✨Aleksandr Nevsky (phim)

Aleksandr Nevsky () hay viết theo kiểu tiếng Anh là Alexander Nevsky là một phim điện ảnh lịch sử của Liên Xô sản xuất năm 1938, với cốt truyện xoay quanh Vương công Aleksandr Yaroslavich Nevsky xứ Novgorod, người đã đánh tan tác quân xâm lược của Giáo đoàn Hiệp sĩ Teuton tại Trận hồ Chudskoe (1241).

Phim được đạo diễn bởi Sergei Mikhailovich Eisenstein và Dmitri Ivanovich Vasilyev, biên kịch bởi Eisenstein và Pyotr Andreyevich Pavlenko. Phần nhạc phim được biên soạn bởi Sergei Sergeyevich Prokofiev và nhân vật chính - Vương công Nevsky được diễn viên Nikolay Konstantinovich Cherkasov thủ vai. Phim được hãng Goskino sản xuất thông qua đơn vị sản xuất Mosfilm.

Aleksandr Nevsky là bộ phim nổi tiếng nhất trong số 3 bộ phim nói của S. M. Eisenstein và cũng là một trong những tuyệt phẩm thành công nhất trong sự nghiệp của nhà làm phim lừng danh này. Ngay khi vừa mới xuất hiện trên màn ảnh, nó đã thu được thành công vang dội mặc dù không lâu sau đó phim bị cấm chiếu do Liên Xô và Đức đã ký hiệp ước thân thiện. Năm 1941, khi phát xít Đức xâm lược Liên Xô, bộ phim lại được trở lại màn bạc và càng thu được nhiều thành công hơn ở Liên Xô lẫn Âu Mỹ. Năm 1941 Eisenstein, Pavlenko, Cherkasov và Abrikosov đã được trao Giải thưởng Stalin vì thành tích tham gia hoàn thành bộ phim. Bản thân Eisenstein nhờ thành tích này cũng được phong tặng Huân chương Lênin Bộ phim cũng thể hiện Vương công Nevsky như một anh hùng dân gian, cho người xem thấy ông bỏ qua một cuộc đụng độ với cựu thù Mông Cổ để đối mặt với một kẻ thù nguy hiểm hơn. Ngoài ra, trong phim ông luôn trích dẫn những câu ngạn ngữ Nga, qua đó thể hiện ông gắn bó sâu sắc với truyền thống của nước Nga.

Bộ phim cũng bày tỏ thái độ chống tăng lữ và chống Công giáo quyết liệt. Điều này thể hiện bởi việc mũ tế của vị Giám mục Teuton có trang trí hình chữ thập ngoăc, trong khi đó các chi tiết tôn giáo đóng một vai trò mờ nhạt đối với phe Nga, chỉ yếu xuất hiện trên phông màn của trường quay trong hình dạng Đại Giáo đường Thánh Nicôla và trong hoạt cảnh những giáo sĩ mang các tượng thánh chào mừng đoàn quân thắng trận của Vương công Nevsky.

Đồng thời, trong bộ phim, vai trò của những người bình dân rất nổi bật, trong khi đó giới quý tộc và các thương gia hầu như chả đóng góp gì.

Aleksandr Nevsky được hoàn tất chỉ vài tháng trước khi Hiệp ước Xô-Đức không xâm phạm lẫn nhau được ký kết. Đây là bộ phim đầu tiên được Eisenstein hoàn tất sau 10 năm. Chính vì vậy, chỉ sau vài tuần công chiếu ở trong và ngoài nước, mặc dù gặt hái được nhiều thành công vang dội, bộ phim ngay lập tức bị rút khỏi màn bạc. Tuy nhiên khi Đức Quốc xã xâm lược Liên Xô vào ngày 22 tháng 6 năm 1941, bộ phim nhanh chóng quay lại màn bạc của Liên Xô và các nước Âu Mỹ.

Phong cách nghệ thuật

Aleksandr Nevsky ít mang tính chất thí nghiệm về cấu trúc tường thuật hơn so với các tác phẩm trước đó của Eisenstein: nó kể một câu chuyện với một tuyến cốt truyện và tập trung vào một nhân vật chính. Phim cũng ứng dụng các hiệu ứng, kỹ xảo điện ảnh và kỹ thuật quay phim tân tiến nhất vào thời điểm đó.

Aleksandr Nevsky là phim điện ảnh đầu tiên của Eisentein không thuộc loại phim câm. Phần nhạc phim được biên soạn bởi Sergei Sergeyevich Prokofiev, về sau Prokofiev đã làm lại phần nhạc dưới dạng cantat. Để chuẩn bị cho việc biên soạn phần nhạc, Prokofiev đã xem qua rough cut của bộ phim và từ đó biên soạn nên những phần nhạc mà không ai bắt chước được. Sự hợp tác chặt chẽ và sáng tạo về mặt kỹ thuật giữa Eisenstein và Prokofiev trong quá trình làm phim đã khiến phần hình và nhạc của phim ăn khớp với nhau một cách hoàn hảo, trở thành chuẩn mực cho các nhà làm phim sau đó.

Mạch phim lên đến đỉnh điểm trong đoạn phim 30 phút miêu tả trận hồ Chudskoe, được thúc đẩy bởi những bản nhạc kịch tính, sôi động và hân hoan của Prokofiev, nó đã trở thành khuôn mẫu được nghiên cứu và áp dụng cho một số cảnh chiến đấu kịch tính trong nhiều bộ phim sau đó (Spartacus, Chiến tranh các vì sao V: Đế chế phản công). Valery Abisalovich Gergiev, nhạc trưởng chính của Dàn nhạc giao hưởng Luân Đôn đã nhận xét rằng phần âm nhạc của Prokofiev trong bộ phim này là "nhạc nền hay nhất từng được làm cho phim điện ảnh".

Phiên bản chỉnh sửa của phim

Vào thập niên 1990, một phiên bản mới và chất lượng tốt hơn đã được trình làng người xem. Các cantat cũ do Prokofilev biên soạn đã được nhiều dàn hợp xướng hòa âm lại, trong số đó có Dàn nhạc Khuyến nhạc New York, the Dàn hợp xướng Detroit, Dàn hợp xướng San Francisco và Dàn hợp xướng Philadelphia. Việc hòa âm này được đông đảo khán thính giả đón nhận tích cực vì phần nhạc mà Prokofiev biên soạn cách đó mấy chục năm đã xuống cấp nghiêm trọng, với âm thanh bị méo dạng kinh khủng và đáp ứng tần số bị hạn chế.

Một phiên bản chỉnh sửa khác của phim dành cho băng video và đĩa laser được ra mắt khán giả vào năm 1995. Trong phiên bản này, phần nhạc nền do Prokofiev biên soạn được Yuri Khatuevich Temirkanov thu âm lại theo kỹ thuật âm thanh nổi (stereo) kỹ thuật số độ trung thực cao và việc hòa âm được thực hiện bởi Dàn nhạc Xanh Pêtécbua; còn phần âm thanh lời nói của các diễn viên vẫn được giữ nguyên. Điều này khiến các độc giả trẻ hoàn toàn có thể thưởng thức tuyệt phẩm của Eisenstein cũng như phần âm nhạc do Prokofiev biên soạn với độ trung thực cao chứ không phải là những âm thanh thô thiển và khó nghe do trình độ thu âm còn hạn chế vào thập niên 1930-40. Tuy nhiên, phiên bản chỉnh sửa này chưa được phát hành ở dạng DVD.

Ảnh hưởng

Một số cảnh phim về sau này đã chịu ảnh hưởng lớn bởi Aleksandr Nevsky, tỉ như Bác sĩ Zhivago (1965), Billion Dollar Brain (1967), Hoa Mộc Lan (1998), và Vua Arthur (2004). Một số cảnh phim Aleksandr Nevsky cũng được lồng ghép vào bộ phim Hoa Kỳ Trận chiến nước Nga.

Một tiểu thuyết của Tom Clancy là Red Storm Rising mô tả hai nhân viên tình báo Hoa Kỳ đang xem phim Aleksandr Nevsky khi đang xem trộm một buổi phát sóng của Nhà nước Xô Viết trong cuộc Thế chiến thứ ba. Những nhân viên này chú ý đến phần nhạc nền được cải tiến của phim và tình cảm chống Đức cũng như ý thức cao về chủ nghĩa dân tộc Nga (đối nghịch với Liên Xô). Ngày hôm sau, trong kế hoạch nhằm chia rẽ khối NATO về chính trị, KGB cố tình làm nổ một quả bom trong điện Kremlin và sau đó bắt giữ một điệp viên Tây Đức vì tội khủng bố. Việc chiếu phim Aleksandr Nevsky ngay trước ngày nổ bom có thể nhằm mục đích khích động tình cảm chống Đức và chống phương Tây của người dân và khiến phía Mỹ cho rằng thời điểm xảy ra các sự kiện này có gì đáng ngờ.

Các nhạc phẩm của Prokofiev dùng trong Aleksandr Nevsky cũng xuất hiện trong các cảnh chiến đấu của phim hài Love and Death (1975) do Woody Allen dàn dựng.

Trong phim hoạt hình Wizards (1977), Ralph Bakshi đã dùng kỹ thuật rotoscope các cảnh phim chiến đấu của Aleksandr Nevsky để xây dựng hình ảnh về những đội quân đột biến của Blackwolf.

Trong phim Red Dawn (1984), khi các nhân vật chính quay về quê nhà của mình (đang bị quân đội Liên Xô chiếm đóng), họ đi ngang qua một rạp chiếu bóng có bảng thông báo trình chiếu phim Aleksandr Nevsky miễn phí vào thứ bảy.

Bộ phim Chile 31 Minutos (2008) cũng có những cảnh rất giống cảnh trận hồ Chukdsoe trong Aleksandr Nevsky, và một số cantat của Aleksandr Nevsky cũng xuất hiện trong phim này.