Ardashir I (tiếng Ba Tư trung đại:75x75px, tiếng Ba Tư mới: اردشیر بابکان, Ardashir-e Bābakān) là người sáng lập ra triều đại Sassanid, là người trị vì của Istakhr (206-241), sau đó là Ba Tư (208-241), và cuối cùng thì là "Vua của các vị vua Iran (Ba Tư)" (226-241). Triều đại do Ardashir I sáng lập ra đã trị vì trong vòng 4 thế kỉ cho đến khi bị hạ bệ năm 651 bởi cuộc chinh phạt của dân Ả Rập theo Hồi giáo. Ardashir I được xem như là một quân vương năng nổ.
Tiểu sử
Ardashir I vốn là con cháu của một dòng thầy tu của nữ thần Anahita ở Istakhr, Ba Tư. Người cha của ông là Papag, từng là người trị vì Kheir, một thành phố nhỏ, nhưng bị quản lý, vào năm 205 đã phế truất Gocihr, vua Bazrangids (những người cai trị địa phương phụ thuộc vào triều đại Arsacid (Parthia) lúc ấy để chiếm ngôi. Mẹ của ông, Rodhagh là con gái của một vị thống đốc Ba Tư. Vì tổ tiên của Ardashir I là Sassan, thầy tu vĩ đại của ngôi đền Anahita, nên ông đã đặt tên cho triều đại do ông sáng lập theo tên vị tổ tiên này (Sassanid).
Những nỗ lực của ông Papag nhằm ngay sức mạnh đã thoát khỏi sự để ý của hoàng đế Arsacid là Artabanus IV, vì ông này đang vướng vào một cuốc chiến tranh với người anh trai là hoàng đế Vologases VI (chết năm 228). Lợi dụng điều này, Papag cùng với con trai trưởng là Shapur mở rộng quyền lực ra toàn cõi Ba Tư. Trong lúc này, Ardashir I đang là người lãnh đạo của thị trấn Darabgird. Với cái chết của Papag năm 220, Shapur lên kế vị cha. Dù vậy, Ardashir I đã tiến hành một cuộc nổi loạn để giành ngôi với anh cho đến 208 ông nắm được vương quyền. Năm 220, khi gặp em trai, Shapur đã bị mái nhà đè chết.
nhỏ|Chân dung Ardashir I trên một bức tranh [[Phù điêu|phù điêu bằng đá tại Naqsh-e Rustam (nay thuộc tỉnh Fars , Iran),]]
Sau khi đã giành được ngai vàng, Ardashir I dời đô về Ardashir-Khwarrah (ngày này nó là Firouzabad). Thành phố này dựa vào những dãy núi cao và dễ phòng thủ, trở thành một trọng tâm trong những nỗ lực của Ardashir nhằm mở rộng quyền lực. Phía bắc thành phố có những cung điện rất rộng lớn và ngày nay vẫn còn những di tích.
Sau khi đã thiết lập được sự thống trị toàn cõi của xứ Ba Tư, Ardashir I xúc tiến việc mở mang bờ cõi, ông còn yêu cầu các thái tử xứ Fars trung thành kiểm soát hộ các tỉnh lân cận như Kerman, Isfahan, Susiana và Mesene. Cuộc mở rộng này lập tức gây sự chú ý của hoàng đế Artabanus IV. Năm 224, khi biết tin, Artabanus IV ra lệnh cho thống đốc của vùng Khuzestan tấn công Ardashir nhưng đã bị Ardashir đánh bại. Cùng năm đó, Artabanus thân chinh gây ra một cuộc chiến lần hai chống Ardashir, nhưng bị đánh bại và giết tại Hormizdeghan. Sau thành công này, Ardashir I tiếp tục chinh phạt các tỉnh phía tây cũng như đụng độ với người Parthia; cho đến năm 226 ông đăng ngôi Shahenshah ("vua của các vua") Ba Tư tại Ctesiphon. Các văn bản cổ đại còn ghi rằng vợ ông, Adhur-Anahid là "nữ hoàng của các nữ hoàng", mặc dù mối quan hệ của bà và ông chưa được công nhận. Ông đã sáng lập ra vương triều Sassanid, chấm dứt 400 năm lịch sử của đế chế Parthia hùng mạnh do vua Arsaces sáng lập ra năm xưa. Tôn giáo chính của đế chế là đạo Zoroastrian.
Vài năm sau đó, với các cuộc nổi dậy địa phương ở khắp đế chế, Ardashir I đã luôn luôn mở mang đế chế mới được sáng lập của ông tới vùng đông và tây bắc, chinh phạt các tỉnh của Sistan, Gorgan, Khorasan, Margiana (nay là Turkmenistan), Balkh và Chorasmia. Ông cũng chiếm thêm cho Sassanid các vùng Bahrain và Mosul. Các văn bản cổ Sassanid cũng nói về sự phục tùng của vua các xứ Kushan, Turan và Mekran với Ardashir, mặc dù các bằng chứng trên tiền đúc thì nói như là họ quy phục con trai của ông, đức vua Shapur I trong tương lai hơn. Tại phương tây, những cuộc tấn công của ông chống lại Hatra, Armenia và Adiabene gặt hái được ít thành công hơn. Ardashir I băng hà năm 241.
Nguồn
Christensen, A. 1965: "Sassanid Persia". The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Imperial Crisis and Recovery (A.D. 193–324). Cook, S.A. et al., eds. Cambridge: University Press, pp 109–111, 118, 120, 126–130.
Oranskij, I. M. 1977: Les Langues Iraniennes. Paris: Librairie C. Klincksieck, pp 71–76. ISBN 2-252-01991-3.\
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Ardashir I** (tiếng Ba Tư trung đại:75x75px, tiếng Ba Tư mới: اردشیر بابکان, _Ardashir-e Bābakān_) là người sáng lập ra triều đại Sassanid, là người trị vì của Istakhr (206-241), sau đó là Ba Tư
**Yazdegerd I** (cũng được viết là **Yazdgerd** và **Yazdgird**; tiếng Ba Tư trung đại: 𐭩𐭦𐭣𐭪𐭥𐭲𐭩) là Vua của các vua của Đế quốc Sasan (shahanshah) còn được gọi là Đế chế Tân Ba Tư, ông
**Nhà Sassan**, còn gọi là **Sassanian**, **Sasanid**, **Sassanid**, (tiếng Ba Tư: ساسانیان) hay **Tân Đế quốc Ba Tư**, là triều đại Hỏa giáo cuối cùng của Đế quốc Ba Tư trước sự nổi lên của
**Vương triều Sasan** (còn được biết đến dưới tên gọi **Sassanid** hoặc **Nhà Sasan**) là một vương triều đã sáng lập nên Đế quốc Sasan của Iran, trị vì đế quốc từ năm 224 cho
nhỏ|Bản đồ cho thấy Đế quốc La Mã (màu tím) và Parthia (màu vàng) cùng nhau chia sẻ [[Đế quốc Seleukos (màu xanh ở giữa) và qua đó giúp họ trở thành quốc gia mạnh
**Đế chế Parthia** hay còn được gọi là **Đế chế Arsaces** (247 TCN – 224 CN) (tiếng Việt trong một số tài liệu Phật giáo còn dịch Parthia là **An Tức**) là một quốc gia
phải|nhỏ|Cảnh cuộc chiến giữa quân đội Ả Rập với quân Ba Tư minh họa trong _Shâhnameh_ **Shāhnāmé** ( _"Liệt vương kỷ"_) là một thiên sử thi do nhà thơ Ba Tư Ferdowsi soạn khoảng năm
**Các cuộc chiến tranh La Mã – Parthia** (Từ năm 66 TCN – 217) là một loạt các cuộc xung đột giữa đế quốc Parthia với người La Mã. Đây là chuỗi các cuộc xung
Dưới đây là danh sách quân chủ của nhà Sasan, những người đã lật đổ sự cai trị của đế quốc tiền nhiệm Parthia tại trận Hormozdgan năm 224. Đế quốc thời kỳ đỉnh cao
**Người Ba Tư** là một dân tộc thuộc nhóm người Iran, những người nói tiếng Ba Tư hiện đại và có liên quan chặt chẽ về ngôn ngữ lẫn sắc tộc với người Iran địa
**Lịch sử của lịch** được xem xét từ những phương pháp có nguồn gốc cổ xưa, khi mà con người tạo ra và sử dụng các phương pháp khác nhau để theo dõi các ngày
**Vologases VI của Parthia **(tiếng Parthia: _Walagash_; tiếng Ba Tư: بلاش ششم, _Balash_) đã kế vị vua cha Vologases V của Parthia (191-208), lên ngôi vua đế chế Parthia năm 208. Ngay sau khi kế
**Khosrau II**, hay **Khosrow II**, **Chosroes II** hoặc **Xosrov II** tên hiệu của ông là _Apavez_, "**Người Chiến Thắng**" - (tiếng Trung Ba Tư: 𐭧𐭥𐭮𐭫𐭥𐭣𐭩 Husrō (y); còn được gọi là _Khusraw Parvez_, tiếng Tân
**Bahrain** (phiên âm tiếng Việt: _Ba-ranh_ (theo phiên âm từ tiếng Pháp); ), gọi chính thức là **Vương quốc Bahrain** ( __), là một quốc gia quân chủ Ả Rập trên vịnh Ba Tư. Đây
Ngày **28 tháng 4** là ngày thứ 118 (119 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 247 ngày trong năm. ## Sự kiện * 224 – Ardashir I đánh bại và giết được Artabanus IV
**Yazdegerd III** (624-651), cũng gọi là **Yazdgerd** hay **Yazdiger** (tiếng Trung Ba Tư: 𐭩𐭦𐭣𐭪𐭥𐭲𐭩 Yazdākird, có nghĩa là "được tạo nên bởi Chúa"; tiếng Ba Tư mới: یزدگرد) là hoàng đế thứ 38 và cũng
**Lịch Iran** (Tiếng Ba Tư:گاهشماری ایرانی Gâhshomâriye Irâni) là một chuỗi các lịch được phát minh hay sử dụng trong hơn hai thiên niên kỉ tại Iran (Ba Tư). Một trong các lịch dài nhất
**Shahrbaraz**, còn được gọi là **Shahrvaraz** (tiếng Ba Tư: شهربراز, tiếng trung Ba Tư: 𐭧𐭱𐭨𐭥𐭥𐭥𐭰 Šahrwarāz, qua đời ngày 17 tháng 6 năm 629), là vua của đế chế Sassanid từ ngày 27 tháng 4
**Farrukh Hormizd** hoặc **Farrokh Hormizd** (tiếng Ba Tư: فرخهرمز), là một spahbed ở miền bắc Ba Tư, ông là một hoàng tử của Atropatene Sau đó, ông đã gây ra sự tranh giành quyền lực
[[Vương quốc Armenia dưới thời nhà Orontes]] **Nhà Orontes** (tiếng Armenia: Երվանդունիների հարստություն (Yervandownineri harstowt'yown), hoặc, được gọi bằng tên gốc của họ, Yervanduni) là triều đại đầu tiên của Armenia. Nhà Orontes thiết lập
**Azarmidokht** (tiếng Trung Ba Tư: Āzarmīgdukht, tiếng Ba Tư: آزرمیدخت) là nữ hoàng nhà Sassanid của Ba Tư trong giai đoạn 630-631, bà còn là con gái của vua Khosrau II. Bà đã cai trị
nhỏ|Đồng Dinar của hoàng đế Shapur I Xã hội Iran vào thời kỳ Sasan là một xã hội nông nghiệp và do đó, kinh tế Sasan phụ thuộc nhiều vào chăn nuôi và trồng trọt.
**Borandukht**, (còn được phát âm là **Boran**, **Poran**, và **Purandokht**, tiếng Ba Tư: بوراندخت), là con gái của vua Sassanid Khosrau II (từ năm 590-628). Bà là một trong hai người phụ nữ ngồi trên
Ngày **27 tháng 4** là ngày thứ 117 (118 trong năm nhuận) trong lịch Gregory. Còn 248 ngày trong năm. ## Sự kiện *629 – Tướng quân Shahrbaraz soán vị quân chủ Sassanid Ba Tư
**Heraclius** (; 11 tháng 2 năm 641) là Hoàng đế Đông La Mã từ năm 610 đến 641. Con đường lên ngôi của Heraclius bắt đầu từ năm 608, khi ông cùng với cha mình,