✨Candiru

Candiru (tiếng Anh và tiếng Bồ Đào Nha) hoặc candirú (tiếng Tây Ban Nha), tên khoa học Vandellia cirrhosa, còn được gọi là cañero, là một loài cá da trơn nước ngọt sống ký sinh thuộc họ Trichomycteridae nguồn gốc ở lưu vực sông Amazon, nơi nó được tìm thấy tại các nước Bolivia, Brasil, Colombia, Ecuador và Peru.

Định nghĩa về candiru khác nhau giữa các tác giả. Từ này được sử dụng để chỉ Vandellia cirrhosa, hay toàn bộ chi Vandellia, phân họ Vandelliinae, hoặc thậm chí là hai phân họ Vandelliinae và Stegophilinae.

Mặc dù một số loài cá candiru đã được biết đến có chiều dài tới 40 cm (16 inch), những loài khác thì rất nhỏ. Những loài nhỏ hơn được biết là có xu hướng xâm nhập và ký sinh trong niệu đạo của người, tuy nhiên, mặc cho các báo cáo dân tộc học có niên đại cuối thế kỷ 19, vụ việc candiru ký sinh con người được lập hồ sơ đã không xảy ra cho đến năm 1997, và thậm chí cả sự việc đó vẫn là một vấn đề tranh cãi.

Mô tả

Candiru là cá nhỏ. Con trưởng thành có thể lớn đến khoảng 40 cm (16 inch) với một cái đầu khá nhỏ và bụng có thể phình to, đặc biệt là sau một bữa ăn máu lớn. Cơ thể trong mờ, nên khá khó để phát hiện nó trong vùng nước đục. Nó có các râu cảm quan ngắn xung quanh đầu, cùng với các gai ngắn, hướng về phía sau trên nắp mang.

Vị trí và môi trường sống

Candiru (chi Vandellia) sinh sống ở lưu vực sông Amazon và Orinoco của đồng bằng Amazon. Candiru hút máu và ký sinh trên mang của các loài cá Amazon lớn, đặc biệt là cá da trơn của họ Pimelodidae (Siluriformes).

Các cuộc tấn công trên con người

Mặc dù có những giai thoại khủng khiếp về các cuộc tấn công con người, nhưng rất ít trường hợp đã được xác nhận, và một số câu chuyện được xem là huyền thoại hay mê tín dị đoan.

Tài liệu lịch sử

Báo cáo công bố sớm nhất về candiru tấn công vật chủ là người đến từ nhà sinh vật học Đức C. F. P. von Martius năm 1829, người chưa bao giờ thực sự quan sát nó, mà thay vì thế là được các thổ dân của khu vực kể cho biết, bao gồm cả những người đàn ông có dải dây buộc xung quanh dương vật trong khi đi xuống sông để ngăn ngừa xảy ra các cuộc tấn công. Các nguồn khác cũng cho thấy các bộ tộc khác trong khu vực sử dụng các tấm che chắn bảo vệ bộ phận sinh dục có hình thức khác nhau trong khi tắm, mặc dù nó cũng được cho rằng là để ngăn ngừa vết cắn của cá piranha. Martius cũng suy đoán rằng cá bị thu hút bởi "mùi" nước tiểu. Bằng chứng thực nghiệm sau này cho thấy điều này là sai lầm, do con cá thực sự săn mồi bằng mắt và hoàn toàn không thích thú gì với nước tiểu.

Một báo cáo khác từ nhà tự nhiên học người Pháp Francis de Castelnau vào năm 1855 liên quan tới lời tuyên bố của một ngư dân Araguay, nói rằng rất nguy hiểm khi đi tiểu ở sông do con cá "nhảy vọt lên khỏi mặt nước và chui vào niệu đạo bằng cách bơi theo dòng chất lỏng". Trong khi Castelnau bác bỏ và cho rằng tuyên bố này là "hoàn toàn lố bịch", và điều như vậy không thể xảy ra do nó không tuân theo các quy luật vật lý, nhưng nó vẫn là một trong những huyền thoại về candiru. Có ý kiến cho rằng tuyên bố này suy ra từ quan sát thực tế rằng một loài cá nào đó ở khu vực Amazon có lẽ tụ tập tại bề mặt gần nơi mà dòng nước tiểu chảy vào, đã bị thu hút bởi tiếng ồn và sự lay động của mặt nước.

Năm 1836 Eduard Poeppig cung cấp một tài liệu về tuyên bố của một bác sĩ địa phương tại Pará, được biết đến như Bác sĩ Lacerda, người cung cấp một mô tả tận mắt chứng kiến một vụ việc mà một con candiru đã chui vào lỗ vùng kín của người. Tuy nhiên, nó đã chui vào âm đạo của một người phụ nữ bản địa, chứ không phải là một niệu đạo đàn ông. Trường hơp khác đã được ghi nhận bởi nhà sinh vật học George A. Boulenger từ một bác sĩ người Brazil tên là bác sĩ Bach, là người đã kiểm tra một người đàn ông và một số cậu bé có dương vật đã bị cắt cụt. Bach tin rằng đây là một liệu pháp được thực hiện do sự ký sinh của candiru, nhưng ông chỉ đơn thuần là suy đoán, do ông không nói thứ ngôn ngữ của các bệnh nhân. Nhà sinh vật học Mỹ Eugene Willis Gudger lưu ý rằng các khu vực mà các bệnh nhân từ đó đến không có cá candiru trong các con sông, và đề xuất rằng phẫu thuật cắt bỏ rất có khả năng là kết quả là do bị cá piranha tấn công.

Gudger vào năm 1930 ghi nhận một số trường hợp khác được báo cáo, trong đó cá candiru chui vào âm đạo, nhưng không một trường hợp nào cho thấy candiru chui vào hậu môn. Theo Gudger, điều này chứng minh thêm cho việc không thể có khả năng cá chui vào niệu đạo nam, dựa trên việc lỗ mở tương đối nhỏ nên chỉ các thành viên non nhất của loài này mới có khả năng chui vào. Trong vụ việc này, nạn nhân (một người đàn ông 23 tuổi được biết đến như "F.B.C") tuyên bố một con candiru "nhảy" từ dưới nước vào niệu đạo của mình khi anh ta đi tiểu trong khi đứng ngập sâu trong một con sông. Sau khi được đưa đến Manaus vào ngày 28 tháng 10 năm 1997, nạn nhân đã trải qua ca phẫu thuật tiết niệu kéo dài hai giờ của Bác sĩ Anoar Samad để loại bỏ con cá ra khỏi cơ thể. Spotte gặp bác sĩ Samad và phỏng vấn ông tại nơi làm việc và nhà riêng của ông. Samad cho ông bức ảnh, các băng VHS ban đầu của thủ tục nội soi bàng quang, và cơ thể cá thực tế bảo quản trong formalin như đóng góp của mình cho Viện Nghiên cứu Amazon (INPA). Spotte và đồng nghiệp của ông Paulo Petry lấy các tài liệu và kiểm chứng tại INPA, so sánh chúng với giấy chính thức của Samad. Trong khi Spotte không công khai thể hiện bất kỳ kết luận như tính xác thực của vụ việc, ông đã nhận xét ​​về một số quan sát nghi ngờ về những tuyên bố của bệnh nhân và/hoặc Samad.

• Theo Samad, bệnh nhân khẳng định "cá đã lao ra khỏi nước, theo dòng nước tiểu, vào niệu đạo của mình". Trong khi đây là huyền thoại phổ biến nhất được biết đến về candiru, theo Spotte nó đã được biết đến một cách dứt khoát chỉ là huyền thoại trong hơn một thế kỷ, do đơn giản nó là không thể vì các tính chất vật lý chất long.
• Các tài liệu, mẫu vật được cung cấp là một con cá dài 133,5 mm và có một cái đầu có đường kính 11,5 mm. Điều này đòi hỏi phải có một lực bẩy đáng kể để mở lỗ niệu đạo đến mức độ này. Candiru không có phần phụ hoặc các cơ quan khác cần thiết để thực hiện điều này, và nếu nó nhảy ra khỏi nước như bệnh nhân tuyên bố, nó sẽ không có đủ lực bẩy để chui vào bên trong đường niệu đạo.
• Bài viết của Samad tuyên bố cá đã bị thu hút bởi nước tiểu.

Khi được phỏng vấn sau đó, Spotte nói rằng ngay cả nếu một người đi tiểu trong khi "ngâm mình trong một dòng suối nơi candiru sống", thì xác suất người đó bị tấn công bởi candiru là "khoảng giống như vừa bị sét đánh vừa bị cá mập ăn thịt."