✨Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng

Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng (tiếng Anh: Madam Phung's Last Journey) là một bộ phim điện ảnh tài liệu Việt Nam, phát hành năm 2014. Phim do Nguyễn Thị Thắm đạo diễn và ghi hình, với phần sản xuất chính của Sylvie Blum. Đây là bộ phim dài đầu tay của Nguyễn Thị Thắm, kể về hành trình của một đoàn hát gồm đa phần là những người chuyển giới tại khu vực Nam Bộ.

Lấy cảm hứng từ những lần đến gánh hát hội chợ lúc nhỏ, Nguyễn Thị Thắm lên ý tưởng và thực hiện bộ phim từ năm 2009. Cô ở lại đoàn hội chợ Bích Phụng và ghi hình theo phong cách tài liệu trực tiếp trong vòng 13 tháng, đóng máy vào tháng 10 năm 2010. Sau một thời gian tìm kiếm hỗ trợ, cô bắt đầu dựng phim với hơn 70 giờ phim thô và đến Pháp để thực hiện công đoạn hậu kỳ. Bộ phim hoàn chỉnh vào tháng 3 năm 2014.

Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng công chiếu tại Liên hoan Điện ảnh Hiện thực, Paris vào ngày 24 tháng 3 năm 2014 và Hãng phim Xanh phân phối ở Việt Nam ngày 13 tháng 12 năm 2014. Bộ phim nhận nhiều phản hồi tích cực từ các nhà phê bình điện ảnh và phá đổ mọi kỷ lục phát hành phim tài liệu ở Việt Nam. Bộ phim đoạt giải "Special Mention" tại Liên hoan Phim tài liệu Đông Nam Á Chopshots và đạt bằng khen trong hạng mục Phim tài liệu tại giải Cánh diều vàng 2013.

Nội dung

Năm 2004, đoàn diễn hội chợ Bích Phụng được thành lập, gồm 35 thành viên của đoàn đến từ nhiều vùng miền khác nhau trong cả nước. Phần lớn trong số họ là người chuyển giới, ít học, nghèo khổ, không có gia đình hay nghề nghiệp. Họ biểu diễn quanh năm tại nhiều địa phương từ Đà Nẵng đến mũi Cà Mau. Các hoạt động hội chợ của họ bao gồm xổ số, đi tàu điện mini, nhà bơm hơi, vòng quay ngựa gỗ, bóng bay, phi tiêu và bắn súng nhắm vào các thành viên đang hát hay vẽ phác họa. Trưởng đoàn là chị Bích Phụng, một người chuyển giới từ nam sang nữ, thiếu thời đi tu, phải lòng một nam phật tử nên quyết định hoàn tục, lập gánh hội chợ quy tụ người đồng cảnh lang thang kiếm sống.

Dọc đường đi, họ phải đối mặt với nhiều bất trắc. Vào cuối năm 2009, đoàn hát bị một nhóm thanh niên tấn công, ăn trộm và ném đá vào doanh trại. Tại Phan Rang, có người đến trộm đồ ở gian hàng rồi ném xăng phóng hỏa, tiêu hủy hầu hết vốn liếng của chị Phụng và phải dọn đi vào hôm sau. Cuối phim là hình ảnh Phụng nằm trên võng ngân câu hát buồn, cạnh một đám lửa cháy và những túi nhựa bay trong gió và đường phố thưa thớt xe qua lại. Lời thuật tiết lộ chị Phụng và Hằng đã qua đời sau nhiều tháng đóng máy tại Sài Gòn. Nguyễn Thị Thắm đã thực hiện nhiều bộ phim tài liệu ngắn như Chào con chào baby (2005), Ông và cháu (2006) và tác phẩm nhận bằng khen của Liên hoan phim Việt Nam 2013, Xe ôm (2011). Nguyễn Thị Thắm bắt đầu dựng ý tưởng thực hiện dự án phim dài đầu tay của mình một cách tình cờ,

Ghi hình

Để bắt tay thực hiện phim, Nguyễn Thị Thắm phải bỏ một thời gian tìm kiếm thông tin về các đoàn hội chợ, khi chúng không còn nhìn thấy ở các thành phố nữa. Trong một lần công tác ở Nha Trang, cô tìm được thông tin về một đoàn hội chợ đang biểu diễn ở một huyện gần đó, Nguyễn Thị Thắm xem đây là cái duyên vì "với tất cả các bộ phim mình đã thực hiện, trong quá trình khảo sát nhân vật cho chủ đề, nhân vật đầu tiên mình gặp bao giờ cũng trở thành nhân vật trong phim. Chị Phụng và đoàn hội chợ do chị quản lý cũng vậy". Từ đó, cô gia nhập đoàn hát của Phụng và ghi hình liên tục theo thể loại điện ảnh trực tiếp. và nhiều cô bạn đoàn hát. Lúc tìm kiếm nhà đầu tư từ các quỹ từ Pháp và châu Âu, cô gặp nhà dựng phim người Pháp Aurelie Ricard vào tháng 7 năm 2013, cũng là giáo viên giảng dạy tại Hiệp hội Varan và đồng nghiệp Phạm Thị Hảo, khi cả hai không được chẩn đoán kịp thời.

Phát hành

Công chiếu lần đầu

phải|nhỏ|Áp phích sử dụng tại Liên hoan Điện ảnh Hiện thực. Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng công chiếu lần đầu tiên tại Trung tâm văn hóa Pompidou ở Paris, thuộc khuôn khổ Liên hoan Điện ảnh Hiện thực vào ngày 24 tháng 3 năm 2014. Tại đó, phim chính thức tham gia tranh giải hạng mục "Phim đầu tay quốc tế xuất sắc nhất", cùng với 8 bộ phim đến từ nhiều nước khác. Phản ứng của khán giả trong buổi công chiếu được trang RFI Tiếng Việt mô tả bằng cụm từ "đa chiều". Phim tiếp tục giới thiệu tại Liên hoan phim Lasalle tại Pháp vào tháng 5, Phim góp mặt tại Liên hoan Phim Luang Prabang tại Lào vào tháng 12 năm 2014.

Phát hành tại Việt Nam

Vào cuối tháng 10 năm 2011, Nguyễn Thị Thắm tìm gặp Hồng Ánh, người cộng tác cùng cô trong phim ngắn Xe ôm thuộc dự án 86.000km+, với mục đích xin tài trợ cho dự án phim tài liệu dài đầu tay—thời gian này mang tựa đề "Đoàn Hội chợ Bích Phụng"—ở giai đoạn hậu kỳ. tại Đại học Phan Châu Trinh, Hội An vào ngày 16 tháng 11 năm 2014, Trung tâm Văn hóa Pháp tại Hà Nội vào ngày 29 tháng 12 năm 2014 và tại Đà Nẵng vào ngày 30 tháng 1 năm 2015. Phim được chọn trình chiếu trở lại tại Thành phố Hồ Chí Minh trong dự án CGV Art House vào ngày 5 tháng 1 năm 2015.

Tiếp nhận

Phòng vé

Phim là một thành công thương mại, phá đổ mọi kỷ lục phát hành phim tài liệu ở Việt Nam. và ba suất cháy vé. cùng khoảng 30.000 khán giả ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh tiếp cận đến phim, Phản ứng trước thành công của bộ phim, Nguyễn Thị Thắm chia sẻ "Đây là một điều bất ngờ, niềm vui và sự động viên vô cùng lớn với tôi cũng như đơn vị phát hành. Khi thực hiện dự án này, mọi người không hề tưởng tượng sức lan tỏa của bộ phim lại lớn như vậy." Tại Metacritic, một trang chuyên cho điểm số trung bình dựa trên 100 đánh giá hàng đầu từ các nhà phê bình chính thống, bộ phim nhận 77 điểm dựa trên 4 bài đánh giá, được xếp hạng "nhìn chung là ý kiến tán thành".

Tác giả Clayton Dillard từ Slant Magazine đánh giá bộ phim 4 sao, so sánh sự khác biệt giữa lối tường thuật không theo dự tính của Nguyễn Thị Thắm với sự "nhấn mạnh vào sắc thái riêng và tính đa chiều" của đạo diễn người Ý Federico Fellini trong Amarcord (1973). Ông gọi chủ đề bao quát của Thắm là về ký ức, "như một sự liên kết giữa những chủ đề ngầm của bộ phim, tự đề bật nên những ý nghĩa của chúng. Tương tự, hội chợ, là nơi trí tưởng tượng kích hoạt, không thể tách rời theo cách mà nó ảnh hưởng đến đời sống thường ngày của nghệ sĩ đoàn hát. Một khi hạ màn xuống, họ cũng không còn là những người mua vui nữa."

Trong khuôn khổ Liên hoan phim tài liệu châu Âu–Việt Nam lần thứ 6, Văn Bảy từ Thể thao & Văn hóa có mô tả phim bằng cụm từ "rất đáng xem". Nữ đạo diễn, nhà phê bình Việt Linh gọi bộ phim "sống động, đầy ắp tính nhân văn" cũng như khiến cô hi vọng lại vào tương lai điện ảnh Việt. Trang RFI Tiếng Việt có đề cao cách mà phim mô tả "cảnh đời và tiếng lòng của những con người mang nghiệp cầm ca, lấy việc mua vui cho công chúng làm sinh kế. Đằng sau ánh đèn rực rỡ trên sân khấu, là bao nỗi đau vì bị ngược đãi, miệt thị, khinh rẻ; nỗi sợ vì những đe dọa hành hung, cướp bóc rình rập; nỗi thất vọng vì không được cảm thông…", đồng thời cho rằng "Dự án làm phim của đạo diễn Nguyễn Thị Thắm đã mang lại một cơ hội được chia sẻ, giãi bày, một cơ hội được thấu hiểu." David Noh từ Film Journal International cho rằng Nguyễn Thị Thắm ghi lại bộ phim "bằng một con mắt khách quan nhưng trìu mến một cách rõ ràng—mang sự hoài niệm về tuổi thơ và gợi nhớ về cha mẹ mình bằng sự hiện diện của họ." Trên trang The Village Voice, Stephanie Zacharek cho rằng những cảnh quay ở cánh gà, khi đoàn hát thay trang phục hay chỉnh tóc giả, phô bày "sự kín đáo" trong phong cách ghi hình của Nguyễn Thị Thắm, mô tả đây là "một bộ phim tài liệu nhẹ nhàng và giản dị."

Giải thưởng