhập Ba Lan vào Nga Sa hoàng. Người Nga, nuôi mối thù từ cuộc chiến 1612 và việc người Ba Lan chiếm Moskva, đồng lõa với Thụy Điển để đốt phá Warsaw như một cách trả thù. Lính Nga, trong suốt cuộc chiến 6 năm chiến tranh, tham gia cướp phá và tiến hành đột kích suốt phía Đông của Ba Lan, nơi an ninh lỏng lẻo hơn, cùng với tàn phá và đem những tư liệu, cổ vật và báu vật quý của Ba Lan về Nga. Giống như Thụy Điển, Nga chưa bao giờ trả lại hay bồi thường thiệt hại cho Ba Lan, và cùng lúc đó, cũng đối đầu với lính Thụy Điển để tranh giành quyền lợi, và nhiều lúc cũng tham gia cướp bóc kinh hoàng về sau này ở phía Tây Ba Lan, nơi quân Thụy Điển cũng thường xuyên tham gia cướp phá.
Một trong những điểm mấu chốt chính là hành động can dự của Nga. Việc Nga tham gia cuộc chiến là biểu hiện đầu tiên của sự can dự của Nga vào Ba Lan. Sự suy yếu của Ba Lan về sau sẽ mở đường để Nga trổi dậy, chuyển mình thành Đế quốc Nga và sẽ tham gia vào cuộc Phân chia Ba Lan sau này.
Văn hóa đại chúng
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Cơn lũ dữ** (tiếng Ba Lan: _pоtор szwedzki_, tiếng Litva: _švedų tvanas,_ ), hay còn được biết tới là **Con lũ dữ Thụy Điển**, là một trong những sự kiện bi thảm nhất trong lịch
**Triều đại trong lịch sử Trung Quốc**, hay **triều đại Trung Quốc**, ý chỉ các chế độ quân chủ thế tập cai trị Trung Quốc trong phần lớn chiều dài lịch sử nước này. Kể
**Lịch sử địa chất học** ghi chép quá trình phát triển của địa chất học. Địa chất học là khoa học nghiên cứu về nguồn gốc, lịch sử và cấu trúc của Trái Đất. Trong
**Lịch sử Việt Nam** nếu tính từ lúc có mặt con người sinh sống thì đã có hàng vạn năm trước Công Nguyên, còn tính từ khi cơ cấu nhà nước được hình thành thì
Những ghi chép đầu tiên về **lịch sử nước Pháp đã** xuất hiện từ thời đại đồ sắt. Ngày nay, nước Pháp chiếm phần lớn khu vực được người La Mã cổ đại gọi là
thumb|Các khu định cư cổ đại tại Krym và khu vực xung quanh thumb|Đồng xu từ [[Chersonesus biểu thị Artemis, hươu, bò, dùi cui và bao đựng tên ()]] Lịch sử thành văn của bán
Quân kỳ của Quân đội Đức quốc xã**Lịch sử quân sự Đức trong Chiến tranh thế giới thứ hai** bắt đầu từ quân số 100.000 do Hòa ước Versailles hạn chế, không được quyền có
thumb|right|348x348px|Bìa của bài thơ có chủ đề tiến hóa của [[Erasmus Darwin, _Temple of Nature_ cho thấy một nữ thần vén bức màn bí ẩn của thiên nhiên (bên trong là Artemis). Tượng trưng và
**Quá trình sụp đổ của Liên Xô** thành các quốc gia độc lập bắt đầu ngay từ năm 1985. Sau nhiều năm xây dựng quân đội Liên Xô và các chi phí phát triển trong
**Bắc Kinh** có lịch sử lâu dài và phong phú, nguyên truy từ cách nay 3.000 năm. Trước khi Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Hoa vào năm 221 TCN, Bắc Kinh là thủ đô
**Lịch sử hành chính Huế** (tên đến hết năm 2024 là tỉnh Thừa Thiên Huế) được xem bắt đầu vào năm 1945 với cuộc cải cách hành chính của Chính phủ Cách mạng lâm thời
**Lịch sử Trung Quốc** đề cập đến Trung Hoa, 1 trong 4 nền văn minh cổ nhất thế giới, bắt nguồn từ lưu vực phì nhiêu của hai con sông: Hoàng Hà (bình nguyên Hoa
_[[Nhà thiên văn học (Vermeer)|Nhà thiên văn_, họa phẩm của Johannes Vermeer, hiện vật bảo tàng Louvre, Paris]] **Thiên văn học** là một trong những môn khoa học ra đời sớm nhất trong lịch sử
**Trung Hoa Dân Quốc** () là một chính thể tiếp nối sau triều đình nhà Thanh năm 1912, chấm dứt hơn 2000 năm phong kiến Trung Quốc. Đây là chính thể cộng hòa hiện đại
Địa danh **Hà Tĩnh** xuất hiện từ năm 1831, khi vua Minh Mệnh chia tách Nghệ An để đặt tỉnh Hà Tĩnh. Tuy nhiên, vùng đất Hà Tĩnh đã được hình thành và phát triển
Lịch sử thuộc địa của Hoa Kỳ bao gồm lịch sử thực dân châu Âu tại châu Mỹ từ khi bắt đầu thuộc địa hóa vào đầu thế kỷ 16 cho đến khi sáp nhập
**Trung Quốc** hiện là quốc gia có dân số đông thứ hai trên thế giới. Từ thời Chu Tuyên Vương, đã có điều tra nhân khẩu tại Trung Quốc, có thống kê nhân khẩu chi
Dưới đây là danh sách về các sự kiện lịch sử quan trọng đã diễn ra trong Lịch sử Trung Quốc. Xem Lịch sử Trung Quốc, Niên biểu lịch sử Trung Quốc ## Thượng Cổ
Khu di tích nhạc sĩ Cao Văn Lầu **Lịch sử hành chính Bạc Liêu** được lấy mốc từ cuộc cải cách hành chính Nam Kỳ năm 1900. Theo đó, tỉnh Bạc Liêu được thành lập Đặc trưng giai đoạn này của Liên xô là sự lãnh đạo của **Joseph Stalin**, người đang tìm cách tái định hình xã hội Xô viết với nền kinh tế kế hoạch nhiều tham vọng,
**Lịch sử Hải quân Nhật Bản** bắt đầu với sự tương tác với các quốc gia trên lục địa châu Á thiên niên kỷ 1, đạt đỉnh cao hoạt động hiện đại vào thế kỷ
Sự kiện quân sự đầu tiên được mô tả trong lịch sử là truyền thuyết Thánh Gióng "đánh giặc Ân", được xem là sự kiện chống ngoại xâm đầu tiên của Việt Nam. Sự kiện
[[Phần cứng|Phần cứng máy tính là nền tảng cho xử lý thông tin (sơ đồ khối). ]] **Lịch sử phần cứng máy tính** bao quát lịch sử của phần cứng máy tính, kiến trúc của
**Lịch sử châu Âu** mô tả những sự kiện của con người đã diễn ra trên lục địa châu Âu. Từ thời tiền sử tới thời hiện đại. Châu Âu có một lịch sử dài,
**Lịch sử Nhật Bản** bao gồm lịch sử của quần đảo Nhật Bản và cư dân Nhật, trải dài lịch sử từ thời kỳ cổ đại tới hiện đại của quốc gia Nhật Bản. Các
Phi cơ [[B-17 Flying Fortress đang bay trên bầu trời châu Âu]] Các giới chức quân sự quan trọng của Mỹ tại châu Âu năm 1945 **Lịch sử quân sự Hoa Kỳ trong Chiến tranh
Lịch sử hành chính tỉnh Quảng Ninh có thể được xem bắt đầu từ cuộc cải cách hành chính của Minh Mạng năm 1831-1832. Theo đó, từ năm 1831, trấn Quảng Yên được đặt thành
**Lịch sử chiến tranh Việt Nam–Trung Quốc** là những cuộc xung đột, chiến tranh, từ thời cổ đại đến thời hiện đại giữa các chính thể trong quá khứ của những quốc gia Việt Nam
nhỏ|500x500px|Bản đồ hành chính tỉnh Thanh Hóa năm 2015 **Thanh Hóa** là một tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam. Lịch sử hành chính Thanh Hóa phản ánh quá trình thay đổi địa danh
**Thành phố Hồ Chí Minh** hiện nay hình thành trên cơ sở sáp nhập nhiều đơn vị hành chính do chính quyền qua các thời kỳ trước đây thành lập. Do đó, tổ chức hành
**Lịch sử quân sự Nhật Bản** mô tả cuộc chiến tranh phong kiến kéo dài nhằm tiến tới việc ổn định trong nước, sau đó cùng với việc viễn chinh ra bên ngoài cho tới
**Lịch sử Canada** bắt đầu khi người Da đỏ cổ đại đến vào hàng nghìn năm trước. Các nhóm dân nguyên trú sinh sống tại Canada trong hàng thiên niên kỷ, với những mạng lưới
Giai đoạn từ năm 1431 đến năm 1863 trong lịch sử Campuchia được gọi là **thời kỳ Hậu Angkor** hoặc **thời kỳ Đen Tối, thời kỳ Trung Đại****.** Năm 1431, quân Ayutthaya của người Thái
**Lịch sử hành chính An Giang** được xem là bắt đầu từ cuộc cải cách hành chính của Minh Mạng năm 1832, khi thành lập 12 tỉnh từ các dinh trấn ở miền Nam. Sau
**Lịch sử của Giáo hội Công giáo Việt Nam từ năm 1975 đến năm 1990** có nhiều điểm đặc thù riêng. Đây là giai đoạn 15 năm thứ hai kể từ khi thiết lập hàng
**Tuyên Quang** là một tỉnh thuộc vùng trung du và miền núi Bắc Bộ. Việt Nam. ## Trước năm 1945 Tên gọi Tuyên Quang xuất hiện sớm nhất trong cổ thư ở nước ta là
nhỏ|Tranh trong hang động về [[bò rừng ở Châu Âu (_Bos primigenius primigenius_), Lascaux, Pháp, nghệ thuật thời tiền sử]] **Lịch sử hội họa** được bắt đầu từ những hiện vật của người tiền sử
nhỏ|300x300px| Bản đồ Madagascar (1616) **Lịch sử Madagascar** bắt đầu từ khi con người bắt đầu đặt chân đến Madagascar, một quốc đảo nằm trên Ấn Độ Dương ngoài khơi bờ biển phía đông nam
**Lịch sử Hồng Kông dưới thời phong kiến Trung Quốc** bắt đầu từ năm 214 TCN trong triều đại nhà Tần. Lãnh thổ này hầu như không có người ở cho đến những năm cuối
**Lịch sử Áo** là lịch sử của nước Áo ngày nay và các quốc gia tiền thân của nó từ đầu thời kỳ đồ đá cho đến nay. Tên _Ostarrîchi_ (Áo) đã được sử dụng
**Lịch sử tiến hóa của sự sống** trên Trái Đất là quá trình mà cả sinh vật sống lẫn sinh vật hóa thạch tiến hóa kể từ khi sự sống xuất hiện trên hành tinh,
thumb|right|Thành phố sơ khởi được hình thành từ [[Bảy ngọn đồi La Mã bao quanh bởi tường thành Servius (màu xanh) được xây dựng vào đầy thế kỷ 4 TCN. Tường thành Aurelianus (màu đỏ)
thumb|right|300 px|Bản đồ chủ quyền tại [[Nam Mỹ từ năm 1700 đến nay]] **Lịch sử Nam Mỹ** nghiên cứu về lịch sử từ thời tiền sử đến thời hiện đại của Nam Mỹ. Nam Mỹ
**Tây Tạng** là một khu vực tại Trung Á, nằm trên cao nguyên Thanh Tạng, có cao độ trung bình trên 4.000 mét và được mệnh danh là "nóc nhà của thế giới". Con người
nhỏ|Một cậu bé phục vụ rượu vang tại một bữa tiệc rượu đêm Hy Lạp **Lịch sử rượu vang** kéo dài hàng nghìn năm và gắn bó chặt chẽ với lịch sử nông nghiệp, ẩm
phải|nhỏ|Hầu hết Sâm-panh trong lịch sử có màu đỏ, đây là phiên bản Sâm-panh trắng sủi tăm được biết đến rộng rãi nhất. **Lịch sử rượu sâm panh** là quá trình phát triển rượu vang
thumb|Bản đồ [[bán đảo Scandinavia và bán đảo Fennoscandia cùng các vùng lân cận: Bắc Đức, Bắc Ba Lan, các nước Baltic, vùng Livonia, Belarus, Tây Bắc Nga. Bản đồ được vẽ vào khoảng năm
[[Auguste và Louis Lumière, "cha đẻ" của nền điện ảnh]] **Lịch sử điện ảnh** là quá trình ra đời và phát triển của điện ảnh từ cuối thế kỉ 19 cho đến nay. Sau hơn
Lịch sử của quốc gia Liban. ### Lịch sử Liban từ buổi đầu tới khi độc lập năm 1943 Liban là quê hương của người Phoenicia, một dân tộc đã di cư tới đây bằng
**Lịch sử Phú Yên** kéo dài hơn 500 năm, kể từ cuộc Nam chinh của vua Lê Thánh Tông. ## Từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII ### Giai đoạn tranh chấp Năm 1471,