✨Akbar Đại đế

Jalāl ud-Dīn Muhammad Akbar (جلال الدین محمد اکبر) hay Akbar Đại đế (Akbar-e-Azam) (phiên âm tiếng Việt là A-cơ-ba) (15 tháng 10, 1542 – 17/27 tháng 10 năm 1605), là vị vua thứ ba của nhà Mogul trong lịch sử Ấn Độ. Ông ở ngôi từ năm 1556 đến năm 1605, hầu như hoàn toàn tương đương với triều đại Elizabeth I của Anh. Khi ông qua đời vào năm 1605 thì đế quốc Mogul (đế quốc Mughal) đã trải dài khắp miền Bắc Ấn.

Ông được xem là người tượng trưng cho thời kì hoàng kim của triều đại Mogul, và cũng có thể là của toàn bộ lịch sử Ấn Độ thời kỳ cận đại. Ông lên ngôi lúc mới 13 tuổi sau khi vua cha Humayun qua đời và đã mở nhiều cuộc chinh phạt để củng cố quyền lực của mình và sáp nhập các vùng đất ở miền bắc và trung Ấn Độ vào lãnh thổ của mình. Akbar cũng củng cố sự thống trị của mình bằng cách khuất phục và kết giao với các bộ lạc người Rajput, thậm chí ông còn kết hôn với một công chúa người Rajput.

Akbar đã thực hiện cải cách về thuế má và khuyến khích nghệ thuật. Ông cũng cho xây dựng nhiều công trình kiến trúc và là người sáng chế ra các loại nhà tiền chế cũng như các kiểu nhà có khả năng lưu động hoặc di dời dễ dàng.

Thiếu thời

Tuổi thơ của ông không được êm đềm như nhiều vị đế vương khác. Akbar ra đời vào ngày 15 tháng 10 năm 1542 (đầu sáng ngày thứ Tư của Rajab, 949 AH) ở thành Umarkot của người Rajput ở Sindh, nơi Humayun và cô vợ mới cưới là Hamida Banu Begum ẩn náu. Humayun đặt cho đứa bé cái tên mà Humayun đã nghe trong giấc chiêm bao ở Lahore, Jalalu-d-din Muhammad Akbar Ghazi nhỏ|upright|Akbar cưỡi trên lưng voi.

Humayun vốn đã sang sống lưu vong tại Ba Tư, khi đất nước bị thủ lĩnh người Pashtun là Sher Shah Suri đoạt mất. Hơn nữa, mẹ của Akbar, Hamida Hanu Begum không phải là hoàng hậu chính thức của Humayun mà chỉ là một nữ tì trong cung đình Mogul (còn hoàng hậu của Humayun đã bị Sher Shah Suri cướp đi). Giai thoại kể rằng cái tên Akbar, nghĩa là "Đấng chí tôn" là do thần dân Ấn Độ đặt cho ông. Thực tế khi sinh ra, ông đã được đặt tên Akbar theo tên ông ngoại của ông.

Buổi đầu trị vì (1556 - 1562)

Chống lại quân xâm lược Afghanistan

Akbar lên ngôi khi mới 14 tuổi, ông nắm trong tay một đất nước vừa mới được khôi phục, tình hình của các trấn ngoại biên vẫn chưa ổn định trong khi phía bên ngoài, ngoại bang đang dòm ngó. Adil Shah Suri (1556-1557), một vị vua khác của nhà Sur ở Afghanistan âm mưu tước đoạt lãnh thổ của nhà Mogul một lần nữa. Thuộc hạ của Adil là đại tướng Samrat Hemu Chandra Vikramaditya (theo Ấn giáo) đã dẫn hơn 5 vạn quân, 1000 voi chiến và 500 cỗ đại bác tiến vào lãnh thổ Mogul.

Lúc đó, quan đại thần Bairam cùng với Akbar vẫn giữ vững tay chèo. Bairam đã tiến hành thanh trừng những viên tướng có tư tưởng dao động, đầu hàng, đồng thời chỉnh đốn quân ngũ, động viên tinh thần binh sĩ.. Vì vậy chính quyền Thổ tại đây đã đề nghị đoàn hành hương quay về Mogul nhưng họ vấp phải sự phản đối của các phi tần trong hậu cung của Mogul, vì các cô mong muốn được lưu lại khu vực Hejaz thêm một thời gian nữa. Phía Thổ kiên quyết không nhượng bộ và rốt cục đoàn người phải quay về Mogul. Tệ hại hơn, trên đường về các phi tần và những phụ nữ quý tộc trong đoàn còn chịu sự sỉ nhục nhà cầm quyền ở Aden.

Việc này dẫn đến kết quả là Akbar cắt tất cả các chuyến hành hương cũng như quà cáp tới Mecca và quan hệ giữa đế quốc Thổ với đế quốc Mogul bắt đầu xấu đi. Tức giận với thái độ của nhà cầm quyền địa phương và của ông chủ hậu trường là Thổ Nhĩ Kỳ, Akbar bắt đầu tự xem mình là khalip của thế giới Hồi giáo thuộc hệ phái Sunni và bắt đầu tranh giành ảnh hưởng với người Thổ Ottoman. Tháng 9 năm 1579, những học giả Hồi giáo (ulema) của triều đình Akbar ký một Mahzar quy định:

• Akbar là một khalip của thế giới Hồi giáo.
• Danh hiệu khalip của Akbar cao hơn danh hiệu Mujtahid.
• Khi các mujtahid bất đồng ý kiến với nhau thì Akbar là người ra quyết định cuối cùng.
• Akbar có quyền ra các chiếu chỉ miễn là không trái với luật nass.

Năm 1579, Akbar ra một quyết định gây sửng sốt giới Hồi giáo: thay người thuyết giáo hiện tại bằng một tăng lữ Hồi giáo thường đọc thơ của Faizi cho Akbar nghe. Đồng thời ông cũng tuyên bố rằng mình hoàn toàn mất lòng tin vào giới tăng lữ ở Mecca. Và sau đó, từ năm 1584 Akbar tấn công các cảng biển của Thổ Nhĩ Kỳ tại Yemen dưới sự giúp đỡ của Bồ Đào Nha. Để minh chứng cho liên minh này, Akbar sai một sứ thần đến công tác ở Goa vào tháng 10 năm 1584. Tuy nhiên, năm 1587 người Ottoman đã đập tan một cuộc tấn công của hạm đội Bồ Đào Nha vào Yemen và Habash, bắt sống chỉ huy hạm đội Dokondo Pirino. Thất bại này kéo theo sự tan rã của liên minh Mogul - Bồ Đào Nha.

Đối nội

nhỏ|Cảnh triều đình Akbar trong sách Akbarnama Để ngăn chặn việc quan tể tướng lộng quyền như thời Bairam Khan, Akbar đã gia giảm rất nhiều quyền hạn của chức vụ này, ngoài ra ông còn đặt thêm bốn chức quan khác phía dưới để hạn chế quyền lực của tể tướng

Dời đô về Fatehpur Sikri

Akbar chê kinh đô Dehli nằm quá xa về phía bắc.

Ngày 17 tháng 10 (có sách chép là 27 tháng 10) năm 1605, Akbar đột ngột qua đời, trong lúc sự nghiệp ông đang toàn thịnh.

Các sử gia Hồi giáo, Ấn Độ và phương Tây đều xem Akbar là vị vua kiệt xuất trong lịch sử Ấn Độ. Trong hồi ký của mình, vua Jahangir (1605-1627), người con trai của Akbar đồng thời là người kế vị ông đã dành nhiều mỹ từ ca ngợi tính cách của vua cha, và thêm hàng tá mẩu chuyện nhỏ để minh chứng và làm rõ thêm đức hạnh của cha mình.

Theo Jahangir, nước da của Akbar có màu vàng như màu của bông lúa mì. Nhưng Antoni de Montserrat, một thầy tu dòng tên Catalan từng diện kiến Hoàng đế lại nói ông có nước da trắng. Akbar có thân hình cao ráo, bờ vai rộng, chắc nịch với đôi tay và đôi chân dài. Akbar còn nổi tiếng với nhiều hành động thể hiện tính quả cảm. Một trong những ví dụ đó là sự kiện xảy ra khi Akbar đang trên đường từ Malwa tới Agra, lúc đó ông mới 19 tuổi.

Trong tiểu thuyết và phim ảnh

• Năm 2008, đạo diễn Ashutosh Gowariker sản xuất phim Johaa Akbar nói về Akbar và hoàng hậu Hira Kunwari (Johadbai). Trong phim này, Hrithik Roshan thủ vai Akbar và Aishwarya Rai thủ vai Johadbai.
• Akbar cũng là một nhân vật trong bộ phim Hindi Mughal-e-Azam (Đại Mogul) đạt giải thưởng năm 1960. Trong bộ phim này nhân vật Akbar do Prithviraj Kapoor thủ diễn.
• Akbar và Birbal là hai nhân vật trong xê-ri phim Akbar-Birbal phát sóng trên Zee TV vào cuối thập niên 1990. Vai Akbar do Vikram Gokhale thủ diễn. Hiện nay, Akbar-Birbal phát sóng trên Zee Gujarati nhưng được lồng tiếng tại Gujarati.
• Một xê-ri phim truyền hình khác, tên là "Akbar the Great", đạo diễn bởi Sanjay Khan và được phát sóng trên đài DD National vào thập niên 1990s.
• Akbar cũng là một nhân vật phụ quan trọng trong tiểu thuyết The Years of Rice and Salt phát hành năm 2002 của Kim Stanley Robinson 2002.
• Akbar cũng là một nhân vật chính trong tiểu thuyết Mụ phù thủy thành Florence ra mắt năm 2008 của Salman Rushdie.
• Amartya Sen dùng Akbar như một dẫn chứng chính yếu trong các tác phẩm The Argumentative Indian và Violence and Identity.
• Bertrice Small là một tiểu thuyết gia nổi tiếng về việc xây dựng các tiểu thuyết lãng mạn với các nhân vật chính là nhân vật có thật trong lịch sử. Akbar cũng không ngoại lệ, ông là nhân vật chính trong hai tiểu thuyết của nữ văn sĩ, và ông xuất hiện ba lần trong một tiểu thuyết khác. Trong tác phẩm This Heart of Mine, nhân vật nữ chính trở thành người vợ thứ 14 của Akbar, còn các tác phẩm Wild Jasmine và Darling Jasmine kể về cuộc sống của một người con gái của Akbar với một phụ nữ người Anh. Kết cục thường là không may đối với các người Ba Tư và người Ấn Độ.
• Akbar cũng là một nhân vật AI của phe Ấn Độ trong trò chơi Age of Empires III: The Asian Dynasties.
• Bản hòa tấu violin mang biệt danh "Il Grosso Mogul" sáng tác bởi Antonio Vivaldi trong thập niên 1720 và được xếp trong ca-ta-lô RV 208, được cho là lấy cảm hứng từ triều đại của Akbar.
• Tác phẩm The Miniaturist của Kunal Basu có cốt truyện xoay xung quanh một họa sĩ trẻ sống trong thời đại của Akbar và cũng chính là người vẽ nên chân dung của ông trong Akbarnama.