Arizona (phát âm như E-ri-giôn-nơ trong tiếng Anh Mỹ hay được biết đến là A-ri-xô-na trong tiếng Việt, ; tiếng O'odham: Alĭ ṣonak [ˡaɺi ˡʃonak]) là một tiểu bang tại tây nam Hoa Kỳ. Đây cũng là một bang Tây Hoa Kỳ và thuộc vùng núi. Nó là bang lớn thứ sáu về diện tích và đông dân thứ 14. Thủ phủ và thành phố lớn nhất là Phoenix. Arizona là một trong bốn bang Four Corners. Nó tiếp giáp với New Mexico, Utah, Nevada, California, và México, và có một điểm chung với Colorado. Biên giới giữa Arizona và México dài 389 dặm (626 km), với các bang Sonora và Baja California của México.
Arizona là bang thứ 48 và bang cuối cùng tại Hoa Kỳ lục địa tham gia vào Liên bang; chính thức trở thành một tiểu bang ngày 14 tháng 2 năm 1912. Về lịch sử, nó từng là một phần của lãnh thổ Alta California tại Tân Tây Ban Nha, rồi trở thành một phần của México năm 1821. Sau khi bị đánh bại trong cuộc chiến tranh Hoa Kỳ-México, México đã nhượng phần lớn lãnh thổ này cho Hoa Kỳ năm 1848. Phần nam tiểu bang được mua năm 1853 qua thương vụ Gadsden.
Kiểu khí hậu Nam Arizona là hoang mạc, với mùa hè rất nóng và mùa đông dịu. Bắc Arizona có những rừng thông, linh sam Douglas, và vân sam; cao nguyên Colorado; vài dãy núi (như dãy San Francisco); với những hẻm núi lớn, sâu, với mùa hè mát hơn và mùa đông tuyết rơi. Có những khu trượt tuyết tại khu vực Flagstaff, Alpine, và Tucson. Ngoài vườn quốc gia Grand Canyon nổi tiếng, Arizona còn có nhiều rừng quốc gia, vườn quốc gia, và tượng đài quốc gia.
Khoảng một phần tư diện tích tiểu bang là các khu dành riêng cho người bản địa đóng vai trò là nơi cư ngụ của 27 bộ tộc bản địa châu Mỹ được công nhận liên bang, trong đó có xứ Navajo, khu dành riêng lớn nhất Hoa Kỳ.
Tên
"Arizona" có vẻ xuất phát từ một tên cũ trong tiếng Tây Ban Nha, Arizonac, mà tự nó lại xuất phát từ alĭ ṣonak trong tiếng O'odham, nghĩa là "mùa xuân nhỏ", mà ban đầu được dùng để chỉ vùng khai mỏ bạc gần Planchas de Plata, Sonora. Với người châu Âu, từ này nghe giống như "Arissona". Một giả thuyết cả thi khác là từ haritz ona ("cây sồi tốt") trong tiếng Basque. Từng có nhiều người nuôi cừu gốc Basque tại đây.
Có một giả thuyết sai rằng tên bang đến từ Árida Zona ("Khu khô cằn") trong tiếng Tây Ban Nha.
Địa lý và địa mạo
thumb|Bản đồ [[Phân loại khí hậu Köppen|khí hậu Arizona]]
Arizona là một tiểu bang Tây Nam Hoa Kỳ, nằm trong nhóm Four Corners. Arizona là bang lớn thứ sáu theo diện tích, đứng sau New Mexico và trước Nevada. Trong tổng diện tích , khoảng 15% là sở hữu tư nhân. Phần còn lại là rừng công cộng, công viên, khu bản tồn, lãnh thổ ủy trị của bang và khu dành riêng cho người bản địa.
Tại miền nam Arizona là cảnh quang hoang mạc, phong phú về cây chịu hạn như xương rồng. Địa hành được tạo hình bởi hoạt động núi lửa thời tiền sử. Nơi này có mùa hè rất nóng và mùa đông dịu. Bang còn có những khu rừng thông miền trung-bắc ít được biến đến hơn tại cao nguyên Colorado.
Như những tiểu bang tây nam khác, Arizona phong phú về rừng và cao nguyên. Mặc cho sự khô cằn, 27% đất Arizona phủ rừng, tỉ lệ cao ngang của Pháp hay Đức ngày nay. Rừng cây Pinus ponderosa lớn nhất thế giới là ở Arizona.
Mogollon Rim, một dốc núi cao , cắt dọc phần trung tâm của bang và đánh dấu rìa tây nam của cao nguyên Colorado. Năm 2002, tại đây diễn ra vụ cháy Rodeo–Chediski, vụ cháy tồi tệ nhất trong lịch sử bang.
Nằm ở bắc Arizona, Grand Canyon là khe núi sâu, và dốc, được tạo nên bởi sông Colorado xói mòn qua hàng triệu năm. Grand Canyon là một trong bảy kì quan thiên nhiên thế giới và chủ yếu nằm trong lãnh thổ vườn quốc gia Grand Canyon—một trong những vườn quốc gia đầu tiên tại Hoa Kỳ. Tổng thống Theodore Roosevelt là một người đề xướng quan trọng trong việc thiết lập khu Grand Canyon làm vườn quốc gia. Nó dài , rộng từ và đạt độ sâu hơn .
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Đại học Arizona** (tiếng Anh: **University of Arizona**, được gọi tắt là **U of A**, **UA**, hay **Arizona**) là viện đại học công lập được cấp đất nằm tại thành phố Tucson, tiểu bang Arizona,
**Arizona** (phát âm như **E-ri-giôn-nơ** trong tiếng Anh Mỹ hay được biết đến là **A-ri-xô-na** trong tiếng Việt, ; tiếng O'odham: _Alĭ ṣonak_ [ˡaɺi ˡʃonak]) là một tiểu bang tại tây nam Hoa Kỳ. Đây
**Quận Maricopa** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số người . Tháng 7 năm
**Lãnh thổ Arizona** (tiếng Anh: _Arizona Territory_) từng là một lãnh thổ hợp nhất có tổ chức của Hoa Kỳ, tồn tại giữa năm 1863 và 1912. Lãnh thổ được phép gia nhập liên bang
**_Arizona elegans_** (tên thường gọi trong tiếng Anh: glossy snake, _rắn bóng_ và faded snake, _rắn phai màu_) là một loài rắn cỡ vừa đặc hữu miền Tây Nam Hoa Kỳ và México. Loài này
**Flagstaff** là một thành phố ở bắc Arizona, tây nam Hoa Kỳ. Năm 2015, thành phố có dân số 70.320 người. Khu vực đô thị kết hợp Flagstaff có dân số ước tính 139.097 người.
**Thành phố Phoenix, Arizona** (phát âm tiếng Anh: ; đọc là _phi-ních-x_) là thủ phủ và là thành phố lớn nhất của Tiểu bang Arizona và là trung tâm hành chính hạt của quận Maricopa.
**Peoria, Arizona** là một thành phố thuộc quận Maricopa và Yavapai trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2010 của Cục điều tra dân
**Quận Yuma** (tiếng Anh: _Yuma County_) là một quận nằm ở góc tây nam của tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Tính đến năm 2007, dân số của nó được ước tính là 190.557, tăng 30.531
**Tucson** là một thành phố và là quận lỵ của quận Pima, tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố này nằm cách 188 km về phía đông nam thành phố Phoenix và 98 km về phía bắc
**Mesa** là một thành phố thuộc quận Maricopa, tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Mesa nằm cách thành phố Phoenix 20 dặm về phía đông. Thành phố này nằm ở khu vực đông thũng lũng của
**Chandler** là một thành phố ở quận Maricopa, Arizona, Hoa Kỳ. Tính đến năm 2006, thành phố có dân số ước tính 240.595 người.
**_Arizona Sunshine_** là tựa game bắn súng góc nhìn người thứ nhất sinh tồn zombie được phát hành vào ngày 6 tháng 12 năm 2016. Trò chơi tương thích với bộ kính thực tế ảo
nhỏ|[[Sông Colorado, đoạn gần thành phố Page]] nhỏ|Thung lũng và hẻm núi đá _The Waves_, Coyote Buttes nhỏ|Thung lũng Hahonogeh Canyon **Quận Coconino** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Quận này được
**Quận La Paz** là một quận ở phía tây của tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số 2000 dân số của quận là 19.715 người. Quận lỵ là Parker. Tên của quận
**Quận Graham** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số người . Quận lỵ đóng
**Quận Cochise** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2010 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số 131.346 người . Quận lỵ
**Tempe, Arizona** là một thành phố thuộc quận trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích 104,18 km2, dân số theo điều tra năm 2010 của Cục Điều tra Dân số Hoa
**Prescott, Arizona** là một thành phố thuộc quận trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ
**Kingman, Arizona** là một thành phố quận lỵ quận Mohave trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số
**Gilbert** là một thành phố ở quận Maricopa, Arizona, Hoa Kỳ, nằm phía đông nam của Phoenix, trong vùng đô thị Phoenix. Sau khi được biết đến như là "Thủ đô vận tải cỏ khô
**Quận Apache** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Quận này có diện tích km², dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ là 69.423 người
**Quận Greenlee** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Quận này có diện tích km², dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ là 8547 người
**Scottsdale** là thành phố nằm ở phần phía đông quận Maricopa, Arizona, Hoa Kỳ, giáp với Phoenix. Tính đến năm 2010, dân số thành phố là 245.500 người.
nhỏ|Mẫu vàng từ một mỏ tại quận Yavapai. Kích thước: 2.0 x 1.8 x 1.7 cm. **Quận Yavapai** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của
**Quận Santa Cruz** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số 38.381 người . Quận
**Quận Pima** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số người . Quận lỵ đóng
**Quận Pinal** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số người . Quận lỵ đóng
**Quận Mohave** là một quận nằm ở góc tây bắc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2010 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số 200.186
**Quận Gila** là một quận thuộc tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Theo điều tra dân số năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, quận có dân số người . Quận lỵ đóng
**Quận Navajo** là một quận ở phía bắc của tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Đến năm 2000 dân số quận là 97.470 người. Quận lỵ là Holbrook. Theo điều tra dân số năm 2000, quận
**Glendale** là một thành phố nằm ở quận Maricopa, Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố này nằm cách Phoenix 14 km (9 dặm) về phía tây bắc. Dân số thành phố năm 2006 ước tính vào khoảng
nhỏ|_Ngọn lửa Brins năm 2006_ thumb|[[Nhà nguyện Holy Cross (Sedona, Arizona)|Nhà thờ Holy Cross, 2010]] **Sedona** là một thành phố nằm giữa quận Coconino và Yavapai, ở phía Bắc thung lũng Verde, thuộc tiểu bang
Danh sách các thành phố Tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ Dân số nội đô > 1.000.000 * Phoenix Dân số > 500.000 (Vùng nội đô) * Tucson * Mesa Dân số > 100.000 (Vùng nội
**Sierra Vista, Arizona** là một thành phố thuộc quận trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa
**Lake Havasu City, Arizona** là một thành phố thuộc quận Mohave trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2010 của Cục điều tra dân
**Yuma, Arizona** là một thành phố thuộc quận trong tiểu bang Arizona, Hoa Kỳ. Thành phố có diện tích km2, dân số theo điều tra năm 2000 của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ
**USS _Arizona_ (BB-39)** là một thiết giáp hạm thuộc lớp _Pennsylvania_ được chế tạo cho Hải quân Hoa Kỳ vào giữa những năm 1910. Được đặt tên nhằm tôn vinh tiểu bang thứ 48 của
**Arizona Muse** ## Sự nghiệp Arizona bắt đầu làm người mẫu vào năm 2008 khi cô 20 tuổi, cô vào nghề khá muộn so với các người mẫu khác. Tuy nhiên, cô sớm được các
Ba tàu chiến của Hải quân Hoa Kỳ từng được đặt tên **USS _Arizona**_ nhằm vinh danh tiểu bang Arizona: * USS _Arizona_ (1858) được đặt lườn năm 1858 và đã phục vụ trong cuộc
**Sóc xám Arizona**, tên khoa học **_Sciurus arizonensis_**, là một loài động vật có vú trong họ Sóc, bộ Gặm nhấm. Loài này được Coues mô tả năm 1867. Sóc xám Arizona là loài đặc
Mẫu thử Nước hoa Vial Nữ Proenza Schouler Arizona 1.2ml usa#proenzaschoulerarizonaminI Nước hoa nữ Arizona phù hợp với người trên 25 tuổi.Đây là dòng nước hoa Proenza Schouler, độ tỏa hương thuộc dạng gần -
Mẫu thử Nước hoa Vial Nữ Proenza Schouler Arizona 1.2ml usa#proenzaschoulerarizonaminI Nước hoa nữ Arizona phù hợp với người trên 25 tuổi.Đây là dòng nước hoa Proenza Schouler, độ tỏa hương thuộc dạng gần -
**793 Arizona**
**793 Arizona** là một tiểu hành tinh ở vành đai chính. Nó được Percival Lowell phát hiện ngày 9.4.1907 ở Flagstaff, Arizona, và được đặt theo tên
**Khu quốc hội số 1 của Arizona** là khu quốc hội rộng thứ 10 tại Hoa Kỳ. Nó do dân biểu Ann Kirkpatrick, một người thuộc Đảng Dân chủ, đại diện. Đây là một khu
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Arizona của Hoa Kỳ. Đa số các phố ma tại Arizona trước đây là những thị trấn khai mỏ rất phát triển.
**_Cicurina arizona_** là một loài nhện trong họ Dictynidae. Loài này thuộc chi _Cicurina_. _Cicurina arizona_ được Ralph Vary Chamberlin & Wilton Ivie miêu tả năm 1940.
**_Anelosimus arizona_** là một loài nhện trong họ Theridiidae. Loài này thuộc chi _Anelosimus_. _Anelosimus arizona_ được miêu tả năm 2006 bởi Agnarsson.
**_Apatania arizona_** là một loài Trichoptera trong họ Apataniidae. Chúng phân bố ở miền Tân bắc.
**_Limnephilus arizona_** là một loài Trichoptera trong họ Limnephilidae. Chúng phân bố ở miền Tân bắc.