✨Bến cũ

Bến cũ là nhan đề một phim diễm tình do ông Phan Tại đạo diễn, xuất phẩm năm 1953 tại Hà Nội.

Lịch sử

Cuối thập niên 1940, tại Đông Dương vẫn chưa có hàng ngũ tài tử hát bóng chuyên nghiệp, cũng chưa hình thành bất cứ cơ sở chế tác và in tráng điện ảnh quy mô lớn ngoài những cơ quan nhỏ chuyên làm phim tài liệu trực thuộc CEFEO. Nhưng ngay cả CEFEO, mỗi khi cần thực hiện một cuốn phim truyện cũng phải rất vất vả thuê tài tử ở Pháp sang hoặc tận dụng tại chỗ các tài tử cải lương, tân nhạc, thoại kịch người Việt, thậm chí mời cả nhạc công, kí giả khi quá gấp.

Vì thế, sang đến đầu thập niên 1950, khi tình hình trị an đã tương đối vãn hồi, các gánh hát lớn bắt đầu đua nhau lập hãng phim để bắt kịp xu thế coi hát bóng ở chốn thị thành. Nhưng kì thực, những đoàn ca nhạc này tuy nhân sự lớn nhưng hoàn toàn thiếu kinh nghiệm điện ảnh, phải thuê kĩ sư từ Hương Cảng, Phi Luật Tân và cả Pháp sang thực hiện, sau đó lại gửi phim ra ngoại quốc in tráng. Bởi vậy, chất lượng phim thường vô cùng hạn chế, đa số chiếu vài bữa đã cụt vốn, không cạnh tranh được với các xuất phẩm điện ảnh Hollywood và Hương Cảng. Có những gánh hát phải rã đám vì không bù lỗ nổi, băng cũng phải đem tiêu hủy.

Năm 1952, trong bầu không khí văn nghệ thời chiến ưa chuộng sự tươi mát thanh xuân của tình người, doanh gia Thái Thúc Nha xin cấp phép thành lập tại Sài Gòn An-pha Điện-ảnh Công-ti (gọi tắt Alpha Films), bắt đầu thực hiện các cuốn phim thời sự ngắn và chuẩn bị chế tác một sản phẩm điện ảnh có đầu tư kĩ lưỡng. Thời điểm ấy, đề án Kiếp hoa của Kim-Chung Điện-ảnh Công-ti ngoài Hà Nội đang ráo riết chuẩn bị tiến hành tại sân quay Hương Cảng và được quảng bá rầm rộ trên mặt báo ba miền. Vì thế, ông chủ Thái Thúc Nha ở Sài Gòn quyết định dồn toàn lực vào một dự án gọi là Bến cũ, lấy tứ từ những câu truyện tình lâm li bi đát đang rất ăn khách trên sân khấu cải lương Hà thành bấy giờ đang chiếm thế thượng phong so với cải lương gốc Nam Kỳ đã sa đà vào những tiết tấu lỗi thời. Cũng nhằm cạnh tranh với hãng Kim Chung, phía hãng Alpha quyết định thực hiện phần gia công tại Paris, gồm giai đoạn cắt phim và hòa âm. Phim làm hậu kì xong được đưa theo tàu thủy về bến cảng Sài Gòn, nhưng do thủ tục thông quan quá chậm nên đành ra sau Kiếp hoa 4 ngày (Hà Nội) và 5 ngày (Sài Gòn). Bởi thế, theo kí giả Duy Mỹ năm 1957 (sau là thành viên ban Tam ca Sao Băng), Kiếp hoa dù ráp nối lâu hơn nhưng chiếm kỉ lục là phim có tiếng tiên phong của nền điện ảnh Việt Nam. Dù vậy, trong khoảng một năm, hai cuốn phim này thi nhau gặt hái doanh thu vô cùng lớn và gây nên cơn sốt ái mộ trong thị dân khắp Việt Nam, các ca khúc chủ đề được in lên bìa vở học trò và cũng rất ăn khách.

Sau hiệp định Genève, nhân sự nòng cốt cả hãng Kim Chung và Alpha đều di cư hẳn vào thủ đô Sài Gòn. Tuy nhiên phía Kim Chung xóa bảng hiệu điện ảnh, chỉ tập trung phát triển nghệ thuật cải lương, còn Alpha Films tiếp tục cải tiến phương tiện kĩ thuật và kiện toàn hóa nhân lực để chổi dậy thành một trong ba cơ sở điện ảnh lớn nhất Việt Nam Cộng hòa. Hãng này cùng Trung tâm Quốc gia Điện ảnh, Mỹ Vân Điện ảnh Công ty và vài hãng nhỏ nữa kí kết nghị định thành lập Liên-Ảnh công-ty, một liên doanh chế tác phát hành phim có thị phần bậc nhất Đông Nam Á thập niên 1960, trước khi phải nhượng vị cho sự chổi dậy của điện ảnh Thái Lan.

Văn hóa

Cuốn phim Bến cũ trở thành hoài niệm rất đẹp đối với thế hệ Hà Nội sinh trưởng thập niên 1940-50, được gửi vào nhiều kí thuật mãi về sau này. Tuy nhiên vì những biến cố lịch sử trước sau mốc 1975, hiện tại ở Việt Nam không còn bản phim ngoài vài bức ảnh chụp bích chương và cảnh công chiếu. Theo lời các hậu duệ nhà Thái Thúc, cuộn băng gốc phục vụ hậu kì nay có thể vẫn lưu lạc tại Pháp, nhưng địa điểm tàng trữ chưa được rõ.

Mặc dù Sài Gòn mới là trụ sở hãng chế tác, tuy nhiên bộ phim được đưa ra Hà Nội trình chiếu trước rồi cũng là phim Việt Nam đầu tiên được qua Pháp giới thiệu. Có nhẽ vì phần đông chuyên viên và tài tử cũng đều là người gốc Bắc cũng như nói đặc giọng Hà Nội.

Trước khi dấn thân vào nghiệp điện ảnh, tài tử Hoàng Vĩnh Lộc là một ca sĩ phòng trà kiêm lực sĩ có tiếng tại Hà Nội, được lứa nữ sinh Hà thành rất ái mộ. Bộ ba Hoàng Trọng, Lâm Tuyền, Dạ Chung là thành viên cốt cán của ban Tiếng Tơ Đồng khuynh đảo các vũ trường Hà Nội, Hải Phòng. Sau thành công đầu tay này, Hoàng Vĩnh Lộc gia nhập giới chế tác phát hành phim, ông trở thành chuyên viên cao cấp của Trung tâm Quốc gia Điện ảnh, làm đạo diễn kiêm biên kịch, đồng thời khởi xướng Ngày Điện Ảnh Việt Nam cùng sự kiện thường niên Liên-hoan Điện-ảnh Á-châu (tổ chức luân phiên tại Đài Bắc, Hương Cảng, Đông Kinh, Sài Gòn, Manila, Bangkok, Phnom Penh và hiếm hơn là Seoul cùng Đê Ly - tức những nền điện ảnh lớn nhất Á châu thập niên 1960-70).

Đạo diễn kiêm nhà sản xuất Thái Thúc Nha tham gia sáng lập Trung tâm Quốc gia Điện ảnh (minh tinh Lê Quỳnh làm giám đốc) và được bầu làm tổng trưởng Hiệp hội Điện ảnh Việt Nam, thường xuyên được mời đọc diễn văn khai mạc Đại hội Điện ảnh Quốc gia.

Kĩ thuật

Phim được thực hiện chủ yếu tại một số thắng cảnh Sài Gòn, Hà Nội và Hà Đông. Bên cạnh đó có mấy cảnh khó thực hiện được phỏng dựng tại Paris và Hương Cảng.

Sản xuất

Kịch bản Bến cũ được soạn trong thời hoàng kim của điện ảnh ca vũ nhạc Hollywood, cho nên phần hòa âm phối khí được báo giới đương thời công nhận là đặc sắc nhất trong bộ phim này. Ông chủ Thái Thúc Nha hoàn toàn ủy thác phần đảm trách phối hợp âm nhạc cho nhạc sĩ trẻ Hoàng Trọng trùm ban Tiếng Tơ Đồng. Nhân vật này bấy giờ vẫn chưa có kinh nghiệm gì trong lĩnh vực phim ảnh nhưng lại là nhạc trưởng có uy tín tại Đài phát thanh Hà Nội và các vũ trường Hà thành. Ông bèn lựa ra một số nhạc phẩm của Lâm Tuyền, Dạ Chung, Phạm Duy vào phim.

Hình ảnh một buổi chiều
Soạn : Lâm Tuyền, Dạ Chung
Ca : Thái Thanh (lồng tiếng cho Liên Hương) Bến cũ
Soạn : Anh Việt, Ngọc Quang
Ca : Ái Liên Tơ sầu
Soạn : Dạ Chung Trở về dĩ vãng
Soạn : Dạ Chung Tiếng thời gian
Soạn : Dạ Chung Khúc nhạc ly hương
Soạn : Dạ Chung *[...]

Diễn xuất

Ngoại trừ ông Hoàng Vĩnh Lộc và bà Bích Ngà, nhân sự còn lại là các tài tử cải lương. Ngay sau khi phim đóng máy, nữ tài tử thứ chánh Bích Ngà kết hôn với một công dân Pháp rồi sang Paris định cư, bỏ hẳn nghiệp điện ảnh.

Hoàng Vĩnh Lộc — Thọ Bích Ngà — Vợ Thọ Liên Hương — Lệ Dung Bích Thuận — ?

Nội dung

Bác sĩ Thọ một đêm kia vào vũ trường Arc-en-ciel định bụng tiêu khiển, tình cờ gặp Lệ Dung, đứa em gái của một người bạn đang làm ca nhi ở đó, Thọ muốn cứu cô em bạn khỏi nơi trầm luân. Vợ chàng lúc đầu ngần ngại nhưng sau cũng chiều chồng cho Lệ Dung đến chung sống trong gia đình. Dần dà tình thân theo thời gian chuyển sang tình yêu, gieo giông tố vào lòng Thọ và Lệ Dung.

Thọ nhận ra tình yêu ấy khi thấy mình ghen với Tuấn, em trai vợ Thọ từ Đà Lạt đến chơi, cũng phải lòng thiếu nữ bơ vơ. Thấy vợ Thọ âm thầm chịu đau khổ, Lệ Dung hiểu nỗi niềm cay đắng mà không muốn chia rẽ hạnh phúc của ân nhân, nên đành lòng dứt áo ra đi.

Thọ đến vũ trường tìm Lệ Dung, nhưng hình ảnh vợ hiền con thơ kìm chân chàng không cho bước vào. Thế là mỗi đàng mỗi hướng, thuyền lần bước phiêu du về Bến Cũ.